Γράμμα τοῦ Ναυπάκτου Ἱεροθέου γιά τήν ἁγιοκατάταξη τοῦ Ἁγίου Πορφυρίου καί τοῦ Ἁγίου Σωφρονίου

Ἱερά Μητρόπολις Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου

Αρ. Πρωτ.: 467    Ἐν Ναυπάκτῳ τῇ 16ῃ Αὐγούστου 2004

τῷ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­πῳ Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως, Νέ­ας Ρώ­μης

καί Οἰ­κου­με­νι­κῷ Πα­τρι­άρ­χῃ

Κυ­ρί­ῳ Κυ­ρί­ῳ Βαρ­θο­λο­μαί­ῳ

εἰς Βα­σι­λεύ­ου­σαν

Πα­να­γι­ώ­τα­τε Πά­τερ καί Δέ­σπο­τα,

Μέ τήν πρό­τρι­τα ἀ­πο­στα­λεῖ­σαν τῇ Ὑ­με­τέ­ρᾳ θει­ο­τά­τῃ Πα­να­γι­ό­τη­τι ἐ­μήν ἐ­πι­στο­λήν ἐ­ζή­τουν βα­θυ­σε­βά­στως τήν συ­γκα­τα­ρί­θμη­σιν ἐν ταῖς δέλ­τοις τῶν ἁ­γί­ων ἀν­δρῶν τοῦ ἐν ὁ­σι­ό­τη­τι βι­ώ­σα­ντος καί κοι­μη­θέ­ντος πα­τρός ἡ­μῶν Πα­ϊ­σί­ου τοῦ ἁ­γι­ο­ρεί­του.

Τα­νῦν, παρρησιαζόμενος μέν, προ­σβλέ­πων δέ πρός τήν με­γά­λην μα­κρο­θυ­μί­αν τῆς Ὑ­με­τέ­ρας θει­ο­τά­της Πα­να­γι­ό­τη­τος καί μι­μού­με­νος τό ἐ­παι­νε­θέν ὑ­πό τοῦ Κυ­ρί­ου θρά­σος τῆς χή­ρας τοῦ Εὐ­αγ­γε­λί­ου (Λουκ΄ ι­η΄, 1 καί ἑ­ξῆς), οὐ δι’ ἐ­μέ, ἀλ­λά δι­ά τούς φι­λοῦ­ντας τόν Θε­όν, ὑ­πο­βάλ­λω νέαν αἴτησιν πε­ρί ἑτέρων δύ­ο ἐ­ρα­στῶν τοῦ πνεύ­μα­τος καί τῆς ἐ­νυ­πο­στά­του σο­φί­ας τοῦ Θε­οῦ, ἤ­τοι τοῦ Λό­γου τοῦ Θε­οῦ.

Ὁ σο­φός Σο­λο­μών δι­α­τρα­νοῖ: «Ταύ­την (τήν σο­φί­αν) ἐ­φί­λη­σα καί ἐ­ξε­ζή­τη­σα ἐκ νε­ό­τη­τός μου καί ἐ­ζή­τη­σα νύμ­φην ἀ­γα­γέ­σθαι ἐ­μαυ­τῷ καί ἐ­ρα­στής ἐ­γε­νό­μην τοῦ κάλ­λους αὐ­τῆς. εὐ­γέ­νει­αν δο­ξά­ζει συμ­βί­ω­σιν Θε­οῦ ἔ­χου­σα, καί ὁ πά­ντων δε­σπό­της ἠ­γά­πη­σεν αὐ­τήν· μύ­στις γάρ τῆς τοῦ Θε­οῦ ἐ­πι­στή­μης καί αἱ­ρε­τίς τῶν ἔρ­γων αὐ­τοῦ» (Σοφ. Σολ. η΄, 2-4). Αὕ­τη ἡ ἐ­νυ­πό­στα­τος σο­φί­α τοῦ Θε­οῦ, ὁ τοῦ Θε­οῦ Υἱ­ός καί Λό­γος ἐ­στίν, ὁ ἀ­πο­κα­λυ­φθείς ἀ­σάρ­κως ἐν τοῖς Προ­φή­ταις καί ἀ­πο­κα­λυ­πτό­με­νος ἐν σαρ­κί ἐν τοῖς Ἀ­πο­στό­λοις καί ἁ­γί­οις ἐν ταῖς ἐ­σχά­ταις ἡ­μέ­ραις.

Καί οἱ τοῦ Θε­οῦ φί­λοι δι­ά μέ­σου τῶν αἰ­ώ­νων ἐ­ρα­σταί τῆς σο­φί­ας ταύ­της ἐ­γέ­νο­ντο καί ἐ­φί­λη­σαν αὐ­τήν καί ἐ­ζή­τουν ψυ­χῇ τε καί καρ­δί­ᾳ «τήν τῶν σῶν (Θε­οῦ) θρό­νων πά­ρε­δρον σο­φί­αν» (Σοφ. Σο­λ. θ΄, 4), εἰ καί ἄν­θρω­ποι ἀ­σθε­νεῖς καί ὀ­λι­γο­χρό­νι­οι καί ἐ­λάσ­σο­νες ἐν συ­νέ­σει κρί­σε­ως καί νό­μων (ἔνθ. ἀ­νωτ. στ.΄ 5) ἦ­σαν, ἀλ­λά, ἐ­μπε­πλη­σμέ­νοι Πνεύ­μα­τος Ἁ­γί­ου, ἐ­πό­θουν τόν μό­νον Πο­θη­τόν καί ἀ­νε­ζή­τουν τό ἀ­κρό­τα­τον τῶν ἐ­φε­τῶν.

Ἡ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας θε­ο­λο­γί­α ταυ­τι­ζο­μέ­νη με­τά τῆς θε­ω­ρί­ας τοῦ ἀ­κτί­στου Φω­τός καί τῆς γνώ­σε­ως τῆς προ­ερ­χο­μέ­νης ἐξ αὐτῆς ἀ­λη­θής σο­φί­α ἐ­στίν. Ἡ δέ θε­ο­λο­γί­α, ὡς γνῶ­σις ἐ­μπει­ρι­κή, ὡς «ἡ ἄ­γνοι­α ἡ ὑ­περ­τέ­ρα τῆς γνώ­σε­ως», ὡς γνῶ­σις ἥ­τις ἐ­στίν «τύ­πος τοῦ μέλ­λο­ντος ἐν τῇ ἀ­δο­λε­σχί­ᾳ μό­νῃ τῆς δι­α­νοί­ας τρυ­φῶ­σα ἐν τοῖς μυ­στη­ρί­οις τῶν μελ­λό­ντων», ἵ­να κα­τά τόν ἅ­γι­ον Ἰ­σα­άκ τόν Σύ­ρον εἴ­πω, καρ­πός ἐ­στιν τῆς κα­τά Θε­όν ἡ­συ­χί­ας. Οὕ­τως ἡ ἡ­συ­χί­α προ­ϋ­πό­θε­σίς ἐ­στιν τῆς οὕ­τω­σί κα­λου­μέ­νης ὀρ­θο­δό­ξου ἐ­μπει­ρι­κῆς θε­ο­λο­γί­ας.

Ἡ ἡ­συ­χί­α κα­τά μέν τόν τῆς Και­σα­ρεί­ας Μέ­γα Φω­στῆ­ρα «ἀρ­χή κα­θάρ­σε­ως τῇ ψυ­χῇ» ἐ­στιν, κα­τά δέ τόν τῆς Κλί­μα­κος ἅ­γι­ον «λο­γι­σμῶν ἐ­πι­στή­μη καί ἀ­σύ­λη­τος ἔν­νοι­ά ἐ­στιν». Κα­τά τόν ἅ­γι­ον Σι­να­ΐ­την Γρη­γό­ρι­ον «ἀρ­χή τῆς ἡ­συ­χί­ας ἡ σχο­λή» ἐ­στιν καί ἐκ ταύ­της «ἡ φω­τι­στι­κή δύ­να­μις καί θε­ω­ρί­α· καί τέ­λος ἡ ἔκ­στα­σις καί ἡ ἁρ­πα­γή τοῦ νο­ός πρός Θε­όν» ἐ­στιν. Κα­τά δέ τόν ἅ­γι­ον τῆς Θεσ­σα­λο­νί­κης Ποι­μέ­να Γρη­γό­ρι­ον τόν Πα­λα­μᾶν, ἡ ἡ­συ­χί­α «ἡ λή­θη τῶν κά­τω, ἡ μύ­στις τῶν ἄ­νω, ἡ τῶν νο­η­μά­των ἐ­πί τό κρεῖτ­τον ἀ­πό­θε­σίς ἐ­στιν».

Ταύ­την τήν κα­τά Θε­όν ἡ­συ­χί­αν ἠ­γά­πη­σαν σφό­δρα οἱ πο­θοῦ­ντες τά θεῖ­α, οἱ πει­νῶ­ντες καί δι­ψῶ­ντες τά ἐ­που­ρά­νι­α. Ταύ­την τήν σο­φί­αν ἐ­δί­ψη­σαν οἱ ἐ­ρα­σταί αὐ­τῆς ὡς ἔ­λα­φοι πο­ρευ­ό­με­ναι με­τά σπου­δῆς ἐ­πί τάς πη­γάς τῶν ὑ­δά­των κα­τά τόν προ­φη­τά­να­κτα Δαυ­ΐδ: «ὅν τρό­πον ἐ­πι­πο­θεῖ ἡ ἔ­λα­φος ἐ­πί τάς πη­γάς τῶν ὑ­δά­των, οὕ­τως ἐ­πι­πο­θεῖ ἡ ψυ­χή μου πρός σέ, ὁ Θε­ός. Ἐ­δί­ψη­σεν ἡ ψυ­χή μου πρός τόν Θε­όν, τόν ἰ­σχυ­ρόν, τόν ζῶ­ντα· πό­τε ἥ­ξω καί ὀ­φθή­σο­μαι τῷ προ­σώ­πῳ τοῦ Θε­οῦ;». (Ψαλμ. μα΄,2-3).

Ἡ  ἔκ­πει­νος καί ἔκ­δι­ψος αὕτη κα­τά­στα­σις ἐ­πι­φέ­ρει ἔ­ρω­τα ἀ­φό­ρη­τον, τόν θεῖ­ον, λέ­γω, ἔ­ρω­τα. Αὕ­τη ἡ θεί­α ἀ­γά­πη ὁ κε­κρυμ­μέ­νος ἐν ἡ­μῖν σπιν­θήρ τοῦ θεί­ου πό­θου ἐ­στίν, ὅς «φυ­σι­κῶς ἐν ἡ­μῖν ἐ­νυ­πάρ­χει» καί ὅ­τε ἐλ­λεί­πει οὗ­τος «πά­ντων κα­κῶν ἐ­στιν ἀ­φο­ρη­τό­τα­τον», κα­τά τόν Μέ­γαν Βα­σί­λει­ον.

Καί κα­τά τόν τρί­τον τῆς θε­ο­λο­γί­ας ἐ­πώ­νυ­μον, Συ­με­ών τόν νέ­ον Θε­ο­λό­γον, «ἡ­συ­χί­α ἐ­στί νο­ός κα­τά­στα­σις ἀ­νε­νό­χλη­τος, γα­λή­νη ἐ­λευ­θέ­ρας καί ἀ­γαλ­λι­ω­μέ­νης ψυ­χῆς, καρ­δί­ας ἀ­τά­ρα­χος καί ἀ­κύ­μα­ντος βά­σις, θε­ω­ρί­α φω­τός, ἁρ­πα­γή νο­ός, ὁ­μι­λί­α κα­θα­ρά πρός Θε­όν, ἀ­κοί­μη­τος ὀ­φθαλ­μός, προ­σευ­χή νο­ε­ρά, ἕ­νω­σις με­τά Θε­οῦ καί συ­νά­φει­α καί τέ­λος θέ­ω­σις καί ἄ­πο­νος ἀ­νά­παυ­σις ἐν με­γά­λοις πό­νοις ἀ­σκή­σε­ως».

Ὁ τῆς Και­σα­ρεί­ας Φω­στήρ ᾐσθάνετο ἐν τῇ ζω­ῇ αὐ­τοῦ το­σοῦ­τον ἀ­φό­ρη­τον πό­θον καί ἑ­ώ­ρα­κεν τοι­οῦ­τον θαυ­μά­σι­ον κάλ­λος, ὥ­στε ἐ­ρω­τᾶ: «τί οὖν κάλ­λους θεί­ου θαυ­μα­σι­ώ­τε­ρον; …ποῖ­ος πό­θος ψυ­χῆς οὕ­τω δρι­μύς καί ἀ­φό­ρη­τος ὡς ὁ ἀ­πό Θε­οῦ ἐγ­γι­νό­με­νος τῇ ἀ­πό κα­κί­ας κε­κα­θαρ­μέ­νῃ ψυ­χῇ καί ἀ­πό ἀ­λη­θι­νῆς δι­α­θέ­σε­ως λε­γού­σῃ τε­τρω­μέ­νῃ ἀ­γά­πης ἐ­γώ εἰ­μι;».

Ὁ καρ­πός τῆς ἡ­συ­χί­ας ταύ­της, τῆς τόν πό­θον τοῦ θεί­ου ἔ­ρω­τος Χά­ρι­τι Θε­οῦ ἀναφλεγούσης, ὁ­δη­γεῖ τόν θε­ού­με­νον, οὐ­χί εἰς τό ποι­εῖν τήν θέ­ω­σιν, ὅ­περ ἄτοπον τοῖς ἀνθρώποις ἐπεί τοῦ Θε­οῦ τοῦτό ἐ­στιν, ἀλ­λ’ εἰς τό πά­σχειν τήν θέ­ω­σιν, εἰς τό ὁ­ρᾶν τό τοῦ Θε­οῦ ἄ­κτι­στον Φῶς, τό ἀ­θέ­α­τον μέν τοῖς ἔ­χου­σιν τυ­φλόν τόν τε νοῦν καί τήν καρ­δί­αν, θεατόν δέ τοῖς θεουμένοις, ὅ­σον ἔξε­στιν αὐτοῖς, δι­ό ὁ Μέ­γας Φω­στήρ τῆς Και­σα­ρεί­ας καί αὖ­θις ἀ­πο­φαί­νε­ται: «Ἄρ­ρη­τοι πα­ντε­λῶς καί ἀ­νεκ­δι­ή­γη­τοι τοῦ θεί­ου κάλ­λους αἱ ἀ­στρα­παί· οὐ πα­ρί­στη­σι λό­γος, οὐ δέ­χε­ται ἀ­κο­ή… Τοῦ­το τό κάλ­λος σαρ­κί­νοις μέν ὀ­φθαλ­μοῖς ἀ­θε­ώ­ρη­τον, ψυ­χῇ δέ μό­νῃ καί δι­α­νοί­ᾳ κα­τα­λη­πτόν, εἴ­που τι­νά πε­ρι­έ­λαμ­ψε τῶν ἁ­γί­ων, καί ἀ­φό­ρη­τον τοῦ πό­θου τό κέ­ντρον αὐ­τοῖς, ἐ­γκα­τέ­λι­πεν…».

Συ­με­ών δέ ὁ Νέ­ος Θε­ο­λό­γος ἐ­ρα­στής γε­νό­με­νος τῆς σο­φί­ας ταύ­της ἔ­φη:

«Σέ γάρ ὁ­ρῶν τι­τρώ­σκο­μαι τά ἐ­ντός τῆς καρ­δί­ας

καί βλέ­πειν οὐκ ἰ­σχύ­ω σε καί μή βλέ­πων οὐ φέ­ρω·

ἀ­πρό­σι­τον τό κάλ­λος σου, ἀ­μί­μη­τον τό εἶ­δος,

ἀ­σύ­γκρι­τος ἡ δό­ξα σου, καί τίς πο­τέ σε εἶ­δεν

ἤ τίς ἰ­δεῖν σε δυ­νη­θῇ ὅ­λον, σέ, τόν Θε­όν μου;…

Ὅ­μως ὡς ἥ­λι­ον ὁ­ρῶ καί ὡς ἄ­στρον σε βλέ­πω,

καί ἐν τῷ κόλ­πῳ φέ­ρω σε, κα­θά­περ μαρ­γα­ρί­την,

καί ὡς λα­μπά­δα βλέ­πω σε σκεύ­ους ἡμ­μέ­νην ἔν­δον».

Ἐ­ντεῦ­θεν ἡ ὀρ­θό­δο­ξος ἐξ ἐμπειρίας θε­ο­λο­γί­α, οὐ­χί ἡ στο­χα­στι­κή ἀ­να­λο­γί­α, ἥ­τις τοῖς λο­γι­κοῖς μό­νοις ἐ­νυ­πάρ­χει, καί ἥτις «οὐκ ἔ­στιν αὕ­τη ἡ σο­φί­α ἄ­νω­θεν κα­τερ­χο­μέ­νη, ἀλ­λ’ ἐ­πί­γει­ος, ψυ­χι­κή, δαι­μο­νι­ώ­δης» (Ἰ­ακ. γ΄,15)· ἐ­ντεῦ­θεν οἱ πο­τα­μοί τοῦ Πνεύ­μα­τος οἱ ἐκ τῆς ἠλ­λοι­ω­μέ­νης καρ­δί­ας τῶν θε­ου­μέ­νων ἐκ­πο­ρευ­ό­με­νοι· ἐ­ντεῦ­θεν ἡ ἀ­κραι­φνής τῶν θεί­ων Γρα­φῶν ἑρ­μη­νεί­α· ἐ­ντεῦ­θεν ἡ ἀ­πλα­νής τῶν πι­στῶν κα­θο­δή­γη­σις· ἐ­ντεῦ­θεν τά χα­ρί­σμα­τα τῶν ἰ­α­μά­των· ἐ­ντεῦ­θεν οἱ ἅ­γι­οι πά­σχο­ντες «τά θεῖ­α μή δι­α­νο­ού­με­νοι», ὡς ὁ ἅ­γι­ος Γρη­γό­ρι­ος ὁ Πα­λα­μᾶς ἔ­φη· Ἐ­ντεῦ­θεν «τό ἔ­σχα­τον ὀ­ρε­κτόν, τοῦ­τό ἐ­στιν ἡ τῆς θε­ο­λο­γί­ας Χά­ρις», ὡς ὁ ἅ­γι­ος Δι­ά­δο­χος ὁ Φω­τι­κῆς φη­σι.

Τῷ ὄ­ντι, «τέ­λος ἁ­γνεί­ας, θε­ο­λο­γί­ας ὑ­πό­θε­σις», κα­τά τόν τῆς Κλί­μα­κος ἅ­γι­ον καί «ἔ­στι γάρ καί ἡ πε­ρί Θε­οῦ καί τῶν κα­τ’ αὐ­τόν δο­γμά­των γνῶ­σις, θε­ω­ρί­α, ὅ θε­ο­λο­γί­αν ὀ­νο­μά­ζο­μεν», κα­τά τόν ἅ­γι­ον Γρη­γό­ρι­ον, τόν τῆς Θεσ­σα­λο­νί­κης ποι­μέ­να καί θε­ο­λό­γον.

Συ­νε­λό­ντι εἰ­πεῖν, οἱ ἐ­ρα­σταί τῆς τοῦ Θε­οῦ σο­φί­ας ἠ­γά­πη­σαν καί ἀ­γα­πῶ­σιν τήν κα­τά Θε­όν σο­φί­αν, ἥ­τις δι­ά τοῦ θεί­ου ἔ­ρω­τος ἀ­να­βι­βά­ζει τού­τους εἰς ὕ­ψος θε­ω­ρί­ας ἐξ οὗ καί ἡ τῆς θε­ο­λο­γί­ας Χά­ρις καί ἐ­νέρ­γει­α πα­ρα­γί­γνε­ται τοῖς ἀ­ξί­οις, καί ἡ ἐ­πι­στα­σί­α τῶν ἀν­θρω­πί­νων ψυ­χῶν κα­τορ­θοῦ­ται, τῇ τοῦ Πνεύ­μα­τος δυ­νά­μει, δι­ά τοῖς ἐν τῇ Ἐκ­κλη­σί­ᾳ μυ­στη­ρί­οις.

Πα­να­γι­ώ­τα­τε Πά­τερ καί Δέ­σπο­τα,

Πολ­λοί ἐ­ρα­σταί τοῦ πνεύ­μα­τος καί ἀ­κρι­βεῖς θε­ο­λό­γοι ἀ­νε­δεί­χθη­σαν ἐν μέ­σῳ τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, ἐν οἷς καί δύ­ο ἐν Ἁγίῳ Ὄρει ἀθλήσαντες ἱ­ε­ρο­μό­να­χοι, ἀμ­φό­τε­ροι ἐν ὁ­σι­ό­τη­τι βι­ώ­σα­ντες καί κοι­μη­θέ­ντες, ἤ­τοι ὁ ἱ­ε­ρο­μό­να­χος π. Πορ­φύ­ρι­ος ὁ Καυ­σοκαλυβίτης καί ὁ ἱ­ε­ρο­μό­να­χος π. Σω­φρό­νι­ος ὁ Ἡσυχαστής, πι­στά τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τέ­κνα, τόν Θε­όν ἔ­χο­ντα ἐν τοῖς στέρ­νοις αὐ­τῶν καί με­γα­λύ­να­ντα τό Ὄ­νο­μα τοῦ Με­γά­λου Θε­οῦ καί Σω­τῆ­ρος ἡ­μῶν Ἰ­η­σοῦ Χρι­στοῦ, ζῶ­ντα ἐν μέ­σῳ πολ­λῶν βλα­σφη­μού­ντων τό Ὄ­νο­μα τοῦ Θε­οῦ ἐν τοῖς ἔ­θνε­σιν. Οὗ­τοι κα­θω­δή­γη­σαν πλῆ­θος πι­στῶν τοῖς προ­φο­ρι­κοῖς τε καί γρα­πτοῖς ἐν­θέ­οις λό­γοις αὐτῶν, ἐν τῇ θε­ο­μι­μή­τῳ ἀ­να­στρο­φῇ καί χρι­στο­μι­μή­τῳ ἀ­γά­πῃ αὐ­τῶν. Οἰκεῖοι ἐγένοντο καί φίλοι Θε­οῦ καί ἐ­ποί­η­σαν πολ­λούς φί­λους Αὐτοῦ.

Ὁ ἀείμνηστος ἱ­ε­ρο­μό­να­χος πα­τήρ ἡ­μῶν Πορ­φύ­ρι­ος ὁ Καυσοκαλυβίτης, ἡ ὄ­ντως πορ­φύ­ρα τοῦ Πνεύ­μα­τος, ἐκ νε­α­ρᾶς ἡ­λι­κί­ας ἐ­πο­ρεύ­θη ἐν Ἁ­γί­ῳ Ὄ­ρει, ἁ­γι­ο­ρεί­της πα­ρα­μεί­νας ἐν ὅ­λῃ τῇ ζω­ῇ αὐ­τοῦ, ἐ­φαρ­μό­σας τό τοῦ ἁ­γί­ου Γρη­γο­ρί­ου τοῦ Θε­ο­λό­γου λέ­γο­ντος πε­ρί τοῦ Μ. Βα­σι­λεί­ου «φυ­γάς ἐν­θέν­δε πρός Πό­ντον με­τα­χω­ρεῖ, καί τοῖς ἐ­κεῖ­σε φρο­ντι­στη­ρί­οις ἐ­πι­στα­τεῖ. Αὐ­τός δέ κα­θι­στᾷ τι μνή­μης ἄ­ξι­ον, καί τήν ἔ­ρη­μον ἀ­σπά­ζε­ται με­τά Ἠ­λί­ου καί Ἰ­ω­άν­νου, τῶν πά­νυ φι­λο­σό­φων». Φλεγόμενος ὑ­πό θεί­ου ἔ­ρω­τος ἐ­πο­ρεύ­θη ἐν τοῖς φρο­ντι­στη­ρί­οις τῆς κα­τά Θε­όν φι­λο­σο­φί­ας ἐν Καυ­σο­κα­λυ­βί­οις πο­θῶν τόν τῆς ἀ­σκή­σε­ως βί­ον καί τήν μέ­θε­ξιν τοῦ ἐ­ρα­σμί­ου κάλ­λους Χρι­στοῦ τοῦ Θε­οῦ ἡ­μῶν. Ἐβίωσεν τήν ἄκραν ἡ­συ­χί­αν ἀ­γα­πή­σας τήν ὑ­πα­κο­ήν καί τήν κα­θα­ρό­τη­τα τῆς καρ­δί­ας, ἐ­γε­ώρ­γη­σεν τό γλυ­κύ­τα­τον μέ­λι τῆς ἡ­συ­χί­ας ἐν τῷ πνευ­μα­τι­κῷ τού­τῳ με­λισ­σῶ­νι. Ἔ­ζη­σεν τό ὑ­πό τοῦ ὁ­σί­ου Πέ­τρου τοῦ Δα­μα­σκη­νοῦ λε­χθέν «φεῦ­γε, σι­ώ­πα, ἡ­σύ­χα­ζε, αὗ­ται γάρ εἰ­σιν αἱ ρί­ζαι τῆς ἀ­να­μαρ­τη­σί­ας», δι­ό­περ καί ἐ­πέ­τυ­χεν τοῦ πο­θου­μέ­νου.

Ἐκ τοῦ μέ­λι­τος τῆς ἡ­συ­χί­ας ἐ­δό­θη­σαν αὐ­τῷ ὑ­πό τοῦ Πα­να­γί­ου καί Τε­λε­ταρ­χι­κοῦ Πνεύ­μα­τος μεί­ζο­να χα­ρί­σμα­τα, ὡς ἡ ἱ­ε­ρά ἐν τῇ καρ­δί­ᾳ προ­σευ­χή καί ὁ ἀ­κα­τά­παυ­στος θεῖ­ος ἔ­ρως, ἐ­νί­ο­τε ὡς πῦρ κα­τα­καῖ­ον τά πά­θη τῆς γη­ΐ­νης σαρ­κός καί ἐ­νί­ο­τε ὡς φῶς γλυ­καῖ­νον τό νο­ε­ρόν τῆς καρ­δί­ας.

Ἐ­δό­θη αὐ­τῷ τό πρῶ­τον ἡ «πε­πυ­ρω­μέ­νη καί γνη­σί­α προ­σευ­χή», κα­τά τόν λό­γον τοῦ Χρυ­σορ­ρή­μο­νος πα­τρός ἡ­μῶν Ἰ­ω­άν­νου τοῦ Χρυ­σο­στό­μου, «ἡ πυ­κνή καί ἔ­μπο­νος προ­σευ­χή», κα­τά τόν Νεῖ­λον τόν ἀ­σκη­τήν, ἡ «συ­νου­σί­α καί ἕ­νω­σις ἀν­θρώ­που καί Θε­οῦ», κα­τά τόν τῆς Κλί­μα­κος ἅ­γι­ον. Ἡ ἀ­δι­ά­λει­πτος καί μο­νο­λό­γι­στος εὐ­χή «ἡ­νώ­θη τῇ πνο­ῇ» τοῦ μα­κα­ρί­ου τού­του ἀν­δρός καί ἐ­νηρ­γεῖ­το αὐ­το­κι­νή­τως, ἀ­κρι­βέ­στε­ρον ἑ­τε­ρο­κι­νή­τως, ἤ­γουν ὑ­πό τοῦ Πα­να­γί­ου Πνεύ­μα­τος, ἐν νυ­κτί τε καί ἡ­μέ­ρᾳ, ἐν δι­α­κο­νί­ᾳ καί ἀ­κο­λου­θί­ᾳ, ἐν ὕ­πνῳ καί ἐν ἐ­γρη­γόρ­σει. Ἡ ἐν αὐ­τῷ ἐ­νερ­γου­μέ­νη χά­ρις ἥ­νω­σεν νοῦν καί καρ­δί­αν καί οὕ­τως ὁ μα­κά­ρι­ος ἀ­νήρ ἐ­γνώ­ρι­σεν προ­πτω­τι­κάς κα­τα­στά­σεις, τήν τοῦ Ἀ­δάμ ζω­ήν πρό τοῦ ἐν­δυ­θῆ­ναι αὐ­τόν τούς δερ­μα­τί­νους χι­τῶ­νας τῆς φθο­ρᾶς καί τῆς θνη­τό­τη­τος.

Ἐ­πεί ἡ πο­ρεί­α πρός Θε­όν ἀ­τέ­λε­στός ἐ­στιν, κα­τά τόν λό­γον τοῦ ἁ­γί­ου Γρη­γο­ρί­ου Νύσ­σης καί «ἐ­πί δέ τῆς ἀ­ρε­τῆς ἕ­ναν ὅ­ρον ἐ­μά­θο­μεν, τό μή ἔ­χειν αὐ­τήν ὅ­ρον», καί «ἡ τε­λει­ό­της ὅ­ροις οὐ δι­α­λαμ­βά­νε­ται, τῆς δέ ἀ­ρε­τῆς εἷς ὅ­ρος ἐ­στι, τό ἀ­ό­ρι­στον», ἐ­δό­θη­σαν αὐ­τῷ ποι­κί­λα πνευ­μα­τι­κά χα­ρί­σμα­τα, ὡς τό δι­ο­ρα­τι­κόν, τό ὁ­ρᾶν, δῆ­λόν ὅ­τι, τόν ἐν ταῖς ψυχαῖς κρυπτόν ἄνθρωπον καί τήν ἐ­νέρ­γει­αν τῆς Χά­ρι­τος τοῦ Θε­οῦ. Ἔ­λα­βεν ἔ­τι πλέ­ον καί τό προ­ο­ρα­τι­κόν χά­ρι­σμα τοῦ γι­νώ­σκειν τά μέλ­λο­ντα τοῖς ἀν­θρώ­ποις συμ­βαί­νειν, γε­νό­με­νος οὕ­τως ἀ­πλα­νής καί δι­α­κρι­τι­κός πα­τήρ τοῖς ἐν ποι­κί­λοις βα­σά­νοις καί πει­ρα­σμοῖς πε­ρι­πί­πτου­σιν ἀν­θρώ­ποις.

Ὁ πρός τόν Θε­όν ἔ­ρως ἀ­κα­τά­παυ­στος ἦν ἐν τῇ καρ­δί­ᾳ αὐ­τοῦ. Ἐ­πεί ὁ θεῖ­ος ἔ­ρως ἐκ­στα­τι­κός ἐ­στιν «οὐκ ἐ­ᾷ ἑ­αυ­τόν εἶ­ναι τούς ἐ­ρα­στάς, ἀλ­λά τῶν ἐ­ρω­μέ­νων» κα­τά τόν λό­γον τοῦ ἀγ­γε­λό­νο­ος Δι­ο­νυ­σί­ου Ἀ­ρε­ο­πα­γί­του, ὑ­πεν­θυ­μί­ζο­ντος τόν λό­γον τοῦ θεί­ου Ἀ­πο­στό­λου Παύ­λου «ζῶ δέ οὐ­κέ­τι ἐ­γώ, ζῇ δέ ἐν ἐ­μοί Χρι­στός» (Γαλ. β΄, 2) καί ἑρ­μη­νεύ­ο­ντος αὖθις τοῦ Ἀ­ρε­ο­πα­γί­του ὅ­τι ὁ θεῖ­ος Ἀ­πό­στο­λος ἔ­ζη «ὡς ἀ­λη­θής ἐ­ρα­στής καί ἐ­ξε­στη­κώς τῷ Θε­ῷ καί οὐ τήν ἑ­αυ­τοῦ ζω­ήν, ἀλ­λά τήν τοῦ ἐ­ρα­στοῦ ζω­ήν ὡς σφό­δρα ἀ­γα­πη­τήν».

Ἔ­μα­θεν ὁ ἱ­ε­ρός Πα­τήρ Πορ­φύ­ρι­ος ἐν τοῖς φρο­ντι­στη­ρί­οις τῆς ἐ­ρή­μου τῶν Καυ­σο­κα­λυ­βί­ων, ἔγ­γι­στα τοῖς πε­πει­ρα­μέ­νοις κα­θη­γη­ταῖς τῆς ἐ­ρή­μου, τήν φι­λέ­ρη­μον καί ἡ­συ­χα­στι­κήν, τήν ἄλ­λως λε­γο­μέ­νην νη­πτι­κήν ζω­ήν, ἐκ τῆς ὑ­πα­κο­ῆς καί τῆς ἀ­κο­ρέ­στου νο­ε­ρᾶς προ­σευ­χῆς, τήν δι­δα­χθεῖ­σαν αὐ­τῷ ὑ­πό τοῦ Θε­οῦ καί ἐ­ντυ­πω­θεῖ­σαν ταῖς κα­θα­ραῖς πλα­ξίν τῆς καρδίας αὐ­τοῦ δι­ά τῶν ἐμπείρων εἰς τάς ὁράσεις ἐρ­γα­τῶν τῆς νο­ε­ρᾶς προ­σευ­χῆς, ὡς τοῦ Γε­ρο-Δη­μᾶ καί τῆς κε­λα­η­δού­σης ἀ­η­δό­νος. Τοῦτο, τό κληθέν ὑπό τοῦ πατρός «ἀ­η­δο­νά­κι», ἐ­δί­δα­ξεν αὐ­τόν τήν ἀ­ξί­αν τῆς ἡ­συ­χί­ας καί τό κα­τά μό­νας ἀ­νυ­μνεῖν τόν Θε­όν, καί δή τήν λε­γο­μέ­νην νο­ε­ράν ἡ­συ­χί­αν ὡς ἐρασμίαν ζω­ήν ἀ­φι­ε­ρω­μέ­νην ὅ­λως τῷ Θε­ῷ.

Ἐκ τῆς χα­ρι­σμα­τι­κῆς ταύ­της κα­τα­στά­σε­ως ὁ ἱ­ε­ρός οὗ­τος Πα­τήρ ἔμπλεος ἦν τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ, ἥτις ἐστίν τό βάθρον τῆς ἐν πνεύ­μα­τι ζω­ῆς, ἀλ­λά καί πλή­ρης τῆς τοῦ πνεύ­μα­τος ἐ­λευ­θε­ρί­ας. Οὗτος, ὡς ἔφη, ἐξ ἰδίας πείρας ἐγίγνω­σκε ὅ­τι «ἡ θρη­σκεί­α μας εἶ­ναι ἀ­γά­πη, εἶ­ναι ἔ­ρω­τας, εἶ­ναι ἐν­θου­σι­α­σμός, εἶ­ναι τρέλ­λα, εἶ­ναι λα­χτά­ρα τοῦ θεί­ου», πνευ­μα­τι­κός οἶ­νός ἐ­στιν καί δή ὅ­τι «ὁ πνευ­μα­τι­κός οἶ­νος εἶ­ναι ἄ­κρα­τος, ἀ­νό­θευ­τος, πο­λύ δυ­να­τός καί ὅ­ταν τόν πί­νεις, σέ με­θά­ει». Με­λε­τῶν δέ τις τούς ἐκ­δο­θέ­ντας λό­γους αὐτοῦ δι­α­πι­στοῖ ὅ­τι ὁ μα­κά­ρι­ος καί εὐ­λο­γη­μέ­νος οὗ­τος ἀ­νήρ ζῶν ἐν τῇ ἐλευθερίᾳ καί εὐ­ρυ­χω­ρί­ᾳ τοῦ Πνεύ­μα­τος, ἀ­νέ­βη εἰς ὕ­ψος πνευ­μα­τι­κόν, ὅ­θεν καί ὁ­ρᾶ τά πά­ντα ἐν εὐ­ρυ­χω­ρί­ᾳ καί ἐν τῇ κατά Χριστόν ἐ­λευ­θε­ρί­ᾳ.

Ἡ τοῦ Θε­οῦ ἐ­νέρ­γει­α, τοὐ­τέ­στιν τό τέ­λει­ον θέ­λη­μα τοῦ Θε­οῦ, τό κα­θαῖ­ρον τό πα­θη­τι­κόν καί νο­ε­ρόν τῆς ψυ­χῆς καί ἀ­νυ­ψοῦν τόν νοῦν εἰς θε­ω­ρί­αν Θε­οῦ, ἐ­ντός αὐ­τοῦ εἰργάζετο, κα­τά τόν ἅ­γι­ον Γρη­γό­ρι­ον Νύσ­σης, τόν εἰ­πό­ντα: «Ἔ­στιν οὖν θέ­λη­μα τέ­λει­ον τοῦ Θε­οῦ τό κα­θᾶ­ραι δι­ά τῆς χά­ρι­τος τήν ψυ­χήν πα­ντός μο­λυ­σμοῦ, τῶν τοῦ σώ­μα­τος ἡ­δο­νῶν ὑ­ψη­λο­τέ­ραν ποι­ή­σα­ντα, καί προ­σά­γειν αὐ­τήν κα­θα­ράν τῷ Θε­ῷ, πο­θοῦ­σαν καί δυ­να­μέ­νην ἰ­δεῖν τό νο­η­τόν ἐ­κεῖ­νο καί ἄ­φρα­στον φῶς». Τῆς ἱ­ε­ρᾶς ταύ­της ἀ­νό­δου πρός Θε­όν ἠ­ξι­ώ­θη ὁ μα­κά­ρι­ος ἱ­ε­ρο­μό­να­χος π. Πορ­φύ­ρι­ος.

Ὁ­δη­γη­θείς δέ ὑ­πό τῆς τοῦ Θε­οῦ Χά­ρι­τος ἐ­ξῆλ­θεν τοῦ Ὄ­ρους καί ἤ­σκη­σεν ποι­μα­ντι­κήν δι­α­κο­νί­αν ἐν μέ­σαις Ἀ­θή­ναις, ζῶν ἐν ταυ­τῷ, ἐν τῷ κατ΄ ἐ­πί­φα­σιν κλει­νῷ ἄ­στει, ὡς ἀ­σκη­τής ἐν τῇ ἐ­ρή­μῳ τοῦ Ὄ­ρους. Ἠρ­γά­σθη πνευ­μα­τι­κῶς ἐν τῇ Πο­λυ­κλι­νι­κῇ Ἀ­θη­νῶν ἐν μέ­σῳ πό­νου καί στε­να­γμῶν, ἀλλά καί ἐνδιέτριψεν ἐ­πί πολ­λά ἔ­τη ἐν τῇ Πλα­τεί­ᾳ Ὁ­μο­νοί­ας, ἐν μέ­σῳ τοῦ ἀνθρωπίνου πό­νου, τήν ἀ­λη­θῆ ἀ­να­χώ­ρη­σιν ἐκ τοῦ κό­σμου βιών, ὡς ἔ­φη ὁ Μέ­γας Βα­σί­λει­ος «κό­σμου ἀ­να­χώ­ρη­σις οὐ τό ἔ­ξω αὐ­τοῦ γε­νέ­σθαι σω­μα­τι­κῶς, ἀλ­λά τῆς πρός τό σῶ­μα συ­μπα­θεί­ας τήν ψυ­χήν ἀ­πορ­ρῆ­σαι, καί γε­νέ­σθαι ἄ­πο­λιν, ἄ­οι­κον, ἀ­νί­δε­ον, ἀ­φι­λέ­ται­ρον, ἀ­κτή­μο­να, ἄ­βι­ον, ἀ­πρά­γμο­να, ἀ­συ­νάλ­λα­κτον, ἀ­μα­θῆ τῶν ἀν­θρω­πί­ων δι­δα­γμά­των· ἕ­τοι­μον ὑ­πο­δέ­ξα­σθαι τῇ καρ­δί­ᾳ τάς ἐκ τῆς θεί­ας δι­δα­σκα­λί­ας ἐγ­γι­νο­μέ­νας δι­α­τυ­πώ­σεις». Καί ὡς ἐ­ρη­μί­της ἐν Ἀ­θή­ναις ἐ­ποί­μα­νεν τούς ἀ­πο­στα­λέ­ντας αὐ­τῷ Χρι­στι­α­νούς με­τά σο­φί­ας καί συ­νέ­σε­ως οὐ τῆς τυ­χού­σης, ἰδίᾳ με­τά τῆς κα­θα­ρᾶς ἀ­γα­πώ­σης καρ­δί­ας αὐ­τοῦ, ἥν προ­σέ­φε­ρεν καί ἐ­ξέ­χε­εν ἀ­φει­δῶς εἰς ἐγ­γά­μους τε καί ἀ­γά­μους, εἰς πόρ­νας τε καί σώ­φρο­νας, εἰς νέ­ους τε καί γέ­ρο­ντας, εἰς ἅ­πα­ντας ἀ­δι­α­κρί­τως τούς ἀν­θρώ­πους, πο­θῶν, εἰ δυ­να­τόν ἐ­στιν, κατατμηθῆναι καί καταμερισθῆναι τήν καρ­δί­αν καί δο­θῆ­ναι αὐ­τοῖς.

Οὗτος ὁ φιλόθεος ἐ­ρῶν ἀ­κο­ρέ­στως τόν Χρι­στόν, πε­ρί οὗ ἀ­ε­νά­ως ὡ­μί­λει, ἐθεώρει τούς πά­ντας, δι­καί­ους τε καί ἁ­μαρ­τω­λούς ὡς κα­τ’ εἰ­κό­να Θε­οῦ κτι­σθέ­ντας, ὡς Αὐ­τόν τόν Χρι­στόν, κα­τά τό πα­τε­ρι­κόν ἀ­πό­φθε­γμα: «εἶ­δες τόν ἀ­δελ­φόν σου, εἶ­δες τόν Θε­όν σου». Ἐβεβαιώθη καί ἐν αὐ­τῷ ὁ λό­γος τοῦ ὁ­σί­ου πα­τρός ἡ­μῶν Συ­με­ών τοῦ νέ­ου Θε­ο­λό­γου, τῆς πνευ­μα­τι­κῆς ταύτης ἀ­η­δό­νος: «Πά­ντας τούς πι­στούς ὡς ἕ­να βλέ­πειν ὀ­φεί­λο­μεν οἱ πι­στοί καί ἐ­φ’ ἑ­νί ἑ­κά­στῳ αὐ­τῶν εἶ­ναι λο­γί­ζε­σθαι τόν Χρι­στόν καί οὕ­τως τῇ πρός αὐ­τόν ἀ­γά­πῃ δι­ά­κει­σθαι, ὡς ἑ­τοί­μους εἶ­ναι ὑ­πέρ αὐ­τοῦ τι­θέ­ναι τάς ἰ­δί­ας ψυ­χάς». Πά­ντες, οἱ ἐγ­γύς καί οἱ μα­κράν, ἠ­γα­πή­θη­σαν καί κα­θω­δη­γή­θη­σαν ἀ­πλα­νῶς ὑ­πό τοῦ ἱ­ε­ροῦ τού­του πα­τρός, οὐ μό­νον ἄν­θρω­ποι πα­ντοί­ας πνευ­μα­τι­κῆς ἡλικίας, εὑρίσκοντες εὐ­λο­γη­μέ­νην κα­τα­φυγήν ἐν τῇ εὐ­ρυ­χώ­ρῳ αὐ­τοῦ καρ­δί­ᾳ, ἀλ­λά καί τά ἄ­γρι­α ζῶ­α ἠ­γά­πη­σαν καί ἠ­γα­πή­θη­σαν ὑ­π’ αὐ­τοῦ ὑ­πεί­κο­ντα αὐ­τῷ.

Οἱ τοῦ μα­κα­ρί­ου τού­του πα­τρός πε­ρί Ἐκ­κλη­σί­ας ἐκδο­θέ­ντες λό­γοι πε­ρί θεί­ου ἔ­ρω­τος, πε­ρί προ­σευ­χῆς, πε­ρί πνευ­μα­τι­κοῦ ἀ­γῶ­νος, πε­ρί τοῦ μο­να­χι­κοῦ πο­λι­τεύ­μα­τος, πε­ρί τοῦ μυ­στη­ρί­ου τῆς με­τα­νοί­ας, πε­ρί τῆς ἀ­γά­πης εἰς τόν πλη­σί­ον, πε­ρί τῆς θεί­ας προ­νοί­ας, πε­ρί τῆς ἀ­γω­γῆς τῶν παι­δι­ῶν, πε­ρί λο­γι­σμῶν καρ­δί­ας, πε­ρί τῆς κτί­σε­ως, πε­ρί ἀ­σθε­νεί­ας, πε­ρί τοῦ δι­ο­ρα­τι­κοῦ χα­ρί­σμα­τος, καρ­ποί τῆς ζώ­σης θε­ο­λο­γί­ας εἰ­σίν τῆς ἀ­πορ­ρε­ού­σης ἐκ τῆς νο­ε­ρᾶς ἡ­συ­χί­ας καί τῆς καρ­δι­α­κῆς προ­σευ­χῆς.

Τό δέ τέ­λος τοῦ ὁ­σί­ου τού­του καί εὐ­λο­γη­μέ­νου ἀν­δρός μα­κά­ρι­ον ἦν, ἐ­φά­μιλ­λον τῶν ὁ­σί­ων ἀν­δρῶν καί ὅ­μοι­ον πρός τήν ἔ­ναρ­ξιν τῆς ἀ­σκη­τι­κῆς αὐ­τοῦ ἐν τῇ ἐ­ρή­μῳ ζω­ῆς, μί­μη­σις ἀ­λη­θῶς τῆς πα­νε­ρή­μου κε­λα­η­δού­σης ἀ­η­δό­νος, «τοῦ ἀ­η­δο­νι­οῦ του». Ζῶν γοῦν ἀ­δι­α­λεί­πτως εἴ­τε ἐν Ἀ­θή­ναις εἴ­τε ἐν Ἀτ­τι­κῇ, ὡς ἐν τῇ ἐ­ρή­μῳ τοῦ Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους, ἐ­πε­πό­θη­σεν ἡ ψυ­χή αὐ­τοῦ ἵ­να κοι­μη­θῇ ἐν τῷ «πε­ρι­βο­λαί­ῳ τῆς Θε­ο­τό­κου», ἐν τοῖς φρο­ντι­στη­ρί­οις τοῦ Ἄ­θω­νος, μα­κράν τῶν ἀν­θρώ­πων τῶν ἀ­γα­πώ­ντων αὐ­τόν σφό­δρα, δι­δά­σκων οὕ­τω τό κοι­μᾶ­σθαι ἐν Κυ­ρί­ῳ καί οὐ τό τε­λευ­τᾶν, ἀλ­λά τό τε­λει­οῦ­σθαι ἐν Κυ­ρί­ῳ, μα­κράν τῶν βλεμ­μά­των καί τῶν ἐ­παί­νων τῶν ἀν­θρώ­πων ἐν βα­θυ­τά­τῃ τα­πει­νώ­σει, γνω­ρί­ζων κάλ­λι­ον πα­ντός ἑ­τέ­ρου ὅ­τι «πᾶν δώ­ρη­μα τέ­λει­ον ἄ­νω­θέν ἐ­στι, ἐκ τοῦ Πα­τρός τῶν Φώ­των», ἐ­πεί «τοῦ Θε­οῦ μή ἐ­νερ­γοῦ­ντος ἐν ἡ­μῖν πᾶν τό πα­ρ’ ἡ­μῶν γε­νό­με­νον ἁ­μαρ­τί­α» ἐ­στίν, ὡς ἔ­φη ὁ τῆς Θεσ­σα­λο­νί­κης ἅ­γι­ος Γρη­γό­ρι­ος, καί κα­τά τόν λό­γον τοῦ Κυ­ρί­ου Ἰ­η­σοῦ εἰ­ρη­κό­τος «χω­ρίς ἐ­μοῦ οὐ δύ­να­σθε ποι­εῖν οὐ­δέν» (Ἰ­ω. ι­ε΄, 5).

Ὁ ἀείμνηστος ἱ­ε­ρο­μό­να­χος πα­τήρ ἡ­μῶν Σω­φρό­νι­ος ὁ Ἡσυχαστής καί οὗ­τος σω­φρό­νως πο­λι­τευ­σά­με­νος καί σω­φρο­νί­σας πολ­λούς ἔ­ζη­σεν ἐν Ἁ­γί­ῳ Ὄ­ρει, καί­τοι ἐκ τῆς Τσα­ρι­κῆς Ρω­σί­ας κατήγαγεν τό γένος αὐτοῦ, καί ἀ­νε­δεί­χθη ἐν Χρι­στῷ γί­γας τοῦ πνεύ­μα­τος ἐν ταῖς ἡ­μέ­ραις ἡ­μῶν ἐν ἀ­σκή­σει καί ἡ­συ­χί­ᾳ, ἐν βα­θυ­τά­τῃ με­τα­νοί­ᾳ καί ἀ­κο­ρέ­στῳ προ­σευ­χῇ καί ἐν ὕ­ψει ὀρ­θο­δό­ξου θε­ο­λο­γί­ας, βι­ώ­σας ἀ­λη­θῶς ἐν πνεύ­μα­τι τήν ὁ­δόν τοῦ Κυ­ρί­ου, ἤ­τοι τό μυ­στή­ρι­ον τῆς ἀ­κε­νώ­του κε­νώ­σε­ως Αὐ­τοῦ μέ­χρι κα­τα­βά­σε­ως εἰς ἅ­δην, τήν Ἀ­νά­στα­σιν καί τήν θείαν Αὐ­τοῦ Ἀ­νά­λη­ψιν.

Ἀναζητῶν κατ΄ ἀρ­χήν τόν Θεόν ἐν τῇ ἀπροσώπῳ θεωρίᾳ τῶν Ἀνατολικῶν θρησκειῶν, ἐπεδόθη εἰς ἀκράτητον μετάνοιαν διά τό ὀλίσθημα τοῦτο καί οὕτω ἠ­ξι­ώ­θη θεί­ας καί σπα­νί­ας ἀ­πο­κα­λύ­ψε­ως τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἐν προ­σώπῳ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἤ­τοι ἀ­πε­κα­λύ­φθη ἐν τῇ ἀ­πεί­ρῳ ἀ­γά­πῃ Αὐ­τοῦ ὁ νο­η­τός ἥ­λι­ος τῆς δι­και­ο­σύ­νης καί ἔ­μα­θεν ἀν­θ’ ὧν ἔ­πα­θεν τήν ἀ­γά­πην Αὐ­τοῦ καί τήν ὑ­πο­στα­τι­κήν Αὐ­τοῦ ὕ­παρ­ξιν. Δι­ό καί ἐν συ­νε­χεί­ᾳ ἐ­πε­δό­θη εἰς ἀ­κρά­τη­τον με­τά­νοι­αν τήν τά πά­ντα συ­ντρί­βου­σαν καί αὐ­τά ταῦ­τα τά ὀ­στέ­α αὐ­τοῦ ὡς καί εἰς ἀ­τε­λεύ­τη­τον καί ἀ­κό­ρε­στον ὁρ­μήν πρός τόν δυ­νά­με­νον σῶ­σαι ἐκ θα­νά­του, τοὐ­τέ­στιν τόν Χρι­στόν. Αὕ­τη ἡ με­τά­νοι­α οὐκ ἦν ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλ’ ἐκ τοῦ Πα­να­γί­ου Πνεύ­μα­τος καί τῆς προ­σω­πι­κῆς ὁ­ρά­σε­ως καί γνώ­σε­ως τοῦ Τρι­α­δι­κοῦ Θε­οῦ ἐν Προ­σώ­πῳ Ἰ­η­σοῦ Χρι­στοῦ. Ἔ­φη γάρ ὁ τῆς Νύσ­σης Πρό­ε­δρος ἅ­γι­ος Γρη­γό­ρι­ος: «ἡ τῷ Θε­ῷ συ­να­πτο­μέ­νη ψυ­χή ἀ­κο­ρέ­στως ἔ­χει τῆς ἀ­πο­λαύ­σε­ως, ὅ­σῳ δα­ψι­λέ­στε­ρον ἐμ­φο­ρεῖ­ται τοῦ κάλ­λους, το­σού­τῳ σφο­δρό­τε­ρον τοῖς πό­θοις ἀ­κμά­ζου­σα». Ἐ­ντεῦ­θεν καί ἡ ἀ­κρά­τη­τος τῆς με­τα­νοί­ας ὁρ­μή ὡς διηνεκοῦς ἀ­να­γεν­νή­σε­ως τοῦ πε­πτω­κό­τος ἀν­θρώ­που.

Οὕτως ὁ μακάριος βι­ώ­σας «ἐν αἰ­σθή­σει καί πλη­ρο­φο­ρί­ᾳ» τήν μνή­μην τοῦ θα­νά­του ὡς χα­ρι­σμα­τι­κήν κα­τά­στα­σιν καί ἀ­να­ζη­τῶν τόν ἀ­κό­ρε­στον κο­ρε­σμόν τοῦ θεί­ου ἐ­λέ­ους ἀ­νε­χώ­ρη­σεν εἰς Ἅ­γι­ον Ὄ­ρος, ἐγκαταλείψας τάς ἐν Πα­ρι­σί­οις δι­α­τρι­βάς αὐ­τοῦ, τήν τε τέ­χνην καί τάς θε­ο­λο­γι­κάς σπου­δάς, ἵ­να σπου­δά­σῃ ἐν τοῖς φρο­ντι­στη­ρί­οις τοῦ Ἄ­θω τά μυ­στή­ρι­α τοῦ Πνεύ­μα­τος. Ἠ­σκή­θη τό πρῶ­τον ἐν τῇ ἱ­ε­ρᾷ Μο­νῇ τοῦ ἁ­γί­ου Πα­ντε­λε­ή­μο­νος γνω­ρί­σας τήν κα­τά Θε­όν σο­φί­αν τοῦ ἁ­γί­ου πα­τρός Σι­λου­α­νοῦ τοῦ Ἀθωνίτου, τήν συγ­γε­νεύ­ου­σαν με­τά τῆς ἰ­δί­ας αὐ­τοῦ πεί­ρας, καί εἶ­τα ἀ­νή­χθη εἰς τήν ἔ­ρη­μον, οὐ­χί ἵνα πει­ρα­σθῇ ὑ­πό τοῦ δι­α­βό­λου, ἀλ­λ’ ἵνα ζήσῃ ἐν ἀ­δι­α­λεί­πτῳ με­τα­νοί­ᾳ, ἀ­κο­ρέ­στῳ ἔ­ρω­τι καί ἀ­πο­λύ­τῳ ἡ­συ­χί­ᾳ τά τοῦ Πνεύ­μα­τος μυ­στή­ρι­α τά χα­ρι­σθέ­ντα αὐ­τῷ ὑ­πό τοῦ Θε­οῦ κα­τά τήν ἄ­κραν Αὐ­τοῦ φι­λαν­θρω­πί­αν, ἐν τῇ θνη­τῇ αὐ­τοῦ σαρ­κί.

Τά ἐν Ἁγίῳ Ὄρει κλη­θέ­ντα «φρι­κτά Κα­ρού­λι­α» ἐ­δέ­χθη­σαν τόν ἀ­θλη­τήν τοῦ Χρι­στοῦ, τόν ἐ­γνω­κό­τα τόν Κύ­ρι­ον τῆς δό­ξης, τόν δι­α­κρί­να­ντα τήν με­τα­ξύ ἀ­κτί­στου καί κτι­στοῦ δι­α­φο­ράν καί ἀ­να­ζη­τοῦ­ντα τήν ἀ­κό­ρε­στον καί ἀ­τέ­λε­στον τε­λει­ό­τη­τα, δι­ό ἄν καί «φρι­κτά» ταῦ­τα ἔ­φρι­ξαν ἐκ τοῦ κό­που καί τοῦ μό­χθου τοῦ ἱ­ε­ροῦ τού­του ἀν­δρός, ἐκ τῆς ἐ­μπό­νου νυ­χθη­μέ­ρου ἀ­δι­α­λεί­πτου προ­σευ­χῆς, ἐκ τοῦ κλαυ­θμοῦ καί ὀ­δυρ­μοῦ τοῦ ἐκ­πο­ρευ­ο­μέ­νου ἐ­ξ ὅ­λης τῆς ὑ­πάρ­ξε­ως αὐ­τοῦ, ἐκ τῆς ἐν Πνεύ­μα­τι με­τα­νοί­ας ἕ­ως τοῦ «αὐ­το­μί­σους», εὐ­χο­μέ­νου αὐ­τοῦ με­τά τοῦ Ψαλ­μω­δοῦ: «ἐ­γεν­νή­θη τά δά­κρυ­ά μου ἐ­μοί ἄρ­τος ἡ­μέ­ρας καί νυ­κτός ἐν τῷ λέ­γε­σθαί μοι κα­θ’ ἑ­κά­στην ἡ­μέ­ραν· Ποῦ ἐ­στιν ὁ Θε­ός σου;» (Ψαλμ. μα΄, 4), ἐ­πεί «ρη­το­ρι­κώ­τε­ρον ρη­τό­ρων δα­κρύ­ων ρεῖ­θρον» κα­τά τό ἀ­σκη­τι­κόν λό­γι­ον, τό γρα­φό­με­νον ἐ­πί τοῦ σχή­μα­τος δίκην τά­φου τῶν μο­να­χῶν.

Ἐ­φηρ­μό­σθη καί ἐν αὐ­τῷ τό γε­νό­με­νον ὑ­πό τοῦ ἡ­συ­χα­στοῦ Ἰ­ω­άν­νου τοῦ Σαβ­βα­ΐ­του: «ἡ­σύ­χα­σεν δέ αὐ­τό­θι ἐν σπη­λαί­ῳ χρό­νους ἕξ (πλεί­ο­νας τού­του ὁ μα­κά­ρι­ος Γέ­ρων Σω­φρό­νι­ος) πά­σης ἀν­θρω­πί­νης συ­να­να­στρο­φῆς ἀ­φι­στῶν ἑ­αυ­τόν, ὁ­μι­λεῖν τῷ Θε­ῷ ἐ­πι­πο­θῶν ἐν ἡ­συ­χί­ᾳ καί τό τῆς δι­α­νοί­ας ὀ­πτι­κόν τῇ μα­κρᾷ φι­λο­σο­φί­ᾳ ἐκ­κα­θᾶ­ραι πρός τό ἀ­να­κε­κα­λυμ­μέ­νῳ προ­σώ­πῳ τήν δό­ξαν Κυ­ρί­ου κα­το­πτρί­ζε­σθαι, πᾶ­σαν σπου­δήν ποι­ού­με­νος ἀ­πό δό­ξης εἰς δό­ξαν προ­κό­πτειν τῇ τῶν κρειτ­τό­νων ἐ­πι­θυ­μί­ᾳ».

Ἐν τῷ ἁ­γι­ω­νύ­μῳ Ὄ­ρει καί ἐν τῇ ἐ­ρή­μῳ αὐ­τοῦ πεῖραν ἔλαβεν τῆς ἀ­κρατήτου ἐ­νεργείας τῆς κα­τά Θε­όν καί δι­ά Θε­όν με­τα­νοί­ας τῆς ἀ­να­φλε­χθείσης ἐκ τῆς ὁ­ρά­σε­ως τοῦ ζῶντος Θε­οῦ εἰ­δώς τήν ἀ­νέκ­φρα­στον φι­λαν­θρω­πί­αν καί τό ἄ­πει­ρον ἔ­λε­ος Αὐ­τοῦ. Ἡ με­τά­νοι­α τοῦ μα­κα­ρί­ου τού­του Γέ­ρο­ντος, ἔ­χου­σα θείαν καί οὐκ ἀν­θρω­πί­νην ὑ­πό­στα­σιν καί μορ­φήν, ὑπομιμνήσκει τόν λό­γον τοῦ ὁ­σί­ου Ἰ­ω­άν­νου τοῦ Σι­να­ΐ­του εἰ­ρη­κό­τος: «με­τα­νο­ῶν ἐ­στι δη­μι­ουρ­γός οἰ­κεί­ων κο­λά­σε­ων». Οὕτω καί ὁ φιλόθεος Γέρων ἐ­βί­ω­σεν ἐν Χά­ρι­τι τάς φλό­γας τῆς Κο­λά­σε­ως, δη­μι­ουρ­γός ὤν, ἐν Χά­ρι­τι, τῶν οἰ­κεί­ων κο­λά­σε­ων. Ἀ­νυ­πέρ­βλη­τος ἦν οὗ­τος ἐν τῇ πο­ρεί­ᾳ τῆς βα­θυ­τά­της με­τα­νοί­ας δυ­νά­με­νος ἐ­πα­να­λαμ­βά­νειν με­τά τοῦ Ψαλ­μω­δοῦ: «Πε­ρι­έ­σχον με ὠ­δῖ­νες θα­νά­του… Ὠ­δῖ­νες ᾅ­δου πε­ρι­ε­κύ­κλω­σάν με» (Ψαλμ. ι­ζ’, 5-6) καί: «ἡ ζω­ή μου τῷ ᾅ­δη ἤγ­γι­σε. Προ­σε­λο­γί­σθην με­τά τῶν κα­τα­βαι­νό­ντων εἰς λάκ­κον, ἐ­γε­νή­θην ὡ­σεί ἄν­θρω­πος ἀ­βο­ή­θη­τος ἐν νε­κροῖς ἐ­λεύ­θε­ρος» (Ψαλμ. πζ΄, 4-5).

Ἡ ψυχή συντριβομένη καί λεπτυνομένη ὑπό ἀληθοῦς μετανοίας ὡς ζύμη καί ἄλευρος «ἑνοῦται δέ πως καί, ἵν’ οὕτως εἴπω, συμφύρεται Θεῷ δι’ ὕδατος πέν­θους ἀψευδοῦς· ἐξ οὗ καί ἐ­ξά­ψα­σα πῦρ Κυ­ρί­ου ἀρ­το­ποι­εῖ­ται καί στε­ρε­οῦ­ται ἡ μα­κα­ρί­α τα­πεί­νω­σις ἡ ἄ­ζυ­μος καί ἄ­τυ­φος». Ἐ­ντεῦ­θεν ὁ λό­γος τοῦ Γέ­ρο­ντος προ­ερ­χό­με­νος ἐκ πρά­ξε­ως ἀ­λη­θοῦς καί με­τα­νοί­ας ἀ­κρι­βοῦς, ἄρ­τος στε­ρε­ός εἰς βρῶ­σιν τοῖς θέ­λου­σιν ἀ­πο­λαῦ­σαι τόν ἄρ­τον τόν ἐκ τοῦ οὐ­ρα­νοῦ κα­τα­βά­ντα, ἤ­γουν τόν Χρι­στόν.

Ἐκ τῶν τούτου τοῦ ἀ­οι­δί­μου με­γά­λου Γέ­ρο­ντος ἐκδοθέντων συγ­γραμ­μάτων δυ­νά­με­θα δι­α­κρί­νειν ἐν ἐ­σό­πτρῳ καί ἐν αἰ­νί­γμα­τι, τόν θε­ο­φι­λῆ ἀ­γῶ­να τοῦ φι­λο­τί­μου τού­του ἡ­συ­χα­στοῦ μο­να­χοῦ, τοῦ ὑ­περ­βά­ντος τό ἀνθρώπινον μέτρον οὐ μό­νον τοῦ θνη­τοῦ σώ­μα­τος, ἀλ­λά καί αὐ­τῆς ταύ­της τῆς ἀν­θρω­πί­νης πε­πε­ρα­σμέ­νης ὑ­πάρ­ξε­ως, οὐκ ἐ­πι­θυ­μῶν τό «ἀ­να­χω­ρῆ­σαι μό­νον ἀ­πό κα­κί­ας ἁ­πά­σης, ἀλ­λά καί ἀρ­ρε­νω­πῶς ἀ­μάλ­θα­κτον εἶ­ναι», κα­τά τόν λό­γον τοῦ θεί­ου Δι­ο­νυ­σί­ου Ἀ­ρε­ο­πα­γί­του, δι­ό­περ ἀ­πέ­κτη­σεν πεῖ­ραν οὐ μι­κράν. Ἐπανελήφθη καί ἐν αὐτῷ, κα­τ’ ἀ­να­λο­γί­αν, τό ὑ­πό τοῦ Ἀ­πο­στό­λου Παύ­λου λε­γό­με­νον πε­ρί τοῦ Χρι­στοῦ, εἶχον γάρ ἀμ­φό­τε­ροι τήν αὐτήν πεῖ­ραν ὁ μέν ἐν τῇ τῆς Ἀ­ρα­βί­ας ἐ­ρή­μῳ ὁ δέ ἐν τῇ τῶν Κα­ρου­λί­ων: «ὅς (ὁ Χρι­στός) ἐν ταῖς ἡ­μέ­ραις τῆς σαρ­κός αὐ­τοῦ δε­ή­σεις τε καί ἱ­κε­τη­ρί­ας πρός τόν δυ­νά­με­νον σώ­ζειν αὐ­τόν ἐκ θα­νά­του ἐκ κραυ­γῆς ἰ­σχυ­ρᾶς καί δα­κρύ­ων προ­σε­νέ­γκας, καί εἰ­σα­κου­σθείς ὑ­πό τῆς εὐ­λα­βεί­ας…» (Ἑ­βρ. ε΄, 7). Καί ὁ μα­κά­ρι­ος Γέ­ρων προ­σή­νε­γκε δέ­η­σιν καί ἱ­κε­σί­αν ἰ­σχυ­ράν ἐν τῇ ἐ­ρή­μῳ τῶν φρι­κτῶν Κα­ρου­λί­ων με­τά δα­κρύ­ων πολ­λῶν καί πέν­θους ἀ­κο­ρέ­στου, δι­ό καί εἰ­ση­κού­σθη ὑ­πό τοῦ Θε­οῦ καί ἐ­δό­θη­σαν αὐ­τῷ χα­ρί­σμα­τα πλεῖ­στα, ἰ­δί­ᾳ τό τῆς θε­ο­λο­γί­ας χά­ρι­σμα, τό μέ­γι­στον τῶν χα­ρι­σμά­των.

Ἀ­λη­θῶς ἡ ἐν Χρι­στῷ ζω­ή οὐκ ἔ­στι ζω­ή ἠ­θι­κή τε καί θρη­σκευ­τι­κή, ἀλ­λά κοι­νω­νί­α καί ἑ­νό­της με­τά τοῦ Χρι­στοῦ καί δι’ Αὐτοῦ μετά τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί, ὅ­περ ἐ­γέ­νε­το ἐν τῷ Χρι­στῷ, ἀ­να­λο­γι­κῶς γί­νε­ται καί ἐν τοῖς φί­λοις τοῦ Χρι­στοῦ τοῖς συ­νοῦ­σι με­τ’ Αὐ­τοῦ. Ὁ τῶν Ἐ­θνῶν Ἀ­πό­στο­λος Παῦ­λος φη­σί: «Ζῶ δέ οὐ­κέ­τι ἐ­γώ, ζῇ δέν ἐν ἐ­μοί Χρι­στός» (Γαλ. β΄, 2). Ταύ­την τήν ζω­ήν ἔ­ζων οἱ φί­λοι τοῦ Χρι­στοῦ, ὡς ὁ θεῖ­ος Γρη­γό­ρι­ος ὁ Θε­ο­λό­γος ἔ­φη: «ὥ­σπερ ἐν τῷ Ἀ­δάμ ἀ­πε­θά­νο­μεν, οὕ­τως ἐν τῷ Χρι­στῷ ζή­σω­μεν, Χρι­στῷ καί συγ­γεν­νώ­με­νοι, καί συ­σταυ­ρού­με­νοι, καί συν­θα­πτό­με­νοι, καί συ­να­νι­στά­με­νοι. Δεῖ γάρ με πα­θεῖν τήν κα­λήν ἀ­ντι­στρο­φήν· καί ὥ­σπερ ἐκ τῶν χρη­στο­τέ­ρων, ἦλ­θε τά λυ­πη­ρά, οὕ­τως ἐκ τῶν λυ­πη­ρῶν, ἐ­πα­νελ­θεῖν τά χρη­στό­τε­ρα». Οἱ ἑ­νω­θέ­ντες τῷ Χρι­στῷ γεν­νῶ­νται μετ΄ Αὐ­τοῦ, συ­σταυ­ροῦ­νται μετ΄ Αὐ­τοῦ, κα­τέρ­χο­νται ἐν τῷ ᾅ­δῃ σύν Αὐ­τῷ καί συ­να­νί­στα­νται με­τ’ Αὐ­τοῦ, γε­νό­με­νοι τοῖς πι­στοῖς ἐν Χρι­στῷ πρό­ξε­νοι σω­τη­ρί­ας καί τύ­ποι ζω­ῆς ἀ­κα­τα­λύ­του.

Τῷ ἐν Χρι­στῷ ζῶ­ντι «οὐ­δέν τῶν ἀν­θρω­πί­νων τε καί ὑ­λι­κῶν πα­θη­μά­των ἐν αὐ­τῷ ζῇ, οὔ­τε ἡ­δο­νή,οὔ­τε λύ­πη, οὔ­τε θυ­μός, οὔ­τε φό­βος, οὔ­τε δει­λί­α, οὔ­τε πτό­η­σις, οὔ­τε τῦ­φος, οὔ­τε θρά­σος, οὐ μνη­σι­κα­κί­α, οὐ φθό­νος, οὐκ ἀ­μυ­ντι­κή τις δι­ά­θε­σις, οὐ φι­λο­χρη­μα­τί­α, οὔ­τε ἄλ­λο τι τῶν τήν ψυ­χήν δι­ά τι­νος σχέ­σε­ως κη­λι­δού­ντων», κα­τά τόν ἅ­γι­ον Γρη­γό­ρι­ον Νύσ­σης. Ὁ ἐ­ρῶν τόν Θε­όν καί ἐ­ρώ­με­νος ὑ­π’ Αὐ­τοῦ, ἐ­πεί ὁ Θε­ός καί ἔ­ρως καί ἐ­ρα­στόν ἐ­στι ὡς κι­νού­με­νος καί ἐν ταὐ­τῷ κι­νῶν πρός Ἑ­αυ­τόν τά τοῦ ἔ­ρω­τος δε­κτι­κά, κα­τά τόν θεῖ­ον Δι­ο­νύ­σι­ον τόν Ἀ­ρε­ο­πα­γί­την καί τόν ἅ­γι­ον Μά­ξι­μον τόν Ὁ­μο­λο­γη­τήν, ἐ­φί­ε­ται ἀ­κα­τα­λή­κτως πρός τό ἀ­κρό­τα­τον τῶν ἐ­φε­τῶν, δι­ό­τι ὁ Θε­ός «κι­νεῖ καί κι­νεῖ­ται ὡς δι­ψῶν τό δι­ψᾶ­σθαι καί ἐ­ρῶν τό ἐ­ρᾶ­σθαι καί ἀ­γα­πῶν τό ἀ­γα­πᾶ­σθαι», Θε­ός γάρ ἐ­στιν τῶν ἐ­φε­τῶν ἡ ἀ­κρό­της καί πά­σχει τήν κα­λήν ἀλ­λοί­ω­σιν ἐν τῷ ἁρ­πα­γῆ­ναι τόν νοῦν αὐ­τοῦ ἐν τῇ Βα­σι­λεί­ᾳ τῶν Οὐ­ρα­νῶν, εἰ­ρη­κό­τος τοῦ ἁ­γί­ου Μα­ξί­μου τοῦ Ὁ­μο­λο­γη­τοῦ: «ἁρ­πα­γῆ­ναι τόν νοῦν ὑ­πό τοῦ θεί­ου καί ἀ­πεί­ρου φω­τός καί μή­τε ἑ­αυ­τοῦ, μή­τε τι­νός ἄλ­λου τῶν ὄ­ντων τό σύ­νο­λον ἐ­παι­σθά­νε­σθαι, εἰ­μή μό­νον τοῦ δι­ά τῆς ἀ­γά­πης ἐν αὐ­τῷ τήν τοι­αύ­την ἔλ­λαμ­ψιν ἐ­νερ­γοῦ­ντος».

Τήν ὁ­δόν ταύ­την τήν ἀ­πλα­νῆ καί βε­βαί­αν, ἀλ­λά καί λί­αν δυ­σχε­ρῆ τοῖς ἀ­μυ­ή­τοις καί ἀ­σθε­νέ­σι, ἠ­κο­λού­θη­σεν ὁ μα­κά­ρι­ος Σω­φρό­νι­ος ταῖς εὐ­χαῖς τοῦ πνευ­μα­τι­κοῦ αὐ­τοῦ πα­τρός ἁ­γί­ου Σι­λου­α­νοῦ, μεθ’ οὗ τήν αὐτήν πνευ­μα­τι­κήν πεῖ­ραν καί ἀ­πο­κά­λυ­ψιν ἔ­σχεν. Ἡ­νώ­θη με­τά τοῦ Χρι­στοῦ, ἐβίωσεν τήν προ­σευ­χήν ὑ­πέρ τοῦ σύ­μπα­ντος κό­σμου ἐν τῇ Γεθ­ση­μα­νῇ, ἐ­σταυ­ρώ­θη με­τ’ Αὐ­τοῦ, ἠ­κο­λού­θη­σεν Αὐτόν ἐν τῷ ᾍδη, ὑ­πο­στάς τήν μα­κα­ρί­αν καί εὐ­λο­γη­τήν κέ­νω­σιν καί γευσάμενος τάς φλό­γας τῆς κο­λά­σε­ως ἐν τῇ θνη­τῇ αὐ­τοῦ σαρ­κί, οὐ­χί ὡς κτι­στόν γε­γο­νός, ἀλ­λ’ ὡς θε­ο­λο­γι­κόν καί πνευ­μα­τι­κόν τοι­οῦ­τον, ἑ­ώ­ρα­κεν τό Φῶς τῆς Με­τα­μορ­φώ­σε­ως καί τῆς Ἀ­να­στά­σε­ως τοῦ Χρι­στοῦ, ἐ­γνώ­ρι­σεν τήν θεί­αν τοῦ Χρι­στοῦ Ἀ­νά­λη­ψιν.

Ὀ ἀγ­γε­λό­νους ἅ­γι­ος Δι­ο­νύ­σι­ος ὁ Ἀ­ρε­ο­πα­γί­της ἔ­φη: «Πε­πεί­σμε­θα δέ εἶ­ναι τόν θε­αρ­χι­κώ­τα­τον Ἰ­η­σοῦν ὑ­πε­ρου­σί­ως εὐ­ώ­δη, νο­η­ταῖς δι­α­δό­σε­σι τό νο­ε­ρόν ἡ­μῶν ἀ­πο­πλη­ροῦ­ντα θεί­ας ἡ­δο­νῆς». Δι­ό­περ καί «ὁ με­θυ­σθείς τῇ ἀ­γά­πῃ τοῦ Θε­οῦ ἐν τῷ κό­σμῳ τού­τῳ (ὅς ἐ­στιν οἶ­κος κλαυ­θμοῦ), τῶν πό­νων καί τῶν λυ­πῶν ἑ­αυ­τοῦ ἁ­πα­σῶν, καί γί­νε­ται ἀ­ναί­σθη­τος ἐ­ξ ὅ­λων τῶν πα­θῶν τῆς ἁ­μαρ­τί­ας, δι­ά τήν μέ­θην αὐ­τοῦ», κα­τά τόν ἅ­γι­ον Ἰ­σα­άκ τόν Σύ­ρον. Ὑ­πό τοι­αύ­της πνευ­μα­τι­κῆς καί νη­φα­λί­ου μέ­θης ἐ­με­θύ­σθη καί ὁ μα­κά­ρι­ος Γέ­ρων Σω­φρό­νι­ος ἐν Ἁ­γί­ῳ Ὄ­ρει, γε­νό­με­νος κα­τά­σκο­πος τῆς ἀ­κτί­στου Πο­λι­τεί­ας τῆς Ἀ­πο­κα­λύ­ψε­ως, τῆς μελ­λού­σης καί οὐ με­νού­σης Πό­λε­ως, τῆς Βα­σι­λεί­ας τοῦ Θε­οῦ, με­τα­φέ­ρων τόν ἐν πνευ­μα­τι­κῇ καί νη­φα­λί­ῳ μέ­θῃ τε­λοῦ­ντα ἑ­αυ­τόν ἐν Εὐ­ρώ­πῃ, ἐν Πα­ρι­σί­οις, εἶ­τα δέ ἐν Ἡ­νω­μέ­νῳ Βα­σι­λεί­ῳ ζῶν ἀ­δι­α­λεί­πτως ἐν πνευ­μα­τι­κῇ μέ­θῃ τήν βα­σι­λεί­αν τῶν Οὐ­ρα­νῶν.

Ἑ­ω­ρα­κώς τόν Θε­όν ἐν τῷ ἀ­κτί­στῳ Αὐ­τοῦ Φω­τί ἐ­πα­νε­λή­φθη καί ἐν αὐ­τῷ τό λε­γό­με­νον ὑ­πό τοῦ τά θεῖ­α καί ἐ­που­ρά­νι­α δι­α­σα­φοῦ­ντος ἁ­γί­ου Συ­με­ών τοῦ νέ­ου θε­ο­λό­γου:

«Ὁ ἔν­δον αὐ­τοῦ τό φῶς τοῦ πα­να­γί­ου Πνεύ­μα­τος ἔ­χων, μή φέ­ρων τοῦ­το ὁ­ρᾷν, εἰς γῆν πρη­νής πί­πτει, κρά­ζει τε καί βο­ᾷ ἐν ἐκ­πλή­ξει καί φό­βῳ πολ­λῷ ὡς ὑ­πέρ φύ­σιν, ὑ­πέρ λό­γον, ὑ­πέρ ἔν­νοι­αν πρᾶ­γμα ἰ­δών καί πα­θών· καί γί­νε­ται ὅ­μοι­ος ἀν­θρώ­πῳ, πο­θέν ἀ­να­φθέ­ντι τά σπλά­χνα ὑ­πό πυ­ρός, ὑ­φ’ οὗ φλε­γό­με­νος καί τῆς φλο­γός τόν ἐ­μπρη­σμόν μή δυ­νά­με­νος φέ­ρειν, ὑ­πάρ­χει ὥ­σπερ ἐ­ξε­στη­κώς· καί μη­δέ ἑ­αυ­τοῦ γε­νέ­σθαι ὅ­λως ἰ­σχύ­ων, τοῖς δά­κρυ­σι δέ κα­τα­ντλού­με­νος ἀ­ε­νά­ως καί ὑ­πό τού­των κα­τα­ψυ­χό­με­νος, τό πῦρ ἐ­ξά­πτει τοῦ πό­θου σφο­δρό­τε­ρον. Ἐ­ντεῦ­θεν δέ τά δά­κρυ­α προ­χέ­ει πλει­ό­νως καί τῇ τού­των ἐκ­χύ­σει πλυ­νό­με­νος λα­μπρό­τε­ρον ἀ­πα­στρά­πτει· ὅ­τε ὅ­λως ἐκ­πυ­ρω­θείς ὡς φῶς γέ­νη­ται, τό­τε πλη­ροῦ­ται τό φά­σκον· «Θε­ός θε­οῖς ἑ­νού­με­νός τε καί γνω­ρι­ζό­με­νος», καί το­σοῦ­τον ἴ­σως ὅ­σον ἤ­δη τοῖς συ­να­φθεῖ­σιν ἡ­νώ­θη καί τοῖς ἐ­γνω­κό­σιν ἀ­πε­κα­λύ­φθη».

Τά συγγράμματα τοῦ μα­κα­ρί­ου τού­του πα­τρός, ἰ­δί­ᾳ τό ἐκ­δο­θέν βι­βλί­ον «Ὀ­ψό­με­θα τόν Θε­όν κα­θώς ἐ­στι», με­τα­φρα­σθέ­ντα εἰς πλεί­στας ὅ­σας γλώσ­σας καί προ­ξε­νοῦ­ντα πνευ­μα­τι­κάς ἀλ­λοι­ώ­σεις καί με­τα­στρο­φάς πρός τήν Ὀρ­θό­δο­ξον Ἐκ­κλη­σί­αν, δει­κνύ­ου­σιν τοῦ λό­γου τό ἀ­λη­θές, ὅ­τι ἐ­γνώ­ρι­σεν οὗ­τος τήν με­γί­στην γνῶ­σιν τῶν μυ­στη­ρί­ων τοῦ Πνεύ­μα­τος τῆς ἐν Χρι­στῷ ζω­ῇς κα­τά σπά­νι­ον καί ἴδιον τρό­πον. Οὗ­τος ὁ ἀοίδιμος ἔχων καί χω­ρη­τι­κό­τητα νο­ός καί λό­γον ὡς καί ποι­κί­λα τῆς διανοίας χα­ρί­σμα­τα, ἐ­γέ­νε­το ἐν ταῖς ἡ­μέ­ραις ἡ­μῶν ἀ­κρι­βής δι­δά­σκα­λος τῆς νο­ε­ρᾶς, ἡ­συ­χα­στι­κῆς καί θε­ο­ποι­οῦ ταύ­της ἐρ­γα­σί­ας καί ζω­ῆς ἐκ τῆς πεί­ρας τῆς προ­σγε­νο­μέ­νης ἐκ τῶν ἐ­λεύ­σε­ων καί ἀ­πο­κρύ­ψε­ων τῆς τοῦ Θε­οῦ Χά­ρι­τος. Ἀ­νε­δεί­χθη γοῦν ἀ­λη­θής δι­δά­σκα­λος καί θε­ο­λό­γος τῆς κε­νω­τι­κῆς ζω­ῆς τοῦ Χρι­στοῦ, τῆς ὁ­δοῦ τῆς τη­ρή­σε­ως τῶν ἐ­ντο­λῶν Αὐ­τοῦ, τοῦ μυ­στη­ρί­ου τῶν ὁ­δῶν τῆς σω­τη­ρί­ας, τοῦ πνευ­μα­τι­κοῦ πέν­θους, τοῦ Φω­τός τοῦ Θε­οῦ καί τῆς δι­α­κρί­σε­ως αὐ­τοῦ ἀ­πό πα­ντός ἑ­τέ­ρου φω­τός ἐκ τοῦ διαβόλου προερχομένου, τῆς Ὑ­πο­στά­σε­ως τοῦ Θε­οῦ καί πολ­λῶν ἑ­τέ­ρων με­γί­στων δι­δα­σκα­λι­ῶν τῆς ἀ­λη­θοῦς καί ἐξ ἐμπειρίας θε­ο­λο­γί­ας τῆς Ὀρ­θο­δό­ξου Ἐκ­κλη­σί­ας. Ἡ ἀ­ξι­ό­λο­γος, ἀ­πο­κε­κα­λυμ­μέ­νη καί θε­ό­πε­μπτος δι­δα­σκα­λί­α αὐ­τοῦ ἡ κεφαλαιώσασα τήν σύνολον δι­δα­σκα­λίαν τῶν ἐν ἀ­σκή­σει καί θε­ο­πτί­ᾳ λαμ­ψά­ντων Πα­τέ­ρων, ἀ­νε­λύ­θη κα­τά τρό­πον αὐ­θε­ντι­κόν ὑ­πό τοῦ ἐκ τῶν ἐγ­γυ­τέ­ρων πνευ­μα­τι­κῶν αὐ­τοῦ τέ­κνων, τοῦ Ἀρ­χιμανδρίτου Ζα­χα­ρί­α Ζάχα­ρου, ἀ­δελ­φοῦ τῆς Ἱ­ε­ρᾶς Μο­νῆς Τι­μί­ου Προ­δρό­μου Ἔσ­σεξ Ἀγ­γλί­ας, ἐν τῇ δι­δα­κτο­ρι­κῇ δι­α­τρι­βῇ αὐτοῦ τῇ ἐ­γκρι­θεί­σῃ ὑ­πό τῆς Θε­ο­λο­γι­κῆς Σχο­λῆς τοῦ Ἀ­ρι­στο­τε­λεί­ου Πα­νε­πι­στη­μί­ου Θεσ­σα­λο­νί­κης καί τύποις ἐκδοθείσῃ ὑ­πό τόν τίτ­λον «Ἀ­να­φο­ρά στή θε­ο­λο­γί­α τοῦ Γέ­ρο­ντος Σω­φρο­νί­ου».

Ἡ τοῦ ὁ­σί­ου τού­του Πα­τρός κοί­μη­σις ὑ­πῆρ­ξεν ὄ­ντως ὁ­σι­α­κή ἐν Κυ­ρί­ῳ τελεί­ωσις ἐν βα­θυ­τά­τῳ γή­ρα­τι, αἰτήσαντος καί λα­βό­ντος τάς εὐ­χάς τῆς Ὑ­με­τέ­ρας Πα­να­γι­ό­τη­τος, δι’ ἐπιστολῆς ἐκφραζούσης τό ἐκ­κλη­σι­α­στι­κόν καί ὀρ­θό­δο­ξον αὐ­τοῦ φρό­νη­μα καί ἀ­πο­νέ­μο­ντος τόν βα­θύ­τα­τον αὐ­τοῦ σε­βα­σμόν εἰς τό πρό­σω­πον τοῦ Ἐ­πι­σκό­που του, τῆς Ὑ­με­τέ­ρας ἤ­γουν Πα­να­γι­ό­τη­τος, ἥ­τις εὐ­ηρ­γέ­τη­σεν τοῦ­τον πολ­λά­κις, ἀλ­λά καί ἐ­κεῖ­νος δι­ά τῆς εὐ­γνώ­μο­νος αὐ­τοῦ καρ­δί­ας ἀ­ντα­πέ­δι­δε τόν βα­θύ­τα­τον σε­βα­σμόν καί τήν πρός Αὐ­τήν ἀ­γά­πην.

Πα­να­γι­ώ­τα­τε Πά­τερ καί Δέ­σπο­τα,

Ἔ­γνω­κα, ὅ­σον ἔ­νε­στιν ἐμοί, εἰ καί ἀ­να­ξί­ως, προ­σω­πι­κῶς τούς ἱ­ε­ρούς τού­τους καί μα­κα­ρί­ους ἱ­ε­ρο­μο­νά­χους, ἤγουν τόν π. Πορφύριον τόν Καυσοκαλυβίτην καί τόν π. Σωφρόνιον τόν Ἡσυχαστήν, ἀμφοτέρους Ἁγιορείτας, τούς ἐ­νερ­γου­μέ­νους ὑ­πό τοῦ Πα­να­γί­ου καί Ζω­αρ­χι­κοῦ Πνεύ­μα­τος, ὄ­ντας τί­μι­α μέ­λη τοῦ Σώ­μα­τος τοῦ Χρι­στοῦ, καί μαρ­τυ­ρῶ πε­ρί τού­των. Πολ­λοί γοῦν εἰ­σιν οἱ μαρ­τυ­ροῦ­ντες, ὑ­πέρ­τε­ροι ἐ­μοῦ, πε­ρί τοῦ βί­ου καί τοῦ λό­γου, οὐ μήν ἀλ­λά καί τῶν θαυ­μά­των τῶν μα­κα­ρί­ων τού­των ἀν­δρῶν, τοῦ­θ’ ὅ­περ δει­κνύ­ει ὅ­τι ἡ ἁ­γι­ό­της τού­των μαρ­τυ­ρου­μέ­νη ἐ­στί πολ­λαῖς μαρ­τυ­ρί­αις, γρα­πταῖς τε καί προ­φο­ρι­καῖς. Ἀλ­λά καί ἡ Ὑ­με­τέ­ρα Θει­ο­τά­τη Πα­να­γι­ό­της κέ­κτη­ται ἀ­λη­θῆ καί προ­σω­πι­κήν μαρ­τυ­ρί­αν πε­ρί τού­των, δι­ό­περ καί οὐκ ἔ­στι χρεί­α τῆς ἐ­μῆς μαρ­τυ­ρί­ας.

Μέ­λισ­σαι πνευ­μα­τι­καί εἰ­σιν οἱ ἱ­ε­ρο­μό­να­χοι οὗ­τοι, τό μέ­λι τῆς ἡ­συ­χί­ας γε­ωρ­γή­σα­ντες ἐν τῷ πνευ­μα­τι­κῷ με­λισ­σῶ­νι τοῦ Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους τοῦ ὄ­ντος καί ζῶ­ντος ὑ­πό τήν πε­πνυ­μέ­νην ποι­μα­ντι­κήν εὐ­θύ­νην τοῦ Οἰ­κου­με­νι­κοῦ Θρό­νου. Μυ­ρί­πνο­α ἄν­θη τοῦ Πα­ρα­δεί­σου εἰ­σί καλ­λι­ερ­γη­θέ­ντα ἐν τῷ πε­ρι­βο­λαί­ῳ τῆς Θε­ο­τό­κου. Ἀ­στέ­ρες πο­λύ­φω­τοι τοῦ νο­η­τοῦ στε­ρε­ώ­μα­τος τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας εἰ­σί. Στρου­θί­α μο­νά­ζο­ντα ἐ­πί δώ­μα­τος καί νυ­κτι­κό­ρα­κες ἐν οἰ­κο­πέ­δῳ εἰ­σίν (Ψαλμ. ρα΄, 7 καί 8), ἄ­δο­ντες τά με­γα­λεῖ­α τοῦ Θε­οῦ καί εἶ­τα ἐ­ρη­μι­κά πτη­νά ἐν ταῖς πό­λε­σιν κη­ρύτ­το­ντα τάς δω­ρε­άς τοῦ Θε­οῦ καί τήν ἀ­νεί­κα­στον Αὐ­τοῦ φι­λαν­θρω­πί­αν. Ἀ­ε­τοί τοῦ πνεύ­μα­τός εἰ­σιν ἀ­να­βά­ντες ἐν τῷ ὕ­ψει τοῦ ὄ­ρους τῆς θε­ο­λο­γί­ας, ἕ­κα­στος τού­των ἐν ἀ­να­λό­γοις χα­ρί­σμα­σιν, κα­θώς τό Πνεῦ­μα τό Ἅ­γι­ον ἐ­δί­δου καί ἀ­πο­στεί­λα­ντες ἡμῖν, τοῖς ἐν τῷ δυ­σω­νύ­μῳ κό­σμῳ κα­τοι­κοῦ­σιν, τάς πη­γάς τάς σω­τη­ρί­ους.

Τι­μη­θῆ­ναι δέ προ­σή­κει καί τού­τους τούς μα­κα­ρί­ους καί εὐ­λο­γη­μέ­νους ἱ­ε­ρο­μο­νά­χους καί συ­γκα­τα­ρι­θμη­θῆ­ναι τού­τους τῷ κα­τα­λό­γῳ τῶν ἁ­γί­ων πα­ρά τῆς φι­λο­στόρ­γου Μη­τρός Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς φι­λού­σης τά τέ­κνα αὐ­τῆς, τά ζῶ­ντα ἐν πί­στει καί εὐ­λα­βεί­ᾳ, ἐν ἐκ­κλη­σι­α­στι­κῷ φρο­νή­μα­τι και τα­πει­νώ­σει ἐν Αὐτῇ καί δι­δά­ξα­ντα καί ὠ­φε­λή­σα­ντα ποι­κι­λο­τρό­πως τούς κα­τοι­κοῦ­ντας εἰς ἅ­πα­σαν τήν γῆν καί ἀ­να­ζη­τοῦ­ντας τόν ἀ­λη­θι­νόν Θε­όν.

Ἡ τι­μή ἡ γε­νη­θη­σο­μέ­νη καί τοῖς ἱ­ε­ροῖς τού­τοις ἀν­δρά­σι, τι­μή ἔ­σται τῇ ὀρ­θο­δό­ξῳ ἐ­μπει­ρι­κῇ θε­ο­λο­γί­ᾳ καί τῇ ταύ­τῃ συν­δε­δε­μέ­νῃ ὀρ­θο­δό­ξῳ ἡ­συ­χί­ᾳ, κα­θ’ ὅ­τι «καί κά­θαρ­σίς ἐ­στι καί φω­τι­σμός καί τε­λεί­ω­σις ἡ τῆς θε­αρ­χι­κῆς ἐ­πι­στή­μης με­τά­λη­ψις» κατά τόν θεῖον Διονύσιον Ἀρεοπαγίτην. Δει­χθή­σε­ται οὕ­τω πε­ρι­τρά­νως ὅ­τι ἡ ἡ­συ­χί­α πέ­ραν τῆς ἁ­πλῆς ἠ­θι­κῆς ζω­ῆς ἐστί καί ἡ θε­ο­λο­γί­α πά­νυ ἀ­νω­τέ­ρα καί ὑ­περ­τέ­ρα ἐ­στίν τῆς στο­χα­στι­κῆς ἀ­να­λο­γί­ας, ὡς καί ὅ­τι οὐ νο­εῖ­ται θε­ο­λο­γί­α ἄ­νευ τῆς ἱ­ε­ρᾶς ἡ­συ­χί­ας. Ἡ ἐνδιατριβή δέ τῶν ἀν­θρώ­πων ἐν ταῖς ἡμέραις ἡ­μῶν με­τά τῆς ἐν­νοί­ας τοῦ προ­σώ­που, οὐ­χί φι­λο­σο­φι­κῶς, ἀλ­λά ἐ­μπει­ρι­κῶς καί θε­ο­λο­γι­κῶς, ἡ ἀ­να­ζή­τη­σις τοῦ ἀ­λη­θι­νοῦ Θε­οῦ, ἡ ἐ­πί­λυ­σις τῶν οἰ­κο­λο­γι­κῶν λεγομένων προ­βλη­μά­των με­τά τῆς συνδιαλλαγῆς ἡ­μῶν με­τά τοῦ Θε­οῦ καί τῆς ἀ­λό­γου φύ­σε­ως, εὑ­ρή­σου­σι τῷ ὄ­ντι τά πρό­σω­πα τά ἁρμόδια πρός πνευ­μα­τι­κήν πο­δη­γε­σί­αν. Οὗ­τοι ὄ­ντως ἀ­πε­δεί­χθη­σαν κα­θα­ρά κά­το­πτρα τοῦ Θε­οῦ διαχέοντα ἐν ὅ­λη τῇ ἀ­λό­γῳ κτί­σει τήν δό­ξαν Αὐτοῦ.

Ὁ ἱ­ε­ρο­μό­να­χος π. Πορ­φύ­ρι­ος ὁ Καυσοκαλυβίτης, ὁ ἀρ­ξά­με­νος τόν ἡσύχιον αὐτοῦ βίον ἐν Ἁ­γί­ῳ Ὄ­ρει καί κοι­μη­θείς ἐν εἰ­ρή­νῃ ἐκεῖσε, καί ὁ ἱ­ε­ρο­μό­να­χος π. Σω­φρό­νι­ος ὁ Ἡσυχαστής, ὁ ἀρ­ξά­με­νος τόν μοναχικόν αὐτοῦ βίον ὡ­σαύ­τως ἐν Ἁ­γί­ῳ Ὄ­ρει καί κοι­μη­θείς ἐν εἰ­ρή­νῃ ἐν τῇ Σταυ­ρο­πη­γι­α­κῇ καί Πα­τρι­αρ­χι­κῇ Μο­νῇ τοῦ ἁ­γί­ου Ἰ­ω­άν­νου τοῦ Βα­πτι­στοῦ ἐν Ἀγ­γλί­ᾳ, ἀ­πέ­βα­λον ἐν Χά­ρι­τι τούς δερ­μα­τί­νους χι­τῶ­νας, οὕς ἐ­νε­δύ­θη με­τά τήν πτῶ­σιν ὁ Ἀ­δάμ, ἔ­ζη­σαν ἐν τῇ θνη­τῇ αὐ­τῶν ζω­ῇ τήν προ­πτω­τι­κήν κα­τά­στα­σιν καί πεῖ­ραν ἔ­λα­βον τῆς ἐν ἐσχάτοις καιροῖς κα­τα­στά­σε­ως τῶν δι­καί­ων ἐν τῇ Βα­σι­λεί­ᾳ τοῦ Θε­οῦ, δι­ό καί ἡ­μῖν, τοῖς ζῶ­σι ἐν τοῖς αἰ­γεί­οις δέρ­μα­σιν, ἐν τῇ κοι­λά­δι τοῦ κλαυ­θμῶ­νος, ἀ­πο­βή­σο­νται, ἐ­άν καί ἡ φι­λό­στορ­γος Μή­τηρ καί Με­γά­λη τοῦ Χρι­στοῦ Ἐκ­κλη­σί­α ἀ­πο­δε­χθῆ τό τα­πει­νόν τοῦ­το αἴ­τη­μα, ἱ­κέ­ται καί πρέ­σβεις πρός τόν Θε­όν, ἵ­να βα­δί­σω­μεν εὐ­χε­ρῶς τήν τρί­βον τῆς ζω­ῆς ταύ­της καί δυ­νη­θῶ­μεν οὕ­τω, ταῖς πρε­σβεί­αις τῶν ὁ­σί­ων τού­των Πα­τέ­ρων, τῶν ἀ­ε­τῶν τοῦ Πνεύ­μα­τος, προ­σεύ­ξα­σθαι τῷ Θε­ῷ ὁ­μοῦ με­τά τοῦ ἐν ἁ­γί­οις Πα­τρός ἡ­μῶν Ἰ­ω­άν­νου τοῦ Δα­μα­σκη­νοῦ:

«Ἐκ νυ­κτός ἔρ­γων, ἐ­σκο­τι­σμέ­νης πλά­νης·

ἱ­λα­σμόν ἡ­μῖν, Χρι­στέ, τοῖς ἐ­γρη­γό­ρως,

νῦν σοι τε­λοῦ­σιν ὕ­μνον, ὡς εὐ­ερ­γέ­τῃ.

ἔλ­θοις πο­ρί­ζων εὐ­χε­ρῆ τε τήν τρί­βον,

κα­θ’ ἥν ἀ­να­τρέ­χο­ντες, εὕ­ροι­μεν κλέ­ος».

Ταῦ­τα ἀ­να­φέ­ρων τῇ Ὑ­με­τέ­ρᾳ Θει­ο­τά­τῃ Πα­να­γι­ό­τη­τι καί συναποστέλλων Αὐτῇ ὡς ἀσφαλῆ καί ἀδιάψευστα τεκμήρια τρία βιβλία: «Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκα­λυβίτου: Βίος καί Λόγοι», «Ἀρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ): Ὀψόμεθα τόν Θεόν καθώς ἐστι» καί «Ἀρχιμανδρίτου Ζαχαρία (Ζάχαρου): Ἀναφορά στή θεολο­γία τοῦ Γέροντος Σωφρονίου», ἐ­ξαι­τού­με­νος δέ τάς Πα­τρι­αρ­χι­κάς Αὐ­τῆς εὐ­χάς, δι­α­τε­λῶ

μετά βαθυτάτου σεβασμοῦ

Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος

parembasis.gr, sinidisi.gr