Η ακτινογραφία της πρωτοφανούς ύφεσης και το κρίσιμο τρίτο τρίμηνο

Η μεγάλη πτώση που κατεγράφη στο δεύτερο τρίμηνο του 2020 κατά 15,2% σε ετήσια βάση (14% σε τριμηνιαία βάση) αντανακλά την πρωτοφανή επίπτωση της πανδημικής κρίσης στην εγχώρια οικονομία, μετά την αναστολή της οικονομικής δραστηριότητας στην πλειονότητα των κλάδων τον Απρίλιο, αλλά και την «υπολειτουργία» ενός μεγάλου μέρους των επιχειρήσεων τον Μάιο και τον Ιούνιο, επισημαίνουν οι αναλυτές της Alpha Bank στο εβδομαδιαίο δελτίο της τράπεζας:

Η συρρίκνωση του ΑΕΠ στο δεύτερο τρίμηνο του 2020, ως αποτέλεσμα του lockdown, είναι υψηλότερη ακόμη και σε σχέση με την αντίστοιχη πτώση που κατεγράφη στο τρίτο τρίμηνο του 1974 (-12,9%) και συνδεόταν με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την επιστράτευση τον Ιούλιο του 1974.

Συνολικά το πρώτο εξάμηνο του έτους, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 7,9%, σε ετήσια βάση, έναντι αύξησης 2,3% το πρώτο εξάμηνο του 2019. Αρνητικά επέδρασαν όλες οι συνιστώσες του ΑΕΠ στη μεταβολή του, με τις μεγαλύτερες αρνητικές συμβολές να προέρχονται από τη μειωμένη δαπάνη των νοικοκυριών και τη μεγάλη υποχώρηση της εξωτερικής ζήτησης. Συγκεκριμένα, η συμβολή της ιδιωτικής κατανάλωσης ήταν -4,1 ποσοστιαίες μονάδες και των καθαρών εξαγωγών, αντίστοιχα, -1,9 ποσοστιαίες μονάδες.

Αντίβαρο τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης

Το δεύτερο, αλλά κυρίως το τρίτο τρίμηνο είναι ιδιαίτερα σημαντικά από πλευράς συμβολής στο ΑΕΠ. Ως εκ τούτου, θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό, το μέγεθος και το τελικό σχήμα της υφεσιακής διαταραχής, μέσω των επιπτώσεων των έκτακτων, περιοριστικών μέτρων που εφαρμόσθηκαν για να αντιμετωπιστεί η πανδημική κρίση και τα οποία οδήγησαν σε σημαντική πτώση των εισερχόμενων τουριστικών αφίξεων και εισπράξεων. Ωστόσο, σημαντική αντισταθμιστική επίδραση αναμένεται ότι θα έχουν τα εκτενή δημοσιονομικά μέτρα στήριξης της κυβέρνησης, παρά την αβεβαιότητα σχετικά με την πορεία της πανδημίας το φθινόπωρο και την αναμενόμενη επιδείνωση της αγοράς εργασίας που θα λειτουργήσουν επιβαρυντικά. Εν μέσω αυτής της δύσκολης συγκυρίας, θα πρέπει να επισημανθεί η επιτυχημένη έξοδος του Ελληνικού Δημοσίου στις διεθνείς αγορές, μέσω της επανέκδοσης του δεκαετούς ομολόγου της, με το χαμηλότερο επιτόκιο που έχει καταγραφεί ιστορικά. Το γεγονός αυτό, αφενός αντανακλά την εμπιστοσύνη των αγορών στην Ελληνική Οικονομία, αφετέρου συνεπάγεται την εξασφάλιση επιπλέον ρευστότητας για την αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών της πανδημικής κρίσης.

Η πτώση της οικονομικής δραστηριότητας συνεχίστηκε το δεύτερο τρίμηνο του 2020 και στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27), ενώ οι ρυθμοί μεταβολής του ΑΕΠ που σημειώθηκαν, τόσο σε τριμηνιαία, όσο και σε ετήσια βάση, ήταν για την πλειονότητα των χωρών, οι χαμηλότεροι που έχουν καταγραφεί από το 1995 . Συγκεκριμένα στην ΕΕ-27, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 11,7%, σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο και κατά 14,1% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2019, ενώ στην Ευρωζώνη τα αντίστοιχα ποσοστά συρρίκνωσης του ΑΕΠ διαμορφώθηκαν σε 12,1% και 15%. Πιο αναλυτικά, όπου παρουσιάζεται η μεταβολή του ΑΕΠ στο δεύτερο τρίμηνο του έτους για επιλεγμένες ευρωπαϊκές χώρες, το ΑΕΠ μειώθηκε ηπιότερα, σε ετήσια βάση, σε σύγκριση με την Ελλάδα, στη Γερμανία (-11,3%) και στην Κύπρο (-11,9%), ενώ στις υπόλοιπες χώρες, η συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας ήταν εντονότερη (Ιταλία: -17,7%, Γαλλία: -18,9%, Ισπανία: -22,1%, Πορτογαλία: -16,3%). Η επίπτωση των περιοριστικών μέτρων με σκοπό τη συγκράτηση της εξάπλωσης της πανδημίας ήταν έντονα αρνητική και στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 21,7% το δεύτερο τρίμηνο του 2020, σε σύγκριση με το ίδιο τρίμηνο του 2019.

Ο δείκτης «αυστηρότητας των περιοριστικών μέτρων»

Στο Γράφημα  περιλαμβάνεται ο δείκτης «αυστηρότητας των περιοριστικών μέτρων» (Stringency Index, Oxford University), ο οποίος αποτυπώνει, την ένταση του “lockdown” σε κάθε χώρα (100: “full lockdown”). Σημειώνεται ότι στο γράφημα παρουσιάζεται ο σταθμισμένος (με βάση τη διάρκεια) μέσος όρος του δείκτη για το δεύτερο τρίμηνο του 2020. Όπως παρατηρείται, τόσο στο εν λόγω γράφημα, όσο και στο Γράφημα 2(β), η σχέση μεταξύ της αυστηρότητας των περιοριστικών μέτρων και της μεταβολής του ΑΕΠ στο δεύτερο τρίμηνο, σε σύγκριση με το ίδιο τρίμηνο του 2019, ήταν αρνητική. Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι, όσο πιο αυστηρά ήταν τα μέτρα που υιοθετήθηκαν στο διάστημα αυτό, προκειμένου να περιοριστεί η εξάπλωση της πανδημίας, τόσο μεγαλύτερη ήταν η πτώση του ΑΕΠ του δεύτερου τριμήνου, σε ετήσια βάση. Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχουν πρόσθετοι παράγοντες που σχετίζονται με την υγειονομική κρίση και επηρέασαν το μέγεθος της συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας, όπως η σφοδρότητα με την οποία επλήγη κάθε χώρα από την πανδημία (π.χ. η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι μεταξύ των χωρών με το μεγαλύτερο αριθμό καταγεγραμμένων κρουσμάτων παγκοσμίως), ή η υποδομή του συστήματος υγείας (π.χ. στη Γερμανία το ποσοστό θνητότητας είναι συγκριτικά χαμηλό, λόγω -μεταξύ άλλων- του υψηλού αριθμού κλινών ΜΕΘ που διαθέτει η χώρα).

Τα μέτρα περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας, με σκοπό την αντιμετώπιση της πανδημικής κρίσης τα οποία ήταν σε εφαρμογή στη χώρα μας τον Απρίλιο, αλλά και μέχρι την 4^η Μαΐου όταν ξεκίνησε η σταδιακή άρση τους, είχαν ως αποτέλεσμα την κατακόρυφη πτώση της ιδιωτικής κατανάλωσης στο δεύτερο τρίμηνο του 2020, κατά 11,6%, σε ετήσια βάση, η οποία συνέβαλε στη συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 7,8 εκατοστιαίες μονάδες (Γράφημα 3). Εξετάζοντας τους βραχυχρόνιους δείκτες οικονομικής συγκυρίας, αξίζει να αναφερθεί ότι, ο δείκτης όγκου στο λιανικό εμπόριο (εξαιρουμένων των καυσίμων), σημείωσε πτώση, σε ετήσια βάση, κατά 22,2% τον Απρίλιο, 2,4% τον Μάιο και 3,8% τον Ιούνιο. Επιπλέον, οι πωλήσεις επιβατηγών οχημάτων μειώθηκαν κατά 35,5% συνολικά το πρώτο εξάμηνο του έτους, έναντι αύξησης 9,2% το αντίστοιχο διάστημα πέρυσι, γεγονός που οφείλεται, πρωτίστως, στον περιορισμό των πωλήσεων κατά το δεύτερο τρίμηνο του έτους.

Επιπρόσθετα, σημειώνεται ότι, μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων, που απασχολούνται σε κλάδους της εγχώριας οικονομίας, οι οποίοι επλήγησαν από την πανδημία, τέθηκαν σε καθεστώς αναστολής σύμβασης εργασίας, ενώ περιορίστηκαν σημαντικά και οι εποχικές προσλήψεις το τρίμηνο Μαρτίου-Μαΐου σε κλάδους που σχετίζονται με τον τουρισμό. Ως εκ τούτου, τα νοικοκυριά περιόρισαν τις δαπάνες τους σημαντικά το δεύτερο τρίμηνο του 2020, το οποίο αποτυπώθηκε και στην αύξηση των καταθέσεων στο τραπεζικό σύστημα, με το άθροισμα των μηνιαίων ροών καταθέσεων2 να ανέρχεται το δεύτερο τρίμηνο του 2020, σε Ευρώ 3,6 δισ.

Παρά το γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή έκτακτα μέτρα, με σκοπό τη στήριξη εργαζομένων και επιχειρήσεων έναντι των αρνητικών επιπτώσεων της πανδημίας, οι δημόσιες δαπάνες μειώθηκαν το δεύτερο τρίμηνο του έτους, σε ετήσια βάση, κατά 3,2%, ενώ η αρνητική συμβολή τους στη μεταβολή του ΑΕΠ διαμορφώθηκε σε 0,7 της εκατοστιαίας μονάδας. Η μείωση της δημόσιας καταναλωτικής δαπάνης προκύπτει, αφενός, από το γεγονός ότι, το μέρος των εν λόγω μέτρων που θα επιβαρύνει τον Κρατικό Προϋπολογισμό δεν υλοποιήθηκε εξ ολοκλήρου εντός του δεύτερου τριμήνου, αφετέρου, ως αποτέλεσμα βάσης, καθώς το αντίστοιχο διάστημα του 2019 είχε σημειωθεί ετήσια αύξηση των δημοσίων δαπανών ύψους 9,8%.

Οι καθαρές εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, οι οποίες αποτέλεσαν, τη διετία 2018-2019, το βασικό πυλώνα της οικονομικής μεγέθυνσης της χώρας μας και αντιστάθμισαν, εν μέρει, την πτώση του ΑΕΠ κατά το πρώτο τρίμηνο του 2020, είχαν επίσης αρνητική συμβολή στη μεταβολή του ΑΕΠ του δεύτερου τριμήνου. Συγκεκριμένα, η συμβολή των καθαρών εξαγωγών διαμορφώθηκε σε -5 ποσοστιαίες μονάδες, καθώς οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών μειώθηκαν κατά 32,1%, σε ετήσια βάση, ενώ οι αντίστοιχες εισαγωγές σημείωσαν μικρότερη πτώση, ύψους 17,2%. Η συρρίκνωση των εξαγωγών προήλθε κυρίως από τις εξαγωγές υπηρεσιών (-49,4%), ενώ οι εξαγωγές αγαθών μειώθηκαν κατά 15,4%. Ο τουρισμός, εξάλλου, που αποτελεί σημαντικό μέρος των εξαγωγών υπηρεσιών σημείωσε κάμψη στο πρώτο εξάμηνο του έτους, με τις εισπράξεις (συμπεριλαμβανομένης της κρουαζιέρας) να υποχωρούν κατά 87,5% και την εισερχόμενη τουριστική κίνηση να είναι μειωμένη κατά 76,9%, σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2019. Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται στην αναστολή λειτουργίας ξενοδοχείων και καταλυμάτων και στην επιβολή περιορισμών στις μετακινήσεις, λόγω της πανδημίας, σε παγκόσμιο επίπεδο που ήταν σε ισχύ για το μεγαλύτερο διάστημα του δεύτερου τριμήνου του 2020. Υπενθυμίζεται ότι τόσο οι μετακινήσεις προς την Ελλάδα, όσο και η έναρξη της λειτουργίας των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών καταλύματος, ξεκίνησαν να πραγματοποιούνται σταδιακά από τον Ιούνιο.

Τέλος, οι επενδύσεις μειώθηκαν κατά 10,3%, το δεύτερο τρίμηνο του 2020, ενώ συμπεριλαμβανομένων των αποθεμάτων, η ετήσια μείωση ήταν ίση με 9%. Η αρνητική συνεισφορά των επενδύσεων στην αύξηση του ΑΕΠ διαμορφώθηκε σε 1,2 εκατοστιαία μονάδα και των αποθεμάτων, αντίστοιχα, (συμπεριλαμβανομένων των στατιστικών διαφορών) σε 0,6 της ποσοστιαίας μονάδας. Ως προς την ανάλυση των επενδύσεων ανά κατηγορία, οι επενδύσεις σε μεταφορικό εξοπλισμό συρρικνώθηκαν κατά 63,3%, το δεύτερο τρίμηνο του 2020, σε σύγκριση με το αντίστοιχο περυσινό τρίμηνο, οι επενδύσεις σε μηχανολογικό και τεχνολογικό εξοπλισμό μειώθηκαν, αντίστοιχα κατά 3,7% και οι λοιπές επενδύσεις κατά 47,5%. Αντίθετα, οι επενδύσεις σε κατασκευές αυξήθηκαν, αντισταθμίζοντας, μερικώς, τη μείωση των συνολικών επενδύσεων. Συγκεκριμένα, οι επενδύσεις σε κατοικίες συνέχισαν να αυξάνονται, για δέκατο κατά σειρά τρίμηνο, καταγράφοντας, το διάστημα Μαρτίου-Ιουνίου του 2020, ετήσια αύξηση 34,5%, ενώ και οι λοιπές κατασκευές εξαιρουμένων των κατοικιών αυξήθηκαν κατά 32%.

Στο τρίτο τρίμηνο το αποτύπωμα της πτώσης του τουρισμού

Το διαφαινόμενο, δεύτερο κύμα της πανδημίας στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές χώρες παγκοσμίως τον Αύγουστο, οδήγησε στην επιβεβλημένη εφαρμογή έκτακτων, περιοριστικών μέτρων από την κυβέρνηση, γεγονός που είχε πρόσθετη, αρνητική επίπτωση στις τουριστικές εισπράξεις. Η εξέλιξη αυτή αναμένεται να έχει ισχυρό αντίκτυπο στο τρίτο τρίμηνο του έτους εξαιτίας του υψηλού βαθμού εξάρτησης της Ελληνικής Οικονομίας από τον τουρισμό, καθιστώντας πιθανή μία συρρίκνωση του ΑΕΠ στο τρίτο τρίμηνο υψηλότερη του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Η σχετικά υψηλή εξάρτηση της εγχώριας οικονομίας από τον τουρισμό, επιβεβαιώνεται από την πρόσφατη Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής 2019-2020 της Τράπεζας της Ελλάδος, σύμφωνα με την οποία μια μείωση των ταξιδιωτικών εισπράξεων κατά Ευρώ 1 δισ. θα οδηγούσε σε μια μείωση του ΑΕΠ κατά 0,49% και των εισοδημάτων των εργαζομένων κατά 0,35%. Το εν λόγω αποτέλεσμα αντανακλά τις άμεσες και έμμεσες επιδράσεις από τη μείωση του εξωτερικού τουρισμού. Σημειώνεται ότι, τα αποτελέσματα της ανάλυσης δεν λαμβάνουν υπόψη τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης της οικονομίας, τα οποία εκτιμάται ότι θα αντισταθμίσουν, εν μέρει, τη συνολική ζημία για την οικονομία.

Το εν εξελίξει δεύτερο κύμα πανδημίας στη χώρα μας αναμένεται να μειώσει τη διάρκεια της φετινής τουριστικής περιόδου που ούτως ή άλλως χαρακτηρίζεται από υψηλή εποχικότητα, ενώ παράλληλα θα μειώσει περαιτέρω τα τουριστικά έσοδα στο τρίτο τρίμηνο. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις του τουριστικού κλάδου (ΣΕΤΕ), οι ταξιδιωτικές εισπράξεις από το εξωτερικό για το σύνολο του 2020 αναμένεται να καταγράψουν απώλειες περίπου 80% σε σχέση με το 2019, εξέλιξη που θα προκαλέσει σοβαρό πλήγμα στο ΑΕΠ της χώρας μας. Επίσης, σύμφωνα με τον ΣΕΤΕ η κρίση προβλέπεται ότι θα διαρκέσει μέχρι και το πρώτο τρίμηνο του 2021, εξέλιξη που θα έθετε μεγάλες προκλήσεις σε νευραλγικούς κλάδους όπως, τα καταλύματα και η εστίαση, οι αερομεταφορές και η ακτοπλοΐα.