Alcira Scaffo: Η ποιήτρια που κλείστηκε το ‘68 στην τουαλέτα Πανεπιστημίου στο Μεξικό, ως πράξη αντίστασης

Ενα αφιέρωμα στην άγνωστη στο ευρύ κοινό ιστορία της ουρουγουανής ποιήτριας Alcira Scaffo η οποία το 1968 έμεινε έγκλειστη στο αποχωρητήριο του πανεπιστήμιου του Μεξικό ως πράξη αντίστασης ενάντια στην παράνομη εισβολή των δυνάμεων ασφαλείας στο εκπαιδευτικό ίδρυμα.

Αυτή η ιστορία έρχεται στο προσκήνιο με πρωτοβουλία της ελληνο-σύριας περφόρμερ Ραφίκας Σαουίς.

Η καλλιτέχνης εμπνεύστηκε από την ιστορία της γυναίκας-σύμβολο της αντίστασης ενάντια στον αυταρχισμό. Ταξίδεψε τον Σεπτέμβριο στο Μεξικό όπου και παρουσίασε την περφόμανς «Citizen Alien» ενταγμένη στο πλαίσιο του εορτασμού των 50 χρόνων από τα γεγονότα του 1968. Στο έργο έγινε μία εικαστική προσέγγιση του γεγονότος θέτοντας εκ νέου τα επίκαιρα ακόμα και σήμερα ζητήματα της Alcira.

Η ψηφιακή καταγραφή της περφόμανς παρουσιάζεται σε επιμέλεια Μιχάλη Αργυρού σε ένα σημείο της πόλης με έντονο κοινωνικό και εικαστικό φορτίο: το κατάστημα επί της οδού Τοσίτσα στα Εξάρχεια ιδιοκτησίας της ΑΣΚΤ, στο οποίο λειτούργησε ο πρώτος αυτοδιαχειριζόμενος χώρος τέχνης στην Αθήνα τη δεκαετία του 1970.

Μεξικό 1968

Το 1968 η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Μεξικό δίνει εντολή σε χιλιάδες στρατιώτες και μέλη της παραστρατιωτικής ομάδας «Battilion Olympia» να εισβάλουν στο σημαντικότερο πανεπιστήμιο της χώρας. Σκοπός τους ήταν να καταστείλουν τις δράσεις λαού και φοιτητών ενάντια στην υπερχρέωση της χώρας για την πραγματοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων και την ανελεύθερη πολιτική του καθεστώτος.

Στους χώρους του πανεπιστημίου βρισκόταν η ουρουγουανή ποιήτρια Alcira Scaffo. Μέτοικος, χωρίς άδεια παραμονής στο Μεξικό επιβίωνε μεταφράζοντας και διδάσκοντας γαλλικά. Τις κρίσιμες στιγμές δεν επέλεξε τη διαφυγή. Παράμεινε έγκλειστη σε ένα αποχωρητήριο ως πράξη διαμαρτυρίας, καθ’ όλη την παραμονή των ένστολων, κρατώντας σημειώσεις και γράφοντας στους τοίχους ποιητικά συνθήματα αφιερωμένα στην ελευθερία.

Η βία κορυφώθηκε ένα δεκαπενθήμερο αργότερα, όταν οι στρατιώτες στόχευσαν τα όπλα τους στα σώματα των συγκεντρωμένων φοιτητών στη πλατεία Τριών Πολιτισμών αφήνοντας πίσω τους εκατοντάδες νεκρούς.

Η ιστορία της Αlcira ως μία σημαντική αλλά άγνωστη σε πολλούς παράγραφος στα γεγονότα που εξελίχθηκαν το 1968 στο Μεξικό ενέπνευσε την ελληνίδα περφόρμερ, συριακής καταγωγής, Ραφίκα Σαουίς καθώς εμπίπτει στο πεδίο προβληματισμού που την απασχολεί εδώ και καιρό: στο το πως ερμηνεύονται στην εποχή μας οι έννοιες εθνικότητα, πολίτης και ανήκειν.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο προσκλήθηκε στο Μεξικό από τις μεξικανές media artists FernandaValadez και Astrid Rondero με σκοπό να συνδημιουργήσουν μία περφόμανς ενταγμένη στις εκδηλώσεις της επετείου πενήντα χρόνων από τα γεγονότα του 1968.
Η ομάδα αποφάσισε με αφετηρία την ιστορία της Alcira Scaffo να προσεγγίσει θέματα όπως η ελευθερία της έκφρασης, η έννοια της ταυτότητας και η μετανάστευση. Εντέλει παρουσιάστηκε η μακράς διάρκειας περφόμανς, διάρκειας οκτώ ημερών, με τίτλο «Citizen Alien».

Η εικαστική καταγραφή του έργου σε ψηφιακό βίντεο θα παρουσιαστεί σε επιμέλεια του Μιχάλη Αργυρού στον χώρο της ΑΣΚΤ στην οδό Τοσίτσα. Στον χώρο αυτό στεγάστηκε από το 1974 έως και το 1976 το Κέντρο Εικαστικών Τεχνών, ο πρώτος αυτόδιαχειριζόμενος χώρος τέχνης στην Αθήνα, ο οποίος ιδρύθηκε από μια ομάδα ανεξάρτητων καλλιτεχνών (Γιάννης Βαλαβανίδης, Κλεοπάτρα Δίγκα, Θύμιος Πανουργιάς και Γιάννης Ψυχοπαίδης).
Στόχος της έκθεσης είναι να προσφέρει το έναυσμα για παράλληλες δράσεις με σκοπό την εμπλοκή συλλογικοτήτων της περιοχής και στόχο να ανοίξει ένας διάλογος μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων που μοιράζονται τον ίδιο αστικό χώρο.

Ειδικότερα, κατά την παραμονή της στο Μεξικό η Ραφίκα Σαούις και οι μεξικάνες καλλιτέχνιδες επισκέφτηκαν τον χώρο που έμεινε έγκλειστή η Alcira, τον κατέγραψαν αρχιτεκτονικά και προσπάθησαν να προσεγγίσουν όσο το δυνατόν πλησιέστερα στα γεγονότα.
Στη συνέχεια σε ένα αδόμητο χώρο στην πόλη του Μεξικό η Σάουις παρέμεινε γυμνή, χωρίς τροφή, έρμαιο στις καιρικές συνθήκες. Παράλληλα χτιζόταν γύρω της, συμβολικά, με υλικά που προέρχονταν από ερειπιώνες, ένα κουβούκλιο παρόμοιο με τον χώρο που παρέμεινε έγκλειστη η Alcira, εγκιβωτίζοντας σταδιακά στο εσωτερικό του την καλλιτέχνιδα. Η κατασκευή δεν ολοκληρώθηκε με σκοπό να μεταφέρει την αίσθηση ενός άχρονου ουδέτερου τόπου.

Συγχρόνως η εγκατάσταση λειτούργησε ως πεδίο καταγραφής πολιτικο-κοινωνικών δεδομένων με αφετηρία τα γεγονότα του 1968. Κατά τη διάρκεια του οικειοθελούς εγκλεισμού της η καλλιτέχνης έγραφε συνθήματα που συνόδεψαν τους μεγάλους κοινωνικές αγώνες για την ελευθερία του ανθρώπου, την ισότητα και τον σεβασμό στη διαφορετικότητα. Ως μέσα για την καταγραφή αυτή χρησιμοποιήθηκαν τα φυσικά υλικά από το χωμάτινο δάπεδο και τα τοιχία, ενώ οι λέξεις αποτυπώθηκαν σε ευπαθή ρολά χαρτιού.

Οι επισκέπτες είχαν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν την περφόρμερ από ειδικά διαμορφωμένα παράθυρα, να γράψουν σκέψεις και παρατηρήσεις. Ένα σημαντικό ποσοστό από αυτή τη συλλογή των σημειωμάτων αφορά την πολιτική των συνόρων ανάμεσα στο Μεξικό και τις ΗΠΑ. Για το υλικό που θα παρουσιαστεί στην έκθεση της Αθήνας η Ραφίκα Σαουίς σημειώνει: «Στόχος μου ήταν να αναμορφώσω τον χώρο σε μια τοιχογραφία γεμάτη από σημάδια που καταγράφηκαν δυναμικά με την πάροδο του χρόνου, σε μια συνεχή παγκόσμια μάχη, κατά του φασισμού, των διακρίσεων και της βίας».

Η έκθεση διαρθρώνεται στα δύο επίπεδα (ισόγειο-υπόγειο) του χώρου. Ο επισκέπτης αντικρίζει στο ισόγειο ξύλινα τελάρα σε διαστάσεις ανθρώπινου σώματος γεμάτα με χώμα. Τα ανθρώπινα αποτυπώματα στην χωμάτινη επιφάνεια συμβολίζουν τα ίχνη των ανθρώπων που χάθηκαν διεκδικώντας αυτονόητα δικαιώματα.
Στον κύριο χώρο της έκθεσης, στο υπόγειο, πίσω από κάγκελα όμοια με αυτά ενός κελιού προβάλλεται το βίντεο διάρκειας οκτώ λεπτών. Ο χώρος μεταγγίζει στον θεατή την αίσθηση του εγκλεισμού χωρίς όμως να είναι σαφές ποιος βρίσκεται μπρος ή πίσω από το κιγκλίδωμα.

Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν παράλληλες ανοιχτές δράσεις με πρόθεση τη συμμετοχή κοινωνικών ομάδων και οργανώσεων σε ένα ανοικτό διάλογο σχετικό με τα ζητήματα που αφορούν το σήμερα με αναγωγή στο παρελθόν. Επίσης αφορούν και στην αναζήτηση της κοινής συνιστάμενης του αγώνα των μεξικανών φοιτητών το 1968 και των Ελλήνων το 1973, όπως και τον ρόλο αυτών των γεγονότων στο αφήγημα της ιστορίας των δύο χώρων. Σημειώνουμε ότι πρόκειται για την πρώτη καλλιτεχνική συνεργασία μεταξύ της Ελλάδας και του Μεξικό.
Η έκθεση «Citizen Alien» εντάσσεται στο πρόγραμμα του ΕΜΣΤ. Πραγματοποιείται με την χορηγία της ΑΣΚΤ και την υποστήριξη των Υπουργείων Πολιτισμού και Αθλητισμού, Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης Πολιτικής και της μεξικανικής εταιρείας παραγωγής και πολυμέσων Enaguas Cine.

Παράλληλες εκδηλώσεις
«Μεξικό 68’- Αθήνα ΄73» ταυτοσημίες, ιδιαιτερότητες και κινηματική κληρονομιά» (10/12).

Citizen Alien της Ραφίκα Σαουίς
Τοσίτσα 5 και Νοταρά Εξάρχεια
Εως 15 Δεκεμβρίου, Ώρες λειτουργίας: 12.00-20.00