Ακάθιστος Ύμνος: Η ιστορία ενός Ύμνου προς τιμήν της Παναγίας

Του Σπύρου Συμεών για την Romfea.gr

Ο Ακάθιστος ύμνος ή όπως αλλιώς είναι γνωστός σε πιο λαϊκή γλώσσα οι Χαιρετισμοί της Παναγίας ψάλθηκε για πρώτη φορά στον ναό των Βλαχερνών στην Κωνσταντινούπολη τον 7ο μ.Χ. αιώνα και αποτελεί ένα αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας.

Κατά την διάρκεια του όλοι οι πιστοί στέκονταν όρθιοι από χαρά αλλά και για να αποδώσουν τιμή στην Παναγία στην οποία αναφέρεται ο ύμνος, εξού και ονομάσθηκε Ακάθιστος Ύμνος.

Εξυμνεί την Παναγία και μέσα Αυτής τον Πανάγαθο Θεό πράγμα που γίνεται με πολλές εκφράσεις χαράς με θριαμβευτικό τόνο με την χρήση πολλών κολακευτικών επιθέτων και σχημάτων λόγου με μεταφορές και αντιθέσεις για να τονίσει τα χαρίσματα της Παναγίας.

Αποτελείται από 24 οίκους δηλαδή στροφές που ο καθένας ξεκινάει από ένα από τα αντίστοιχα 24 γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου και όλοι αυτοί οι οίκοι είναι κατά απόλυτη αλφαβητική σειρά από το Α έως το Ω ενώ παράλληλα είναι γραμμένοι με κανόνες ισοσυλλαβίας και ομοφονίας και σε πολλές περιπτώσεις και ομοιοκαταληξίας.

Οι πρώτοι 12 οίκοι του (δηλαδή από το Α έως και το Μ) αποτελούν τρόπον τινά το ιστορικό μέρος του ύμνου μιας και αναφέρεται στα γεγονότα του Ευαγγελισμού, της επίσκεψης της Παναγίας στην Ελισάβετ κατά σάρκα εξαδέλφη της και μητέρας του Τιμίου Προδρόμου, της αμφιβολίας του Ιωσήφ, την προσκύνηση των ποιμένων και των μάγων, την Υπαπαντή του Χριστού στον ναό του Σολομώντα από τον Δίκαιο και άγιο Συμεών καθώς και την φυγή της Αγίας οικογένειας στην Αίγυπτο.

Ενώ οι 12 τελευταίοι οίκοι (δηλαδή από το Ν έως και το Ω) αποτελούν το δογματικό-θρησκευτικό-θεολογικό μέρος των οίκων αυτών που εξυμνούν τον σκοπό της ενανθρωπήσεως του Χριστού μέσα από την πραγματική προέκταση της έκθεσης και της ενσαρκώσεως του Υιού και Λόγου του Θεού.

Ανάμεσα στους μονούς οίκους αυτούς (δηλαδή Α,Γ,Ε κλπ) υπάρχουν 144 Χαίρε προς την Αειπάρθενο τα οποία αποτελούν συνέχεια ποιητική του χαιρετισμού του Αρχαγγέλου Γαβριήλ κατά τον Ευαγγελισμό της Παναγίας (Χαίρε Κεχαριτωμένη…).

Ψάλθηκε όπως είπαμε και παραπάνω για πρώτη φορά στον ναό των Βλαχερνών για αυτό έως και σήμερα την 3η Παρασκευή της Μεγάλης Τεσσαρακοστης ο εκάστοτε Πατριάρχης του Οικουμενικού Θρόνου μεταβαίνει στον ναό των Βλαχερνών όπου ψάλλει ο ίδιος τιμητικά προς το πρόσωπο της Παναγίας τους οίκους της Γ’ Στάσης του Ακαθίστου Ύμνου, εις ανάμνησιν εκείνης της πρώτης φοράς που με ευγνωμοσύνη ψάλθηκε στον ναό αυτών αιώνες πριν ολόκληρος ο Ύμνος αυτός.

Για πρώτη φορά ψάλθηκε στις 8 Αυγούστου του 626 μ.Χ. όπου οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης συνέρρεαν στον ναό των Βλαχερνών και μέσω του ύμνου αυτού απέδωσαν ευγνωμοσύνη προς την Υπέρμαχο της Πόλης των πόλεων μέσα από τον μέσα από τον εμβληματικό, δοξαστικό και χαρούμενο ύφος της ψαλμωδίας των οίκων αυτών για την σωτηρία τους από την υποδούλωση τους στους πολιορκητές.

Εκείνη την εποχή αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Ηράκλειος ο οποίος έλειπε από την Πόλη διότι είχε εκστρατεύσει κατά των Περσών.

Η πόλη σχεδόν ήταν αφύλακτη μιας και μεγάλο τμήμα του στρατού είχε όπως είναι δύσκολος ακολουθήσει των αυτοκράτορα στην εκστρατεία.

Οι Άβαροι βρίσκουν τότε την ευκαιρία και αιφνίδια πλέουν προς την Κωνσταντινούπολη προκειμένου να την καταλάβουν.

Οι κάτοικοι της Πόλεως μαζί με τον ελάχιστο στρατό οχυρώνουν τα τείχη της Πόλεως έχοντας όμως τον φόβο της απειλής των πολιορκητών και την απουσία του συνόλου του στρατού.

Προσπαθούν να έλθουν σε συμφωνία εκεχειρίας με τους Αβάρους αλλά ήτο γνωστό σε αυτούς πως απουσίαζε μεγάλο τμήμα του στρατού οπότε κάθε πρόταση ήταν αποριπτέα αποτέλεσμα στις 6 Αυγούστου να καταλάβουν την τοποθεσία που βρισκόταν ο ναός της Παναγίας των Βλαχερνών ενώ συμπράττουν με τους Πέρσες και την νύχτα της 7ης προς 8ης Αυγούστου ετοίμαζαν την τελική τους επίθεση.

Οι Κωνσταντινουπολίτες είχαν βρεθεί στην πιο δυσχερή έως τότε θέση τους στην ιστορία.

Τότε ο Πατριάρχης Σέργιος ο οποίος είχε περισώσει την εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών περιδιαβαίνει όλα τα τείχη της Πόλεως με την Αγία Εικόνα αυτή αγκαλιά ενθαρρύνοντας τον λαό να αντισταθούν και λέγοντας πως στο πλάι του έχουν την Παναγία.

Πράγματι εκείνο το βράδυ τα τείχη περιφρουρούνταν εσωτερικά από τους κατοίκους της Πόλεως αλλά ολόκληρη η Πόλη από την Παναγία.

Ξαφνικά φοβερός ανεμοστρόβιλος ξέσπασε σε μια εποχή που σχεδόν υπήρχε άπνοια και δημιούργησε μια τρικυμία που κατέστρεψε τον στόλο των πολιορκιτών μα και τα στρατεύματα τους και τότε άρπαξαν την ευκαιρία οι υπερασπιστές της Πόλεως και με ολομέτωπη επίθεση έλυσαν την πολιορκία τρέποντας σε φυγή τους πολιορκητές.

Οι Κωνσταντινουπολίτες είδαν αυτόν τον ανεμοστρόβιλο ως θεϊκό σημάδι το οποίο συνέδεσαν με την εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών η οποία με τον άτυπο τρόπο που περιγράψαμε νωρίτερα λιτανεύθηκε σε όλη την Πόλη.

Κάποιοι ερευνητές συνδέουν τον Ακάθιστο Ύμνο με άλλα παρόμοια ιστορικά γεγονότα πολιορκιών της Πόλεως αλλά όλοι περιγράφουν πέραν των χρονολογιών και των εμπλεκομένων εθνών ως πολιορκητών τα άλλα γεγονότα της άτυπης λιτανείας κλπ τα περιγράφουν ακριβώς ίδια.

Κατά την παράδοση ο Ύμνος αυτός ήταν αυθόρμητος και πήγαζε από τις καρδιές των Κωνσταντινουπολιτών χωρίς να έχει συνταχθεί από κάποιον συγκεκριμένο.

Όμως οι μελετητές αν και ενστερνίζονται κατά μία έννοια την παράδοση αυτή ως προς τον αυθορμητισμό και την εκ καρδίας χαρμόσυνη ψαλμωδία έχουν άλλη άποψη, διότι θα ήταν δύσκολο να συνταχθεί εν μια νυκτί και να έχει τέτοιο γλαφυρό ύφος καθώς και να είναι άριστα συντεταγμένος ως προς την σύνταξη των συλλαβών και την απόδοση τους στο “βυζαντινό” ύφος ψαλμωδίας της μουσικής μέσα από τα στόματα των πιστών.

Μεταξύ των απόψεων αυτών αναφέρονται ως επικρατέστερες αυτές που αναφέρουν ως συντάκτη τον Ρωμανό τον Μελωδό που έζησε εκείνη την περίοδο και πολλά σημεία του Ύμνου αυτού ταιριάζουν στον χαρακτήρα που απέδιδε τους Ύμνους που συνέταζε ο Ρωμανός ενώ άλλοι αναφέρουν ως συντάκτη τον πατριάρχη Κων/λεως Γερμανό τον Α’ και βέβαια υπάρχουν άλλες λιγότερο επικρατέστερες απόψεις ενώ αναφέρεται επίσης ότι πιθανόν να υπήρξαν στο διάβα του χρόνου κάποιες προσθήκες στο λεκτικό του Ύμνου αυτού.

Στην ιστορία πάντως πέρασε πως ο Ύμνος δεν έχει συντάκτη ή ο συντάκτης του είναι μάλλον άγνωστος ή επέλεξε να μείνει ανώνυμος διότι πιθανόν δεν ήθελε ο ίδιος ο συντάκτης να φανερωθεί διότι σκοπός του ήταν να τιμηθεί μέσα από αυτό το αριστούργημα η ίδια η Παναγία και όχι να επισκιασθεί αυτό από το να ασχοληθούν με το όνομα και την καταγωγή του συντάκτη του.

Βέβαια μπορεί απλά να μην το διέσωσε ο χρόνος μιας και εκείνη την εποχή μαστίζονταν η αυτοκρατορία από την εικονομαχία και πολλά χάθηκαν μέσα σε αυτήν την δυσαλέα μάχη.

Το σίγουρο πάντως είναι πως δεν συντάχθηκε πριν την Γ’ Οικουμενική Σύνοδο (432 μ.Χ.) διότι μέσα από τον Ύμνο εκφράζονται δογματικές θέσεις που επεξηγήθηκαν στην Σύνοδο αυτή.

Επίσης είναι γνωστό ότι ψάλθηκε για πρώτη φορά μήνα Αύγουστο ενώ πλέον μεταφέρθηκε και ψέλνεται εντός της μεγάλης τεσσαρακοστής πράγμα λίγο παράδοξο μιας και η μεγάλη τεσσαρακοστή έχει ένα πιο κατανυκτικό ύφος και μάλιστα και πιο πένθιμο ενώ ο Ύμνος αυτός έχει χαρμόσυνο ύφος και γιορτινό.

Όμως και αυτό έχει εξήγηση μιας και πάντοτε εντός της περιόδου αυτής συμπέφτει και ο εορτασμός του Ευαγγελισμού ο οποίος λόγω του χαρακτήρα της Τεσσαρακοστής δεν έχει ούτε προεόρτια ούτε μεθεόρτια και με αυτήν την μεταφορά στον χρόνο τέλεσης της ακολουθίας που εμπεριέχει τον Ακάθιστο Ύμνο καλύπτεται η “έλλειψης” αυτή.

Μάλιστα τοποθετείται στο βράδυ της Παρασκευής όταν ξεκινά δηλαδή ο πιο πανυγηρικός τρόπος εορτασμού μιας και πλησιάζει η αναστάσιμη Θεία Λειτουργία της Κυριακής η οποία πάντοτε έχει χαρμόσυνο χαρακτήρα και πολλές φορές μεταφέρονται εορτές εντός του σαββατοκύριακου ώστε να τις τιμήσουν με πιο λαμπρό χαρακτήρα οι πιστοί.

Τις 4 πρώτες Παρασκευές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής σε ορισμένες περιοχές της ορθόδοξης χριστιανοσύνης μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα ψάλλονται τμηματικά αντίστοιχα οι 4 Στάσεις του Ακαθίστου Ύμνου, ενώ σε απαντά τον ορθόδοξο κόσμο την 5η Παρασκευή ψάλλονται και οι 4 οίκοι.

Η “εορτή” του Ακαθίστου Ύμνου τελείται ακριβώς 16 μέρες πριν το Άγιο Πάσχα.

Τέλος να αναφέρω και μια παράδοση που έχει να κάνει με τους χαιρετισμούς της Παναγίας όπως έχει επικρατήσει να αναφέρονται οι οίκοι αυτοί.

Στην παράδοση αυτή αναφέρεται πως σε εμφάνιση της Παναγίας η Ίδια είπε πως όποιος διαβάζει καθημερινά τους χαιρετισμούς προς Αυτήν, η Ίδια θα παραστεί δίπλα του κατά την ημέρα κρίσεως του από τον Υιό Της και Σωτήρα μας για να τον υπερασπισθεί.

Και τι ποιο καλό αδελφοί μου να μας υπερασπισθεί στον Θρόνο του Χριστού η Ίδια η Παναγία.

Χαίρε δι ης η χαρά εκλάμψει
Χαίρε ανόρθωσις των ανθρώπων
Χαίρε αναστάσεως τύπον εκλάμπουσα
Χαίρε η τον φθορέα των φρένων καταργούσα
ΧΑΙΡΕ ΝΥΜΦΗ ΑΝΥΜΦΕΥΤΕ