Από κόσκινο οι εργολάβοι που θα διεκδικούν δημόσια έργα

Με ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο για την ανάθεση δημοσίων έργων και συμβάσεων θα ανατεθούν τα 32 δισ. ευρώ του ευρωπαϊκού πακέτου ανάκαμψης, αλλά και τα έργα της πράσινης συμφωνίας. Στόχος του υπουργείου Υποδομών είναι να ανακόψει τις μεγάλες εκπτώσεις, αλλά και τις υπέρμετρες αναθεωρήσεις του προϋπολογισμού των έργων. Παράλληλα, το υπουργείο αναζητεί τρόπους να δημιουργήσει ένα «ανάχωμα», ώστε να μην μπορούν να διεκδικούν έργα (και στη συνέχεια να προκαλούν καθυστερήσεις) εταιρείες που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα ή έχουν κακό ιστορικό στην εκτέλεση δημόσιων έργων.

Η νομοθεσία για τα δημόσια έργα τροποποιήθηκε τελευταία φορά το 2016, με τον ν. 4412. Ο νόμος αυτός ήρθε κατά βάση να ενσωματώσει δύο κοινοτικές οδηγίες για τα δημόσια έργα και τις δημόσιες συμβάσεις, δημιουργώντας ένα ενιαίο πλαίσιο. Στη συνέχεια δέχθηκε δεκάδες τροποποιήσεις, καθώς ανέκυψαν πολλά σοβαρά ζητήματα στην εφαρμογή του, με κύριο τις τεράστιες εκπτώσεις –ακόμη και κατά 50% ή 60%– σε έργα με μεγάλο προϋπολογισμό, αλλά και σε μελέτες.

Η νομοθετική προσπάθεια του υπουργείου, λοιπόν, θα ξεκινά με δύο βασικά ζητούμενα: πώς θα περιορίσει την ανάθεση έργων σε αναξιόπιστες εταιρείες και πώς θα εμποδίσει το «φούσκωμα» του προϋπολογισμού ενός έργου, μέσω αναθεωρήσεων και συμπληρωματικών συμβάσεων. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το 70 άρθρων σχέδιο νόμου θα προβλέπει τα εξής:

• Το πιο ενδιαφέρον σημείο αφορά τη δημιουργία ενός συστήματος βαθμονόμησης των εταιρειών που συμμετέχουν σε ένα διαγωνισμό. Με άλλα λόγια, θα συνεξετάζονται κάποια κριτήρια που υποδεικνύουν την οικονομική κατάσταση της εταιρείας, όπως αν έχει πιστοληπτική ικανότητα, τι δηλώνει στους ισολογισμούς της, αν έχει εγκαταλείψει έργο ζητώντας υποκατάσταση, αν τα έργα που έχει πραγματοποιήσει είχαν προβλήματα. Η πρόβλεψη αυτή, που είναι δεδομένο ότι θα ξεσηκώσει θύελλα από μερίδα του τεχνικού κόσμου, έχει στόχο να προστατεύσει το Δημόσιο από εταιρείες που βρίσκονται σε κακή κατάσταση και κινδυνεύουν να συμπαρασύρουν σημαντικά έργα.

• Αυξάνεται η εγγυητική καλής εκτέλεσης, ενώ προστίθεται εγγυητική προκαταβολής. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται δύο «αναχώματα» σε εταιρείες που δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση ή περιμένουν την προκαταβολή όχι για να ξεκινήσουν ένα έργο, αλλά… για να «κλείσουν τρύπες» σε άλλα, άσχετα με το έργο μέτωπα.

• Θα τίθενται δύο όρια στις εκπτώσεις. Οταν η έκπτωση ξεπερνά το 10% ή η διαφορά στην προσφορά του πρώτου και του δεύτερου επικρατέστερου είναι το ίδιο ποσοστό, τότε ο υποψήφιος ανάδοχος θα καλείται να αιτιολογεί την προσφορά του. Ακόμα σημαντικότερο, η αιτιολόγηση αυτή θα είναι δεσμευτική και θα «συμβασιοποιείται».

• Στον ανάδοχο θα δίνεται ένα εύλογο διάστημα να ελέγξει τη σύμβαση πριν υπογράψει, προκειμένου να βεβαιωθεί ότι όλες οι προδιαγραφές που έχει θέσει ο κύριος του έργου είναι σωστές και υλοποιήσιμες. Ετσι, λ.χ., δεν θα μπορεί να ζητήσει αλλαγή τεχνικής λύσης εκ των υστέρων, παρά μόνο σε περιπτώσεις που όντως θα ανακύπτει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, που δεν θα μπορούσε να έχει εντοπιστεί νωρίτερα.

• Περαιτέρω, θα δημιουργηθεί ηλεκτρονικό ημερολόγιο για την πορεία εκτέλεσης ενός έργου. Μέχρι σήμερα ο εργολάβος είναι υποχρεωμένος να τηρεί ημερολόγιο με τις εργασίες που πραγματοποίησε κάθε ημέρα ή εβδομάδα, στις περισσότερες περιπτώσεις όμως τα ημερολόγια αυτά… είναι κενά, και συμπληρώνονται πριν από κάποιον έλεγχο. Αν γίνουν ηλεκτρονικά, θα φαίνεται σε πραγματικό χρόνο τι δηλώνει ο εργολάβος για την πρόοδο ενός έργου και συνεπώς θα μπορεί να ελεγχθεί ευκολότερα.

• Δίνεται η δυνατότητα ιδιωτικής επίβλεψης σε όλα τα δημόσια έργα. Η δυνατότητα αυτή αφορά τους φορείς του Δημοσίου ή του ευρύτερου Δημοσίου που δεν έχουν τεχνική επάρκεια ή πολύ περιορισμένο προσωπικό και θα μπορεί να αφορά ακόμη και έργα με σχετικά μικρό προϋπολογισμό. Οι μελετητές θα προσλαμβάνονται από μια «δεξαμενή» που θα δημιουργηθεί στο Τεχνικό Επιμελητήριο, που θα αναλάβει να τους πιστοποιεί (όπως π.χ. τους ενεργειακούς επιθεωρητές).

• Λαμβάνονται μέτρα για να ξεπεραστούν τα προβλήματα που απαντούν συχνά στον σχηματισμό των επιτροπών των διαγωνισμών, ειδικά στα μικρά έργα.

• Θεσμοθετούνται οι προτάσεις καινοτομίας, ένας θεσμός που σύμφωνα με το υπουργείο Υποδομών θα βάλει πιο ενεργά τον ιδιωτικό τομέα στον σχεδιασμό των έργων. Το μοντέλο έχει να επιδείξει καλά παραδείγματα εκεί όπου έχει εφαρμοστεί, έχει όμως δεχθεί και ισχυρή κριτική γι’ αυτό μένει να φανεί πώς ακριβώς θα θεσμοθετηθεί και με ποιους όρους.

• Θα αυξηθεί το όριο των απευθείας αναθέσεων στους δήμους. Στόχος δεν είναι να περιοριστούν οι διαγωνισμοί, αλλά να μην εξαναγκάζεται ένας δήμος, για να κάνει ένα μικρό έργο, να αποδέχεται με δωρεά μελέτες που έχει κάνει ιδιώτης και οι οποίες «φωτογραφίζουν» ποιος τελικά θα το αναλάβει. Το υπουργείο εκτιμά πως το φαινόμενο αυτό (δηλαδή της δημιουργίας ενός «συστήματος» σε τοπικό επίπεδο) είναι πολύ συχνό και με αυτό τον τρόπο ο δήμαρχος που είναι άμεμπτος να μπορεί να προχωρήσει στο έργο με πιο διαφανή τρόπο.

Το σχέδιο νόμου έχει ήδη κατατεθεί από το υπουργείο Υποδομών στο υπουργείο Ανάπτυξης, που είναι και το επισπεύδον υπουργείο, με στόχο να δοθεί σε δημόσια διαβούλευση μέσα στον Ιούλιο. Το υπουργείο έχει ήδη συζητήσει τις προτάσεις του με εκπροσώπους του τεχνικού κόσμου και το κλίμα δεν είναι ιδιαίτερα θετικό (ιδίως για τους περιορισμούς στις εκπτώσεις και στο «φούσκωμα» των έργων). Μένει να φανεί εάν οι ρυθμίσεις αυτές θα υποστηριχθούν κεντρικά από την κυβέρνηση ή δεν θα φθάσουν ποτέ στο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.