Εγκεφαλικό: Τα συμπτώματα και πώς να τα αναγνωρίσετε
Τα εγκεφαλικά επεισόδια αποτελούν τη δεύτερη αιτία θανάτου παγκοσμίως και την 1η αιτία μακροχρόνιας αναπηρίας.
Εκατομμύρια άτομα ζουν με τις συνέπειες του εγκεφαλικού επεισοδίου που έχουν υποστεί, χωρίς να έχουν πάντα πρόσβαση στην κατάλληλη φροντίδα. Στην Ελλάδα 35.000 άνθρωποι κάθε χρόνο δέχονται το «χτύπημα» του εγκεφαλικού, ένα «χτύπημα» με πολλαπλές επιπτώσεις στην καθημερινότητά τους καθώς το σύστημα υγείας υστερεί δραματικά στην αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών.
Με στόχο να καταβληθεί συντονισμένη προσπάθεια, τόσο για την ενημέρωση του πληθυσμού σχετικά με την πρόληψη, διάγνωση, και αντιμετώπιση ενός εγκεφαλικού επεισοδίου, όσο και στις αρμόδιες αρχές που χαράσσουν την πολιτική υγείας για τη φροντίδα και αποκατάσταση του ασθενή με εγκεφαλικό σε εθνικό επίπεδο, η Ελλάδα, έγινε την 1η Ιουνίου μέλος της Ευρωπαϊκής Συνεργασίας για τα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια (SAFE – Stroke Alliance For Europe).
Το protothema.gr συνομίλησε με τον αναπληρωτή καθηγητή Νευρολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και πρόεδρο της Ελληνικής Νευρολογικής Εταιρείας, κ. Κωνσταντίνο Βαδικόλια, για το μείζον θέμα της πρόληψης αλλά και της αντιμετώπισης του εγκεφαλικού επεισοδίου, για τους παράγοντες κινδύνου αλλά και για την ανάγκη επανασχεδιασμού του συστήματος υγείας προκειμένου να καλύπτει τα «θύματα» των εγκεφαλικών επεισοδίων.
1. Πώς προκαλείται ένα εγκεφαλικό επεισόδιο;
Έχει επικρατήσει να λέγεται εγκεφαλικό το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Ο αντίστοιχος όρος που χρησιμοποιείται στα αγγλικά είναι stroke που θα μεταφραζόταν ως «κτύπημα» για να δείξει το «ξαφνικό», το «αναπάντεχο». Κι αυτό γιατί συνήθως τα συμπτώματα του εγκεφαλικού έρχονται ξαφνικά. Το εγκεφαλικό συμβαίνει όταν διαταράσσεται η παροχή αίματος στον εγκέφαλο. Τα περισσότερα επεισόδια οφείλονται στην απόφραξη μιας από τις αρτηρίες που στέλνουν αίμα στον εγκέφαλο ή σε κάποιο μικρό κλαδίσκο (ισχαιμικά). Υπάρχουν επίσης τα αιμορραγικά επεισόδια που συμβαίνουν ως αποτέλεσμα της ρήξης ενός αγγείου είτε μέσα (ενδοεγκεφαλική αιμορραγία) είτε γύρω από τον εγκέφαλο (πχ. υπαραχνοειδής αιμορραγία).
2. Ποια είναι η επίπτωσή του στον οργανισμό;
Εξαρτάται από την περιοχή του εγκεφάλου που συνέβη, την έκτασή του (αν είναι μικρό ή μεγάλο) και το είδος του (αν είναι ισχαιμία ή αιμορραγία).
3. Υπάρχουν συμπτώματα που προειδοποιούν πριν εκδηλωθεί ένα εγκεφαλικό;
Σε αντίθεση με την εικόνα του εμφράγματος του μυοκαρδίου που είναι ευρέως γνωστή (με πόνο στην πλάτη) τα περισσότερα εγκεφαλικά δεν προκαλούν πόνο. Συνηθέστερα υπάρχει ξαφνικά μια αίσθηση αδυναμίας στο χέρι και το πόδι από την ίδια πλευρά, ξαφνική διαταραχή στην ομιλία, ξαφνική ασυμμετρία στο πρόσωπο. Μπορεί επίσης να συμβεί μούδιασμα στο πρόσωπο, χέρι και πόδι της ίδιας πλευράς, ξαφνική διαταραχή της ισορροπίας και ίλιγγος σε ασθενή χωρίς προβλήματα από το αυτί ή προηγούμενα επεισόδια ιλίγγων, ξαφνική διαταραχή της όρασης από το ένα μάτι ή από την μία πλευρά του οπτικού πεδίου. Μπορεί επίσης να συμβούν παραλλαγές και συνδυασμοί των παραπάνω. Ο κανόνας είναι ότι όταν συμβαίνει μια απότομη, ξαφνική αλλαγή στο νευρικό σύστημα (κίνηση, λόγος, αισθητικότητα, επικοινωνία, ισορροπία) του οργανισμού χωρίς άλλη σαφή αιτία (χτύπημα, φλεγμονή) υπάρχει σημαντική πιθανότητα να έχει συμβεί εγκεφαλικό.
4. Πότε είναι θανατηφόρο ένα εγκεφαλικό επεισόδιο;
Το εγκεφαλικά είναι πολύ συχνά. Υπολογίζεται ότι 1 στους 6 ανθρώπους σε κάποια στιγμή της ζωής τους θα εκδηλώσουν εγκεφαλικό. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων αυτά αποκαθίσταται σταδιακά, κάποιες φορές και πλήρως. Συνήθως όμως αφήνουν κάποια δυσκολία ή αναπηρία. Σε ένα όμως ποσοστό μπορεί να αποβούν μοιραία. Καθώς ο συνολικός αριθμός των εγκεφαλικών είναι εξαιρετικά μεγάλος τα εγκεφαλικά αποτελούν μια από τις συνηθέστερες αιτίες θανάτου. Τα καλά νέα σήμερα είναι ότι παγκοσμίως ο αριθμός των θανάτων από εγκεφαλικά μειώνεται ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Παρόλα αυτά τα νούμερα παραμένουν υψηλά και τα εγκεφαλικά είναι η 3η ή 4η αιτία θανάτου στο γενικό πληθυσμό.
5. Μπορεί να προληφθεί το εγκεφαλικό;
Ο μικρότερος αριθμός θανάτων σε κάποιο βαθμό φαίνεται να αφορά και την καλύτερη πρόληψη που γίνεται τα τελευταία χρόνια, με την καλύτερη ρύθμιση της υπέρτασης, της υπερλιπιδαιμίας , του σακχάρου και άλλων παραγόντων που τους ονομάζουμε παράγοντες κινδύνου. Είναι ενδεικτικό ότι το 30% των εγκεφαλικών οφείλονται σε καρδιακά προβλήματα, ιδίως αρρυθμίες. Ο συνδυασμός της πρόληψης με την έγκαιρη αξιολόγηση των προειδοποιητικών συμπτωμάτων μπορεί να οδηγήσουν σε καλύτερη πρόγνωση. Για παράδειγμα μπορεί να βρεθεί μια μεγάλη στένωση αγγείου, καρδιακή αρρυθμία όπως κολπική μαρμαρυγή ή ακόμη και να ανακαλυφθεί αρτηριακή πίεση, σάκχαρο ή άλλα προβλήματα που ο ασθενής δεν γνώριζε.
6. Πόσοι άνθρωποι στην Ελλάδα εκδηλώνουν κάθε χρόνο εγκεφαλικό;
Με βάση τα στοιχεία της Eurostat για το 2013 υπολογίστηκαν για την Ελλάδα 11.408 θάνατοι από καρδιακές προσβολές και 14.996 από εγκεφαλικά. Ωστόσο, η χώρα δεν διαθέτει επαρκή δεδομένα από επιστημονικές μελέτες ή εθνική καταγραφή εκτός από παλιές μελέτες και κάποια πρόσφατα δεδομένα που αφορούν τις εγκεφαλικές αιμορραγίες στην περιοχή του Έβρου. Οι ασθενείς με εγκεφαλικό νοσηλεύονται σε διαφορετικές κλινικές (νευρολογικές, παθολογικές, νευροχειρουργικές), ακόμη και στο σπίτι σε περίπτωση ηλικιωμένων που δεν μεταφέρονται σε νοσοκομεία, και κατά συνέπεια είναι δύσκολο να καταγραφούν. Με βάση αυτά εκτιμάται ότι τα εγκεφαλικά κυμαίνονται σε περίπου 30.000- 35.000 εγκεφαλικά το χρόνο.
7. Εκδηλώνεται σε ανθρώπους συγκεκριμένης ηλικίας, πχ κυρίως σε ηλικιωμένους;
Εκδηλώνεται σε όλες τις ηλικίες, μάλιστα σημαντικό ποσοστό αφορά σε νέα άτομα, αλλά είναι σαφώς πιο συχνά στους ηλικιωμένους. Η παγκόσμια ημέρα για τα εγκεφαλικά του 2015 ήταν αφιερωμένη στις γυναίκες καθώς φαίνεται να υπάρχει μία υπεροχή ως προς τον κίνδυνο και το ποσοστό θανάτων στον γυναικείο πληθυσμό.
8. Ποια είναι η ενδεδειγμένη αντιμετώπιση ενός ασθενή;
Το σημαντικότερο από όλα είναι η άμεση μεταφορά σε νοσοκομείο ιδιαίτερα αν τα συμπτώματα ξεκίνησαν πρόσφατα. Υπάρχουν σήμερα θεραπείες που μπορούν να εφαρμοσθούν όταν υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια εάν ο ασθενής φθάσει γρήγορα στο νοσοκομείο μέσα στις πρώτες ώρες από την έναρξη των πρώτων συμπτωμάτων. Βέβαια αυτό για την καλύτερη ασφάλεια απαιτεί οργάνωση του συστήματος. Ακόμη όμως και χωρίς ειδική θεραπεία έχει σημασία η γρηγορότερη νοσηλεία και φροντίδα. Εάν συμβεί ένα εγκεφαλικό δεν πρέπει να δοθεί κανένα φάρμακο πριν φθάσει ο ασθενής στο νοσοκομείο. Εκτός από ειδικές περιπτώσεις, και αυτό μπορεί αν το αποφασίσει μόνο ιατρός, δεν πρέπει να δίνεται ούτε ασπιρίνη ούτε αντιυπερτασικό για να πέσει απότομα η πίεση σε ασθενή που εμφάνισε εγκεφαλικό.
9. Αποκαθίστανται τα εγκεφαλικά επεισόδια;
Τα εγκεφαλικά αποκαθίστανται σε αρκετούς ασθενείς ακόμη και πλήρως. Σε πολλούς όμως θα μείνει πρόβλημα μικρότερο ή μεγαλύτερο. Αυτό μπορεί να χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση (σε εξειδικευμένο κέντρο, ή και ομάδα ειδικών όπως φυσίατρο, φυσικοθεραπευτή, εργοθεραπευτή, λογοθεραπευτή κ.α.). Η αποκατάσταση είναι μια αργή διαδικασία που θέλει υπομονή τόσο από τον ασθενή όσο και από τους οικείους και φροντιστές του.
10. Στην Ελλάδα πώς διαμορφώνεται η κατάσταση για τους ασθενείς με εγκεφαλικό και σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση στο νοσοκομείο και την αποκατάσταση στη συνέχεια σε εξειδικευμένο κέντρο;
Το πρόβλημα στην Ελλάδα δυστυχώς είναι εξαιρετικά σοβαρό, οι αριθμοί των ασθενών με εγκεφαλικά μεγάλοι και η ελληνική πραγματικότητα με σημαντικά προβλήματα. Στην αποκατάσταση υπάρχουν εξαιρετικά μεγάλες δυσκολίες, δεν υπάρχουν επαρκείς δημόσιες δομές, οι ασφαλιστικές καλύψεις είναι χαμηλές συγκριτικά με την επιβάρυνση, ενώ υπάρχουν και περιοχές στην επαρχία με πλήρη αδυναμία πρόσβασης σε εξειδικευμένη φροντίδα. Αυτό ίσως κάνει ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη για καλύτερη πρόληψη και αντιμετώπιση. Στον τομέα της αντιμετώπισης, σε αντίθεση με τις στεφανιαίες μονάδες για τα εμφράγματα των οποίων η ανάγκη ύπαρξης έγινε πλέον αυτονόητη, η ανάπτυξη Μονάδων για τα εγκεφαλικά που διεθνώς αναφέρονται ως Stroke Units είναι μηδαμινή.
Στις ευρωπαϊκές χώρες η ανάπτυξη των Μονάδων για τα Εγκεφαλικά τα τελευταία χρόνια αγγίζει νούμερα πολλαπλάσια του 100, στην Ελλάδα εκτός από κάποιες μεμονωμένες προσπάθειες δεν υπάρχει καμία συστηματική σχετική προσπάθεια με συγκεκριμένο σχεδιασμό και στόχο στο δημόσιο σύστημα υγείας. Με έναν στοχευμένο σχεδιασμό θα μπορούσε να τεθεί ένας πρώτος στόχος ώστε σε κάθε μεγάλο δημόσιο νοσοκομείο να αναπτυχθεί Μονάδα Αγγειακών Εγκεφαλικών στο πρότυπο των στεφανιαίων Μονάδων. Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις υπάρχουν ήδη καλές υποδομές στα δημόσια νοσοκομεία και θα μπορούσαν κάποια από αυτά να βρεθούν και ένα βαθμό υψηλότερα, αποτελώντας εξειδικευμένα κέντρα με πλήρεις δυνατότητες στην αντιμετώπιση του εγκεφαλικού αλλά απουσιάζει γενικά ο συντονισμός και η οργάνωση.
Στην προσπάθεια αυτή έρχεται να βοηθήσει και η Ελληνική Συνεργασία για τα Εγκεφαλικά,(ΕΣΑΕΕ- Hellenic Alliance/Action for Stroke) καθώς δημιουργείται μία συμμαχία-συνεργασία για το εγκεφαλικό με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Stroke Alliance for Europe (S.A.F.E.) αλλά και ελληνικές επιστημονικές εταιρείες όπως η Ελληνική Νευρολογική Εταιρεία και η Ελληνική Εταιρεία Αγγειακών Εγκεφαλικών Νόσων, φορείς, επαγγελματίες υγείας, εθελοντικές δομές υποστήριξης, φροντιστές και ασθενείς.
protothema.gr