Έργον Θεόφιλου: Εικόνες Αγίων από το Πήλιο στη Θεσπρωτία

Στον χαιρετισμό που απηύθυνε ο Μητροπολίτης κ.κ. Ιγνάτιος τόνισε ότι «ο Θεόφιλος μπόρεσε να εκφράσει σε μια παράδοξη εποχή αυτό, που είναι ο πολιτισμός μας και η πίστη μας.

ΕΓΚΑΙΝΙΑ

Ηγουμενίτσα, Κυριακή 28 Νοεμβρίου 2021

Με εξαιρετική επιτυχία και σε ιδιαίτερα θερμό κλίμα πραγματοποιήθηκαν την Κυριακή 28 Νοεμβρίου 2021 στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας τα εγκαίνια της περιοδικής έκθεσης  «Έργον Θεοφίλου:  εικόνες  αγίων  από το  Πήλιο στη Θεσπρωτία», η οποία τελεί υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και διοργανώνεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας, του Δήμους Ηγουμενίτσας και Φιλιατών και την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου.

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής Γηρομερίου Αρχιμανδρίτης Μεθόδιος ως εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριάρχου, ο Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού κ.κ. Ιγνάτιος, ο Περιφερειάρχης Ηπείρου κ. Αλέξανδρος Καχριμάνης, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Ηγουμενίτσας κ. Δονάτος Μαρτίνης ως εκπρόσωπος του Δημάρχου Ηγουμενίτσας κ. Ιωάννη Λώλου, ο π. Δημήτριος Μαρτίνης ως εκπρόσωπος του Μητροπολίτου Παραμυθιάς, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργης κ.κ. Τίτου, η Πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου κ. Σταυρούλα Μπραΐμη, οι Δήμαρχοι Φιλιατών κ. Σπύρος Παππάς και Σουλίου κ. Ιωάννης Καραγιάννης, ο Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου κ. Παντελής Καλαϊτζίδης και άλλοι εκπρόσωποι των εκκλησιαστικών και πολιτικών αρχών.

Στον χαιρετισμό που απηύθυνε ο Μητροπολίτης κ.κ. Ιγνάτιος τόνισε ότι «ο Θεόφιλος μπόρεσε να εκφράσει σε μια παράδοξη εποχή αυτό, που είναι ο πολιτισμός μας και η πίστη μας. Σήμερα το έχουμε πολύ περισσότερο ανάγκη, για να μπορέσουμε να δούμε το μέλλον, μαζί με τον “άλλον”, ο οποίος σήμερα είναι δίπλα μας, είναι μαζί μας, είναι κοντά μας. Για μας ο άλλος παραμένει μια ζωντανή εικόνα του Θεού». Και συνέχισε «ο ζωγράφος Θεόφιλος δούλεψε με πολύ κόπο, πόνο, μεράκι και αγάπη. Ο Θεόφιλος δεν μιμείται· δίνει τον εαυτό του. Εκφράζει αυτό που έχει η ψυχή του, και το εκφράζει αυθεντικά. Θέλω να πιστεύω ότι αυτή η έκθεση είναι ένας καθρέφτης, όπου μπορούμε να αναμετρηθούμε με το αν εμείς είμαστε ικανοί, όπως τότε αυτός, να εκφράσουμε την εποχή μας, βασισμένοι στις ρίζες μας, αλλά με την προοπτική του μέλλοντος. Με σεβασμό στο κάθε πρόσωπο· κρατώντας την ταυτότητα μας, αλλά χωρίς να αρνηθούμε και ότι θα συμπορευτούμε με άλλες ταυτότητες. Αυτό είναι η πρόκληση».

Στο ιστορικό της έκθεσης, που εντάσσεται στο πλαίσιο των επετειακών δράσεων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας και του Δήμου Ηγουμενίτσας για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821, αναφέρθηκε στον χαιρετισμό του ο Προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας κ. Ιωάννης Χουλιαράς, ο οποίος ευχαρίστησε θερμά τόσο τους συνδιοργανωτές όσο και τους συνεργαζόμενους φορείς, καθώς συνέβαλαν ουσιαστικά στην επιτυχή διοργάνωση αυτής με την παραχώρηση πολύτιμων έργων από τις συλλογές τους.

Παρουσιάζοντας τις θρησκευτικές εικόνες του Θεόφιλου και το σκεπτικό της έκθεσης, η Ιστορικός Βυζαντινής Τέχνης κ. Μαρία Νάνου, Διευθύντρια του Τομέα Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και Κειμηλίων της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, τόνισε ότι «το αγιογραφικό έργο του Θεόφιλου είναι σημαντικό τόσο σε έκταση όσο και σε ποιότητα, καλύπτοντας ένα διάστημα περίπου 40 χρόνων –από το 1889 έως το 1932. Το γεγονός αυτό ανατρέπει παλαιότερες απόψεις για την δήθεν “περιορισμένη αγιογραφική παραγωγή” του Θεόφιλου». Τόνισε, επίσης, ότι «οι επιγραφικές μαρτυρίες των θρησκευτικών εικόνων του Θεόφιλου προσφέρουν σημαντικά στοιχεία που βοηθούν στην ιχνηλάτηση της πολυκύμαντης ζωής του ανάμεσα στη γενέτειρα Λέσβο, την κοσμοπολίτικη Σμύρνη και το ελεύθερο από τον τουρκικό ζυγό Πήλιο”. Καταλήγοντας επισήμανε πως ο Θεόφιλος «είναι γνήσιος παραδοσιακός ζωγράφος: κοσμική και εκκλησιαστική ζωγραφική είναι γι’ αυτόν οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, της ενιαίας μεταβυζαντινής ζωγραφικής της οποίας αναδεικνύεται γνήσιος φορέας, ίσως και η τελευταία της επιβίωση».

Μετά τη λήξη της τελετής των εγκαινίων οι παρευρισκόμενοι ξεναγήθηκαν στον χώρο της έκθεσης από τον κ. Ιωάννη Χουλιαρά και την κ. Μαρία Νάνου.

Αφορμή για την έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας απετέλεσαν τρεις εικόνες που φιλοτέχνησε ο Θεόφιλος στο Βόλο το 1910 και το 1911, έπειτα από παραγγελία του εκ Θεσπρωτίας ορμώμενου Βασιλείου Τσιλιβίδη, για το τέμπλο του ναού της Αγίας Παρασκευής στον Λιά Θεσπρωτίας. Ο Βασίλειος Τσιλιβίδης τις μετέφερε στο χωριό και τις χάρισε στην εκκλησία, όπου η παρουσία τους σχεδόν ξεχάστηκε για πολλές δεκαετίες. Μετά το 1990 τράβηξαν την προσοχή των ειδικών και ταυτοποιήθηκαν ως έργα του Θεόφιλου, μένοντας για χρόνια κρυμμένες για λόγους ασφάλειας. Σήμερα, με τη συμβολή του γνωστού συγγραφέα, δημοσιογράφου και παραγωγού ταινιών Νίκου Γκατζογιάννη και τη χορηγία της οικογένειας της εταιρείας τροφίμων «Υφαντής» οι εικόνες στεγάζονται στη Δημοτική Πινακοθήκη Λιά. Αξίζει να σημειωθεί πως στα εγκαίνια της έκθεσης ήταν παρούσα και η απόγονος του δωρητή, δικηγόρος Νίκη Τσιλιβίδη, η οποία αναφέρθηκε εκτενέστερα στο ιστορικό των τριών αυτών εικόνων μέσα από τη καταγεγραμμένη μαρτυρία του πατέρα της, κ. Δημητρίου Τσιλιβίδη.

Η έκθεση περιλαμβάνει 17 έργα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, που αντλούν τη θεματογραφία τους από την εκκλησιαστική ζωγραφική παράδοση και αποτελεί την πρώτη προσπάθεια συγκεντρωτικής παρουσίασης αντιπροσωπευτικών θρησκευτικών έργων του μεγάλου λαϊκού ζωγράφου, ο οποίος είναι γνωστός κυρίως από τις κοσμικές τοιχογραφίες που φιλοτέχνησε στο Πήλιο και τη Λέσβο. Εκτός από τις εικόνες του Λιά, στην έκθεση συμπεριλαμβάνονται επιπλέον έντεκα εικόνες από ναούς του Πηλίου και από τη συλλογή του Μουσείου Βυζαντινής Τέχνης και Πολιτισμού Μακρινίτσας και τρεις εικόνες από τη συλλογή του Λαογραφικού Κέντρου Κίτσου Μακρή, το οποίο λειτουργεί ως Παράρτημα της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Για τις ανάγκες της έκθεσης αρκετές από τις εικόνες της έκθεσης συντηρήθηκαν υποδειγματικά στα εργαστήρια της Διεύθυνσης Συντήρησης του Υπουργείου Πολιτισμού με ενέργειες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας.

Την επιστημονική επιμέλεια της έκθεσης ανέλαβαν ο Προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας κ. Ιωάννης Χουλιαράς, Αρχαιολόγος, η κ. Μαρία Νάνου, Ιστορικός Βυζαντινής Τέχνης και η κ. Θεοδώρα Λάζου, Ιστορικός-Αρχαιολόγος. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 20 Μαρτίου 2022.

Εκ μέρους των διοργανωτών εκφράζονται ειλικρινείς ευχαριστίες σε όλους τους φορείς που στάθηκαν αρωγοί στην πραγματοποίηση της έκθεσης και συνέβαλαν με την ευγενική παραχώρηση έργων και φωτογραφικού υλικού:

• Ιερά Μητρόπολις Δημητριάδος και Αλμυρού
• Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Λαογραφικό Κέντρο Κίτσου Μακρή
• Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης και Πολιτισμού Μακρινίτσας
• Δημοτική Πινακοθήκη Λιά
• Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης
• Μουσείο – Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη Tériade
• Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Θεσσαλίας και Κεντρικής Στερεάς Ελλάδας