Η γέννηση, η δράση και το τέλος της Κυβέρνησης του Βουνού

«Ορκίζομαι ότι θα εκτελέσω πιστά τα καθήκοντά μου σαν μέλος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης, έχοντας σαν γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας μου και του ελληνικού λαού, ότι θα αγωνιστώ με αυτοθυσία για την απελευθέρωση της χώρας μου από το ζυγό των κατακτητών, ότι θα υπερασπίζω παντού και πάντοτε τις λαϊκές ελευθερίες και θα είμαι παραστάτης και οδηγός του λαού στον αγώνα για τη λευτεριά του και τα κυριαρχικά του δικαιώματα».

Τα παραπάνω λόγια είναι ο όρκος των μελών της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης. Και αν σε πολλούς η συγκεκριμένη ονομασία δεν λέει και πολλά, τότε το όνομα με το οποίο έμεινε γνωστή στην ιστορία η ΠΕΕΑ, σίγουρα θα λέει: Πρόκειται για την «Κυβέρνηση του Βουνού».

Στην υπό ναζιστική κατοχή Ευρώπη αναπτύχθηκαν δυο ειδών αντιστασιακά κινήματα. Το ένα είχε τη μορφή των ολιγομελών ομάδων (σαμποτέρ) που συνήθως με τα όπλα προσπαθούσε να δημιουργήσει ρήγματα στις ναζιστικές ορδές. Το δεύτερο είδος έδινε μεγαλύτερη βάση στην ανάπτυξη ενός λαϊκού κινήματος το οποίο αφενός θα αντιστεκόταν πολύμορφα στον κατακτητή και αφετέρου θα προετοίμαζε το έδαφος για την επόμενη ημέρα, δείχνοντας μια ιδιαίτερη… συμπάθεια στη Σοβιετική Ένωση.

Αυτός ο δεύτερος δρόμος είναι και αυτός που επέλεξε και η Κυβέρνηση του Βουνού.

Η πρώτη λαϊκή Βουλή στην ελληνική ιστορία

Το ημερολόγιο έδειχνε 10 Μαρτίου 1944. Το μέρος που επιλέχθηκε ήταν η Βίνιανη. Ένα ορεινό χωριό της Ευρυτανίας, ανάμεσα στις κορυφές του Τυμφρηστού, σε υψόμετρο 700 μέτρων, κάμποσα χιλιόμετρα από το Καρπενήσι, χωμένο ανάμεσα σε έλατα και πλατάνια.

Σε αυτό το υπέροχο τοπίο συγκεντρώθηκαν κομματικά στελέχη που ανήκαν στο ΚΚΕ, στο Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, στο Σοσιαλεργατικό, στη Δημοκρατική Ένωση, στην Ένωση της Λαϊκής Δημοκρατίας, στο Κόμμα των Αριστερών Φιλελευθέρων, στο Μεταρρυθμιστικό Κόμμα και πολλοί ανεξάρτητοι.

Πρόεδρος αρχικά της ΠΕΕΑ ήταν ο Ευρυπίδης Μπακιρτζής, βενιζελικός αξιωματικός, απότακτος του Κινήματος του 1935. Συμμετείχε στην αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ και στη συνέχεια μαζί με τον Στέφανο Σαράφη, επίσης απότακτο του ’35, εντάχθηκε στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Στην ιδρυτική της πράξη, μεταξύ άλλων,  η ΠΕΕΑ προέβλεπε και το εξής: «Η Επιτροπή, πιστεύοντας πως η δύναμή της πηγάζει από το Λαό και από το Λαό αντλούνται όλες οι εξουσίες, θα συγκαλέσει στο πιο σύντομο χρονικό διάστημα Εθνικό Συμβούλιο που θα αποτελεστεί από αντιπροσώπους του Λαού εκλεγμένους ελεύθερα».

Στη συνέχεια, η ΠΕΕΑ ανασχηματίζεται… Μετά από πολυήμερες και εξαντλητικές ζυμώσεις η Κυβέρνηση του Βουνού, στις 18 Απριλίου, αποκτά το πρώτο της «υπουργικό συμβούλιο».

Ο Αλέξανδρος Σβώλος ήταν γραμματέας Εξωτερικών, Παιδείας, Θρησκευμάτων και Λαϊκής Διαφώτισης (και πρόεδρος της ΠΕΕΑ). Ο Ευριπίδης Μπακιρτζής γραμματέας Επισιτισμού (και αντιπρόεδρος της ΠΕΕΑ). Ο Ηλίας Τσιριμώκος γραμματέας Δικαιοσύνης. Ο Εμμανουήλ Μάντακας γραμματέας Στρατιωτικών. Ο Νικόλαος Ασκούτσης γραμματέας Συγκοινωνίας. Ο Άγγελος Αγγελόπουλος γραμματέας Οικονομικών. Ο Πέτρος Κόκκαλης γραμματέας Κοινωνικής Πρόνοιας. Ο Κώστας Γαβριηλίδης γραμματέας Γεωργίας. Ο Σταμάτης Χατζήμπεης γραμματέας Εθνικής Οικονομίας.

Οι υπό ναζιστική κατοχή εκλογές, η δράση και το έργο της Κυβέρνησης

Η ΠΕΕΑ στη διάρκεια της σύντομης «ζωής» της, έκανε πολλά και σημαντικά ή λιγότερο σημαντικά. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι πως κατάφερε να διοργανώσει και να πραγματοποιήσει εκλογές υπό ναζιστική κατοχή! Κάποιος θα μπορούσε να πει πως οι Γερμανοί επί της ουσίας είχαν αρχίσει ήδη να αποχωρούν, και τα πράγματα δεν ήταν τόσο σκληρά όσο πριν από δυο χρόνια, ωστόσο, η πραγματοποίηση εκλογών από μόνη της αποτελεί φαινόμενο μοναδικό στην Ευρώπη εκείνη την μαύρη περίοδο.

Το διακύβευμα της κάλπης ήταν ανάδειξη του Εθνικού Συμβουλίου της ΠΕΕΑ. Αν μιλάμε για την Κυβέρνηση του Βουνού τότε αυτό θα ήταν η… βουλή! Οι εκλογές έγιναν στις 23 Απριλίου του 1944 και υπολογίζεται ότι ψήφισαν περίπου 1.800.000 ψηφοφόροι (απ’ αυτούς, περίπου, 300.000 στην Αθήνα). Δεν έγινε δυνατό να πραγματοποιηθούν εκλογές στις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης εξαιτίας της μεγάλης τρομοκρατίας που επικρατούσε, στην Κρήτη και στα νησιά -πλην της Εύβοιας και της Λευκάδας-, γιατί δεν έφτασε έγκαιρα εκεί η εγκύκλιος της ΠΕΕΑ.

Εξελέγησαν συνολικά 184 εθνοσύμβουλοι. Σ’ αυτούς προστέθηκαν και 22 βουλευτές από τη Βουλή του 1936 οι οποίοι απέκτησαν το δικαίωμα του εθνοσυμβούλου με απόφαση της ΠΕΕΑ.

Σύμφωνα με όσα είπε στην εισήγησή του ο… υπουργός Εσωτερικών της ΠΕΕΑ, Γ. Σιάντος, η κατανομή των εθνοσυμβούλων κατά περιοχή ήταν η εξής:

«Αττικοβοιωτία και Εύβοια 41, Ηπειρος 14, Θεσσαλία 22, Στερεά Ελλάδα 23, Μακεδονία 40, Πελοπόννησος 44. Σύνολο 184. Απ’ αυτούς 161 είναι παρόντες, 13 απουσιάζουν δικαιολογημένα και είναι απόντες 10 και καθημερινά έρχονται απ’ όσους λείπουν. Απ’ τους βουλευτές του 1936 δήλωσαν προσχώρηση 22, παρόντες είναι 15 και απουσιάζουν δικαιολογημένα 7. Γενικό λοιπόν σύνολο εθνοσυμβούλων 206, με παρόντες 176. Απ’ τους βουλευτές του 1936, 9 είναι του ΚΚΕ, 7 των Φιλελευθέρων, 2 της ΕΛΔ, 1 της Δημοκρατικής Ενωσης, 1 του Μεταρρυθμιστικού Κόμματος, 1 του Λαϊκού Κόμματος, 1 του Αγροτικού».

Στην ίδια εισήγηση ο Γ. Σιάντος έδωσε και την κοινωνική σύνθεση των 176 παρόντων εθνοσυμβούλων η οποία είχε ως εξής: «4 καθηγητές Πανεπιστημίου, 1 της Ανωτάτης Εμπορικής, 8 στρατηγοί, 23 εργάτες, 5 ιδιωτικοί υπάλληλοι, 20 δημόσιοι και υπάλληλοι οργανισμών και τραπεζών (σύνολο μισθωτών 48), 5 βιομήχανοι, 23 αγρότες, 9 δημοσιογράφοι, 15 γιατροί, 25 δικηγόροι, 6 στρατιωτικοί, 4 κληρικοί, 1 μηχανικός, 1 εργολάβος, 2 γεωπόνοι, 1 αρχαιολόγος, 10 παιδαγωγοί – δάσκαλοι και καθηγητές, 4 καπετανέοι, 3 δικαστές, 3 επαγγελματίες, 7 χημικός και 1 συμβολαιογράφος» («Εθνικό Συμβούλιο – περιληπτικά πρακτικά της πρώτης συνόδου του», έκδοση Κοινότητας Κορυσχάδων Ευρυτανίας, 1988, σελ. 122-123).

Σε μια από τις πιο ιστορικές στιγμές του το Εθνικό Συμβούλιο ενέκρινε τον καταστατικό χάρτη της ελεύθερης και λαοκρατούμενης Ελλάδας. Το ιστορικό αυτό ντοκουμέντο -έφερε τον τίτλο «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του κάθε Έλληνα Πολίτη».

«Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό και ασκούνται από το Λαό. Η Αυτοδιοίκηση και η Λαϊκή Δικαιοσύνη είναι θεμελιώδεις θεσμοί του δημοσίου βίου των Ελλήνων», υπογραμμιζόταν στο άρθρο 2.

Επίσης σε μια πρωτοποριακή για την εποχή κίνηση, το ψήφισμα καθιέρωνε την ισότητα των δύο φύλων. «Όλοι οι Έλληνες, άνδρες και γυναίκες, έχουν ίσα πολιτικά και αστικά δικαιώματα», έλεγε το άρθρο 5, ενώ στο άρθρο 4 διακηρυσσόταν πως «οι λαϊκές ελευθερίες είναι ιερές και απαραβίαστες» και «το αγωνιζόμενο έθνος θα τις προστατεύσει από κάθε απειλή, από οπουδήποτε κι αν προέρχεται

Η αυτοδιάλυση που δεν άργησε να έρθει

Από την ίδρυσή της μέχρι και την διάλυσή της η Κυβέρνηση του Βουνού εξέδωσε 27 «Δελτία πράξεων και Αποφάσεων», που αποτελούσαν κάτι σαν αυτό που σήμερα ξέρουμε ως την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και στην οποία δημοσιεύθηκαν: 79 αποφάσεις, 64 πράξεις, 4 ψηφίσματα του Εθνικού Συμβουλίου, 2 πρωτόκολλα ορκωμοσίας.

Το χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα είναι η ψήφιση τον Αύγουστο του 1944 του Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ο κώδικας αυτός ήταν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τους θεσμούς της αυτοδιοίκησης, το οποίο επεξεργάστηκε ειδική νομοτεχνική επιτροπή της κυβέρνησης του Βουνού.

Η μοίρα της ΠΕΕΑ, ωστόσο, ήταν προδιαγεγραμμένη. Το διάστημα που συνεδρίαζε το Εθνικό Συμβούλιο οι πολιτικές εξελίξεις (υπό το πρίσμα, μάλιστα, της κατάρρευσης της ναζιστικής πολεμικής μηχανής) ήταν ραγδαίες.

Αρχικά υπογράφηκε το περιβόητο Σύμφωνο του Λιβάνου. Λίγο αργότερα το ΕΑΜ μπήκε στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γ. Παπανδρέου (η ΠΕΕΑ είχε προτείνει τη συμμετοχή του ΕΑΜ αλλά όχι με τον Παπανδρέου πρωθυπουργό), ενώ ακολούθησε και η Συμφωνία της Καζέρτας

Παρόλες τις διαφωνίες τους, πάντως, το τηλεγράφημα που στάλθηκε το Σεπτέμβρη από την Κυβέρνηση του Βουνού, υπογεγραμμένο από τους Σβώλο, Παρτσαλίδη, Σιάντο προς το Κάιρο δήλωνε σεβασμό σε όλες τις αποφάσεις και, μάλιστα, χωρίς όρους.

Από τα μέσα του Σεπτέμβρη 1944, οι δράσεις της ΠΕΕΑ περιορίζονται και στις 5 Νοεμβρίου του 1944 (περίπου ένα μήνα μετά την απελευθέρωση της χώρας από τη ναζιστική κατοχή, δηλαδή, και ένα μήνα πριν τα ματωμένα Δεκεμβριανά, το πρελούδιο του εμφυλίου πολέμου) ψηφίζεται η αυτοδιάλυση της ΠΕΕΑ με την υπογραφή των Σβώλου, Σιάντου, Τσιριμώκου, Μάντακα, Ασκούτση, Αγγελόπουλου, Γαβριηλίδη και Χατζημπέη. Την ίδια μέρα πραγματοποιείται και η αυτοδιάλυση του Εθνικού Συμβουλίου με την παρουσία των μελών της ΠΕΕΑ.