«Φυσικές λύσεις» για την προστασία του πλανήτη

Σαν πυροτέχνημα, η 16χρονη Γκρέτα Τούνμπεργκ κατάφερε να μαζέψει εκατοντάδες χιλιάδες πλήθη στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για την οκνηρία που χαρακτηρίζει τις πολιτικές πρόληψης της κλιματικής αλλαγής, πυροδοτώντας μια έντονη συζήτηση. Ο ακτιβισμός της Σουηδής περιβαλλοντικής ακτιβίστριας προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις –και δεν ήταν όλες θετικές–, ωστόσο αυτή ακριβώς ήταν και η επιδίωξη του νεαρού κοριτσιού: να αρχίσει ο διάλογος για την υπαρξιακή κρίση με την οποία έρχεται αντιμέτωπος ο πλανήτης. Η Γκρέτα αναγνωρίζει τον ρόλο της και δεν προτείνει λύσεις, παροτρύνοντας την ανθρωπότητα να ακούσει τους επιστήμονες και τα αντικειμενικά συμπεράσματά τους. Υπάρχει, άλλωστε, μια υπέροχη σχέση μεταξύ του επιστημονικού κόσμου και των παιδιών: Η επιστημονική αλήθεια είναι συχνά τόσο απλή, που μέχρι και ένα 16χρονο την καταλαβαίνει πλήρως.

Ενα αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα των επιστημόνων είναι πως οι λεγόμενες «φυσικές λύσεις» για την κλιματική αλλαγή αποτελούν το «κλειδί» για το βιώσιμο μέλλον. Με άλλα λόγια, ο ίδιος ο πλανήτης πολλές φορές προσφέρει τη λύση στην υπερθέρμανση του κλίματος που προκαλείται από το διοξείδιο του άνθρακα και τις «βρώμικες» βιομηχανίες.

Τα δάση και οι απέραντοι ωκεανοί λειτουργούν ως πνεύμονες της ξηράς και της θάλασσας αντιστοίχως, απορροφώντας μεγάλο μέρος των εκπομπών άνθρακα, της ανθρωπογενούς δραστηριότητας. Γι’ αυτό ακριβώς, ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες καθοδηγούν την ανθρωπότητα στην προστασία των φυσικών πόρων, στην αποτελεσματική χρήση της γης και στη γαλάζια ανάπτυξη που διασφαλίζει την υγεία της θάλασσας.

Ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες καθοδηγούν την ανθρωπότητα στην προστασία των φυσικών πόρων, στην αποτελεσματική χρήση της γης και στη γαλάζια ανάπτυξη που διασφαλίζει την υγεία της θάλασσας.

Πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου προς αυτή την κατεύθυνση, ποσοτικοποιώντας την κατάχρηση του εδάφους της γης, μέσα από την απεριόριστη εκσκαφή των δασών και την εντατική καλλιέργεια, και καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως παράγει περίπου το ένα τέταρτο των παγκόσμιων εκπομπών ρύπων, επιδεινώνοντας περαιτέρω τις καταστροφικές συνέπειες της αλλαγής του κλίματος. Ωστόσο, τα πορίσματα δεν είναι πλήρως απαισιόδοξα, καθώς η έρευνα καταλήγει πως ο άμεσος τερματισμός της υποβάθμισης της ποιότητας του εδάφους της γης μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην εξασφάλιση της βιωσιμότητας του πλανήτη. «Αυτό που υπογραμμίζει η IPCC είναι ότι χρειαζόμαστε επειγόντως μια επανάσταση στον τρόπο που χρησιμοποιούμε τη γη», ανέφερε χαρακτηριστικά η Αννα Κρζιοζίνσκα, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Σέφιλντ και μια από τους συγγραφείς της έρευνας.

Εφιαλτικό καλοκαίρι

Η προστασία των υπαρχόντων πόρων, δασών και ωκεανών ως ασπίδα στη βρώμικη ανάπτυξη δεν έχει αναδειχθεί ποτέ πριν ως επιτακτική ανάγκη όσο φέτος, έπειτα από ένα εφιαλτικό καλοκαίρι για τις στατιστικές που μετρούν την κλιματική αλλαγή.

Κατά τη διάρκεια του Αυγούστου, στη Βραζιλία καταγράφηκαν συνολικά 30.901 πυρκαγιές στην καρδιά του Αμαζονίου, ενός εκ των σημαντικότερων δασικών πνευμόνων του πλανήτη.

Πρόκειται για αριθμό σχεδόν τριπλάσιο των πυρκαγιών που καταγράφηκαν τον περυσινό Αύγουστο, όπως αποδεικνύουν τα στοιχεία του Εθνικού Ινστιτούτου Διαστημικής Ερευνας (INPE), που καταγράφει την εξέλιξη των μετώπων σε πραγματικό χρόνο μέσω δορυφόρων.

Οι θερμοκρασίες ρεκόρ που σημειώθηκαν στην Ευρώπη το φετινό καλοκαίρι μάς υπενθυμίζουν πως το φαινόμενο ολοένα και θα επιδεινώνεται. Πρόσφατη μελέτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου κατέληξε πως, λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι ημέρες καύσωνα στην Ελλάδα θα πενταπλασιαστούν μέχρι το 2100 και τα δάση μας θα αντιμετωπίζουν άμεση απειλή πυρκαγιάς για 30 επιπλέον ημέρες σε σχέση με σήμερα.

Ευτυχώς, η κινητοποίηση διαφόρων φορέων –κυβερνήσεων, επιχειρηματιών, μη κυβερνητικών οργανώσεων και διεθνών συνεργασιών– είναι ήδη μια πραγματικότητα και διάφορες πρωτοβουλίες χαράσσουν ήδη τον δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης.

Πρόκειται για φυσικές λύσεις, που στόχο έχουν να ενισχύσουν την αυτοάμυνα του πλανήτη και να εξασφαλίσουν ένα υγιές, πράσινο μέλλον.

Αποκατάσταση των δασών

Δάσος από μαγκρόβια δέντρα στην Ινδονησία. Το συγκεκριμένο είδος δάσους των υποτροπικών και τροπικών θαλάσσιων ακτών, εκτός από πνεύμονας, είναι και φράγμα έναντι των βροχοπτώσεων.

Μία από τις πιο πολυσυζητημένες λύσεις, με την πλήρη στήριξη των επιστημόνων, αφορά την αναδάσωση. Ενα ενδιαφέρον παράδοξο είναι πως οι πρωτοπόροι της προσέγγισης αυτής είναι πολλές φορές αναπτυσσόμενες χώρες που βρίσκονται κυρίως στην Αφρική και στη Νοτιοανατολική Ασία: από την Ινδονησία μέχρι την Γκαμπόν, δεκάδες χώρες στρέφονται στην ενίσχυση των δασών για να αποτρέψουν την επιτάχυνση των απωλειών της χλωρίδας και της πανίδας, τις επιπτώσεις της ανεύθυνης γεωργίας και εξόρυξης, καθώς και την κάλυψη των αναγκών του αυξανόμενου πληθυσμού τους.

«Εάν αποκαταστήσουμε, προστατεύσουμε και ενισχύσουμε τα υπάρχοντα οικοσυστήματα, θα μειώσουμε σημαντικά την ανθρώπινη ευπάθεια έναντι της κλιματικής αλλαγής», ανέφερε εν αναμονή της συνόδου κορυφής του ΟΗΕ, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Νάταλι Σέντον, προσθέτοντας πως ειδικά σε φτωχότερες χώρες τέτοια μέτρα μπορούν να προσφέρουν «τη μοναδική προσιτή λύση για την κλιματική αλλαγή». Πράγματι, στην Ινδονησία εδώ και δύο μήνες οι διεθνείς οργανισμοί, η κυβέρνηση και το ολλανδικό ίδρυμα Ecoshape, που προωθεί τις προσπάθειες οικοδόμησης με τη φύση, εργάζονται πυρετωδώς για να εγκαταστήσουν ένα απέραντο δάσος από μαγκρόβια δέντρα. Πρόκειται για είδος δάσους των υποτροπικών και τροπικών θαλάσσιων ακτών που κυριαρχείται από ανεκτικά στο αλάτι ξυλώδη φυτά και το οποίο, εκτός από πνεύμονας, λειτουργεί και ως φράγμα έναντι στις καταστροφικές βροχοπτώσεις, ενώ προσφέρει θέσεις εργασίας, βελτιώνοντας σημαντικά την αλιεία και τους πληθυσμούς των θαλάσσιων οργανισμών. Το πρότζεκτ δεν έχει καν ολοκληρωθεί και τα αποτελέσματά του είναι τόσο ενθαρρυντικά που ήδη άλλες 14 αποκαταστάσεις μαγκρόβιων δασών βρίσκονται στα σκαριά στην Ταϊλάνδη, στις Φιλιππίνες, στη Μαλαισία και στην Κίνα.

Η αποκατάσταση των δασών είναι δυνατή σε πολλά άλλα φυσικά περιβάλλοντα, από υγρότοπους πλούσιους σε τύρβη μέχρι λιβάδια και μεσογειακά δάση, ωστόσο για πολλές χώρες η εύρεση οικονομικών πόρων για τη χρηματοδότησή της παραμένει πρόκληση. Σε αυτό συμβάλλουν μέτρα όπως η τιμολόγηση του άνθρακα. Την περασμένη Κυριακή, μάλιστα, έκλεισε η πρώτη τέτοια συμφωνία για αφρικανική χώρα, καθώς η Γκαμπόν θα λάβει 150 εκατ. δολάρια σε διάστημα 10 ετών για την προστασία των απορροφητικών τροπικών δασών της.

Με όπλο τους ωκεανούς

Πολλές χώρες –ανάμεσά τους και η Ελλάδα– ανακοινώνουν την απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης, τα οποία καταλήγουν τις περισσότερες φορές στις θάλασσες.

Μια μεγάλη δόση ελπίδας για το μέλλον του πλανήτη αντικατοπτρίζεται στα νερά των ωκεανών, που καλύπτουν το 70% της επιφάνειάς του. Υπάρχουν πλέον συντριπτικές επιστημονικές αποδείξεις πως ο ωκεανός μπορεί να αποτελέσει ίσως το ισχυρότερο όπλο στη μάχη για τη σταθεροποίηση του κλίματος και την επιβράδυνση των ποσοστών διοξειδίου του άνθρακα. Οι κλιματικές λύσεις που βασίζονται στον ωκεανό θα μπορούσαν να αποφέρουν μέχρι και το 21% των μειώσεων των εκπομπών που απαιτούνται για τον παγκόσμιο στόχο περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε λιγότερο από 1,5 βαθμό Κελσίου μέχρι το 2050 – το πλαφόν που έχουν ορίσει οι επιστήμονες. Με άλλα λόγια, οι μειώσεις αυτές θα μπορούσαν να ανέλθουν σε 11,8 γιγατόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα, αριθμό μεγαλύτερο από όλες τις τρέχουσες εκπομπές μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα παγκοσμίως.

Τα πορίσματα αυτά εκδόθηκαν την περασμένη Δευτέρα από την Ομάδα για μια Οικονομία Βιώσιμου Ωκεανού, που συναντήθηκε στο πλαίσιο του ΟΗΕ και αποτελείται από 14 πρωθυπουργούς και προέδρους. Η έρευνα αποτελεί την πρώτη ποσοτικοποίηση της λεγόμενης γαλάζιας οικονομίας και του ρόλου που θα μπορούσε να διαδραματίσει στη συρρίκνωση του αποτυπώματος άνθρακα και την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού. Ενας από τους τρόπους αξιοποίησης είναι φυσικά οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που βασίζονται σε ωκεανούς, όπως οι πολλά υποσχόμενες πλωτές ανεμογεννήτριες και οι νέες τεχνολογίες για την αξιοποίηση της ενέργειας των κυμάτων και των παλιρροιών. Υπολογίζεται ότι, δεδομένου του ρυθμού ανάπτυξή τους, οι «γαλάζιες ενέργειες» έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν τις εκπομπές διοξειδίου σε ποσοστό ανάλογο με τον ρύπο που εκπέμπουν το χρόνο ένα δισεκατομμύριο αυτοκίνητα. Παράλληλα, με την έλευση των πρώτων υβριδικών σκαφών οι παραθαλάσσιες μετακινήσεις εκπέμπουν ολοένα και λιγότερους ρύπους, και ήδη ηλεκτρικά πλοία σαλπάρουν από τη Νορβηγία μέχρι το Παλάου.

Η πιο άμεση αντίδραση, όμως, αφορά τους καταναλωτές και την ανεύθυνη χρήση πλαστικού που δεν ανακυκλώνεται και καταλήγει στις θάλασσες του κόσμου με τρομακτικό ρυθμό. Με την εκκίνηση της Ε.Ε., ολοένα και περισσότερες χώρες –ανάμεσά τους και η Ελλάδα– ανακοινώνουν την απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης μέσα στα επόμενα δύο χρόνια.