Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τα μνημεία

Τη συγκρότηση διεπιστημονικής επιτροπής για την εκπόνηση εθνικού σχεδίου δράσης με στόχο την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα μνημεία, στους αρχαιολογικούς χώρους, στους ιστορικούς τόπους και στα μουσεία ετοιμάζει το υπουργείο Πολιτισμού. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο μνημειακό απόθεμα είναι ένας νέος, επιβεβαιωμένος κίνδυνος, σε διεθνές επίπεδο που δεν έχει αντιμετωπιστεί επαρκώς, όπως λέει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στην «Κ»: «Μπορεί να επηρεάσει τα μνημεία, τους αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και τα εκθέματα των μουσείων, σε περίπτωση που δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα. Στην Ελλάδα δεν θα έλεγε κανείς ότι κινδυνεύουν άμεσα κάποια μνημεία. Ωστόσο, οφείλουμε να δράσουμε προληπτικά».

Επικεφαλής της επιτροπής θα τεθεί ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του Εργαστηρίου Μετεωρολογίας Κώστας Καρτάλης, ενώ τα μέλη της θα αποτελούνται από επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων και στελέχη της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Μέχρι σήμερα οκτώ μνημεία, η Αρχαία Ολυμπία, οι Δελφοί, η Δήλος, η Επίδαυρος, ο Μυστράς, ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα, οι Φίλιπποι, το Ηραίο Σάμου, έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα «Ερευνώ – Δημιουργώ – Καινοτομώ» στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020 με επιστημονικές ομάδες των Πανεπιστημίων Θεσσαλίας και Αθηνών και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Στα σχέδια διαχείρισης που θα δημιουργηθούν για τους οκτώ αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία θα ενσωματωθούν, σύμφωνα με την κ. Μενδώνη, τα ζητήματα της αντιμετώπισης των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής.

Μπορεί οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής να αργήσουν να κάνουν την εμφάνισή τους αλλά η ατμοσφαιρική ρύπανση, ειδικά της προηγούμενης εικοσαετίας, έχει ήδη προκαλέσει φθορές σε μνημεία που βρίσκονται μέσα στον αστικό ιστό μεγαλουπόλεων, όπως ο Παρθενώνας, όπου έχουν παρατηρηθεί φθορές στην εξωτερική επιφάνεια του μαρμάρου και «γυψοποίηση» από την υγρασία. «Σήμερα, σύμφωνα με τους ειδικούς, η κατάσταση στην ατμόσφαιρα έχει βελτιωθεί κατά πολύ. Αυτό που οφείλουμε να κάνουμε είναι αυτό που ήδη γίνεται. Συστηματική έρευνα, καταγραφή, συντήρηση και αποκατάσταση», σημειώνει η κ. Μενδώνη. Φαινόμενα, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος για μνημεία όπως η Δήλος, αλλά δεν έχει παντού την ίδια ένταση και χαρακτηριστικά. Μια άλλη επίπτωση της κλιματικής αλλαγής, που έχει διεθνές αντίκτυπο, είναι πάνω στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά. «Λαοί των οποίων ο πολιτισμός εξαρτάται για παράδειγμα από τη μετακινούμενη κτηνοτροφία, από τη στιγμή που θα υπάρχουν ξηρασίες και πλημμύρες, οι τόποι στους οποίους πήγαιναν μια ζωή δεν θα είναι ίδιοι. Aρα δεν επηρεάζεται μόνο το πολιτιστικό στοιχείο που είναι άυλο αλλά και ο τρόπος ζωής τους», επισημαίνει.

Εκτός από τα ίδια τα μνημεία, ωστόσο, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει το περιβάλλον τους, αλλά και τους επισκέπτες και εργαζομένους σε αυτά. «Για παράδειγμα, μας ενδιαφέρει η κατάσταση του δάσους που περιβάλλει τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας και όχι μόνον ο αρχαιολογικός χώρος και το άμεσο περιβάλλον του. Σε ό,τι αφορά στους επισκέπτες και εργαζομένους, η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε διαφορετική αντιμετώπιση του χώρου, όπου θα πρέπει να υπάρχουν οι απαραίτητες μέριμνες για την προστασία των ανθρώπων από τις υψηλές θερμοκρασίες ή τους μεγάλους όμβρους», σημειώνει η κ. Μενδώνη.

Συμμαχία για τα μνημεία

Τον περασμένο Ιούνιο, το διεθνές συνέδριο «Climate Change Impacts on Cultural Heritage: Facing the Challenge», που διοργάνωσε η Διεύθυνση Περιβάλλοντος του υπουργείου Εξωτερικών και παρακολούθησαν εκπρόσωποι από 144 χώρες, ολοκληρώθηκε με ορισμένες διαπιστώσεις: την επέκταση της έρευνας για την προστασία του υλικού και άυλου πολιτισμού, την προσέλκυση οικονομικών κεφαλαίων και την ανάγκη εκπαίδευσης και πληροφόρησης της ανθρωπότητας για την προστασία του περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή.

Σε μια συνέχεια εκείνης της πρωτοβουλίας σήμερα, στο περιθώριο του διημέρου των εκδηλώσεων που προηγούνται της συνόδου κορυφής για το κλίμα στη Νέα Υόρκη, η Ελλάδα, η UNESCO και ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός σε συνεργασία με τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτιέρες διοργανώνουν την εκδήλωση «Σύμπραξη για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά», προκειμένου η προστασία των μνημείων, υλικών και άυλων, να λάβει την απαραίτητη προσοχή σε διεθνές επίπεδο.