Ερεσός Λέσβου, ωδή προς τη δεκάτη Μούσα
Κωμόπολη με ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία, χτισμένη στο δυτικό τμήμα της Λέσβου, η Ερεσός φημίζεται ως ο τόπος όπου γεννήθηκαν η ποιήτρια Σαπφώ και οι φιλόσοφοι – μαθητές του Αριστοτέλη Θεόφραστος και Φανίας.
Επίνειο της Ερεσού είναι η Σκάλα Ερεσού, ένα από πιο σημαντικά τουριστικά θέρετρα της Λέσβου, με υπέροχη αμμουδερή παραλία. Τη διαδρομή από την Ερεσό προς τη Σκάλα στολίζει γραφική δεντροστοιχία.
Η φημισμένη λυρική ποιήτρια Σαφπώ, που έζησε στο β’ μισό του 7ου και το πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. (ήταν σύγχρονη του λυρικού ποιητή Αλκαίου και του πολιτικού – νομοθέτη Πιττακού, που κατάγονταν από τη Μυτιλήνη), συνέθεσε, σε αιολική διάλεκτο, ωδές, ερωτικά ποιήματα, επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου), ελεγείες και επιγράμματα.
Οι αρχαίοι θεωρούσαν τη Σαπφώ ως την κατεξοχήν «ποιήτρια» και την αποκαλούσαν «δεκάτη Μούσα».
Η σημαντικότερη λυρική ποιήτρια της αρχαιότητας, αφού αναγκάστηκε πρώτα να καταφύγει στη Σικελία (τέλη 7ου αιώνα π.Χ.) λόγω πολιτικών και κοινωνικών ταραχών, ίδρυσε στη Λέσβο μουσική και ποιητική σχολή.
Η δασκάλα και οι μαθήτριές της συνδέθηκαν με θερμότατη φιλία, δεσμούς αφοσίωσης και αγάπης, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να προσαφθούν αργότερα κατηγορίες στη Σαπφώ για εταιρισμό, ανηθικότητα και ομοφυλοφιλία (πάντως, η έρευνα σχετικά με το εάν η Σαπφώ είχε όντως ομοφυλοφιλικές τάσεις δεν έχει καταλήξει σε οριστικά συμπεράσματα).
Τη μακρά ιστορική διαδρομή της κωμόπολης φανερώνουν τα λείψανα της αρχαίας Ερεσού, στην περιοχή της Σκάλας Ερεσού.
Από την ακρόπολη («Μαστός») της αρχαίας Ερεσού, στον οχυρό λόφο της Bίγλας, σώζονται τμήματα πολυγωνικών τειχών της Αρχαϊκής Περιόδου (στην Ελληνιστική Περίοδο η πόλη επεκτάθηκε νότια του αρχικού περιβόλου, προς το λιμάνι, και κατασκευάστηκε νέος περίβολος). Επίσης, ερείπια δύο πυργίσκων, γενοβέζικου και τουρκικού, λείψανα μεσαιωνικού κάστρου, χτισμένου την εποχή των Γατελούζων, και μια ρωμαϊκή δεξαμενή.
Πίσω από το λόφο της Βίγλας, στη θέση «Ξώκαστρο», βρισκόταν η αρχαία πόλη, που αποτέλεσε σπουδαίο εμπορικό κέντρο και έκοψε δικά της νομίσματα. Σύμφωνα με μαρτυρίες συγγραφέων, η Ερεσός είχε στάδιο, θέατρο, αγορά, πρυτανείο και ναούς του Aπόλλωνα, του Διονύσου, του Ποσειδώνα (Mεσοποντίου) και της Aθηνάς.
Τους λάτρεις του θρησκευτικού τουρισμού προσελκύουν η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, με εξαίρετης τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο, στην Ερεσό, οι εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Κωνσταντίνου, καθώς και δύο ιδιαίτερα αξιόλογα μνημεία των Παλαιοχριστιανικών Χρόνων (4ος-7ος αιώνας) στη Σκάλα Ερεσού: η βασιλική του Αγίου Ανδρέα (η τρίκλιτη βασιλική χρονολογείται στο α’ μισό του 5ου αιώνα και έχει θαυμάσια ψηφιδωτά δάπεδα, με φυτικό και ζωικό διάκοσμο, αλλά και γεωμετρικά σχήματα) και η βασιλική του Αφεντέλλη, νεότερη της πρώτης.
Η παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Ανδρέα ήταν πιθανώς αφιερωμένη αρχικά στον Τίμιο Πρόδρομο. Η αλλαγή του ονόματος, που συντελέστηκε το 740, οφείλεται στην ταφή του αρχιεπισκόπου Κρήτης αγίου Ανδρέα στο χώρο της βασιλικής. Ο πολιούχος της Ερεσού είχε αποβιώσει μέσα στο πλοίο που τον μετέφερε από την Κωνσταντινούπολη προς την Κρήτη, πλησίον της Ερεσού.
Εξάλλου, στο άλλοτε κτίριο του σχολείου της Σκάλας Ερεσού στεγάζεται σήμερα η Αρχαιολογική Συλλογή, η οποία φιλοξενεί μια επιλογή από τα πλέον ενδιαφέροντα ευρήματα της αρχαίας Ερεσού.
Τέλος, σε μια περιοχή εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς, κοντά στο φράγμα με τη γραφική λίμνη, είναι χτισμένη η μονή Πιθαρίου, αφιερωμένη στους Ταξιάρχες.