Η περιβόητη «Συμφωνία της Πλάκας» που θα έφερνε τη συμμαχική «Κιβωτό του Νώε»

Μάχες σκληρές. Αιματηρές. Όπως σε κάθε εμφύλιο πόλεμο, οπουδήποτε στον πλανήτη κι αν έχει γίνει αυτός. Στόχος η επικράτηση και βέβαια η επόμενη ημέρα. Από τη στιγμή που φάνηκε πως η ναζιστική πολεμική μηχανή αρχίζει να καταρρέει σε όλα τα μέτωπα, η «επόμενη ημέρα» ήταν πάντα το ζητούμενο.

Τον Φεβρουάριο του 1944, ο μεγαλύτερος πόλεμος που έχει γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα είχε μπει, πλέον, σε μια εξαιρετικά κρίσιμη καμπή. Οι Σύμμαχοι κέρδιζαν διαρκώς έδαφος και όλα έδειχναν πως η ημέρα που θα γινόταν η απόβαση στη γηραιά ήπειρο δεν θα αργούσε.

Στις πρώτες σκέψεις ήταν αυτή η απόβαση να γίνει στην Ελλάδα. Πως όμως θα γινόταν κάτι τέτοιο με τις ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις να μάχονται με μίσος η μία την άλλη;

Εμφύλιος κατά τη διάρκεια της μεγαλύτερης σφαγής της ανθρωπότητας

Η πρώτη φάση του ελληνικού εμφυλίου ξεκίνησε το 1943. Η συγκεκριμένη φάση ήταν πολλή πιο αιματηρή από ό,τι ολόκληρη η μετέπειτα περίοδος και μέχρι το οριστικό τέλος του εμφυλίου το 1949.  Είναι ενδεικτικό πως σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς πάνω από το 90% των θυμάτων της εμφύλιας διαμάχης σκοτώθηκαν το 1943-1944!

Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος δεν είναι «γέννημα» της εποχής του. Είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια νωρίτερα και απλά τότε κορυφώθηκε. Οι απαρχές του πρέπει ν΄ αναζητηθούν την εποχή του εθνικού διχασμού, την Μικρασιατική καταστροφή και βέβαια τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, του Ιωάννη Μεταξά.

Με την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα το 1941 δημιουργήθηκε αφενός ένα κενό εξουσίας και αφετέρου εδραίωσε το καθεστώς συνεργασίας (δοσιλογισμός) με τις δυνάμεις των κατακτητών. Οι δοσίλογοι, μισητοί στην ελληνική κοινωνία, πρέσβευαν στα μάτια πολλών το κατεστημένο με το οποίο έπρεπε να ξεμπερδέψει ο τόπος.

Τα στρατόπεδα χωρίστηκαν. Από τη μια το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και από την άλλη ο ΕΔΕΣ. Αριστεροί και δεξιοί, αντίστοιχα, συσπειρώθηκαν στις δυο μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις και η σύγκρουση δεν άργησε να έρθει.

Πέρα από τον «μικρόκοσμο» του ελληνικού εμφυλίου, ωστόσο, η διαφαινόμενη ήττα των δυνάμεων του Άξονα επίσπευδε τη συζήτηση για την επόμενη ημέρα στον πλανήτη. Οι Σύμμαχοι ετοίμαζαν την τελική επίθεση και η Ελλάδα είχε το δικό της ρόλο μέσα σε αυτά τα σχέδια.

Η πίεση των Βρετανών και η «Κιβωτός του Νώε»

Από τις αρχές του 1944 οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν αρχίσει να κάνουν τα σχέδιά τους για μια μεγάλη απόβαση στην Ευρώπη η οποία ουσιαστικά θα σήμαινε την αρχή του τέλος για το Γ΄Ράιχ.

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ θεωρούσε πως ιδανικό μέρος για μια τέτοια απόβαση είναι η Ελλάδα. Ζήτησε, λοιπόν, από το Αγγλικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής να συντάξει ένα λεπτομερές σχέδιο για το που ακριβώς και το πότε. Το μεγαλεπήβολο αυτό σχέδιο ονομάστηκε «Κιβωτός του Νώε» και προέβλεπε απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων σε ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας την Άνοιξη ή το αργότερο το καλοκαίρι του 1944.

«Πονοκέφαλος» για τους Συμμάχους, ωστόσο, ήταν ο εμφύλιος που βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη στη χώρα. Πως θα μπορούσαν να κάνουν μια τέτοια απόβαση με τους Έλληνες να σφάζονται μεταξύ τους;

Οι Σύμμαχοι με «μπροστάρηδες» τους Βρετανούς αποφασίζουν να αναλάβουν δράση και να αναγκάσουν τις αντιμαχόμενες πλευρές να υπογράψουν μια συνθήκη ειρήνης προκειμένου να δημιουργηθεί το κατάλληλο έδαφος για την απόβαση.

Οι διαπραγματεύσεις  ξεκίνησαν επίσημα στις 19 Φεβρουαρίου, στο χωριό Μυρόφυλλο Τρικάλων. Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν από πλευράς ΕΛΑΣ ο Στέφανος Σαράφης, ο Πέτρος Ρούσος και ο Μπάμπης Κλάρας (αδερφός του Άρη Βελουχιώτη).

Την τριμελή αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ αποτελούσαν ο Κομνηνός Πυρομάγλου, ο Πέτρος Νικολόπουλος και ο  Νίκος Βεργέτης και από πλευράς ΕΚΚΑ (της τρίτης μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης) ο Δημήτριος Ψαρός και ο Γεώργιος Καρτάλης. Συμμετείχαν ακόμα στη σύσκεψη αυτή ο Αμερικανός Ταγματάρχης Ουάϊνς, από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής κι ο Άγγλος Συνταγματάρχης Κρις Γκουντχάουζ, ως εκπρόσωπος της ελληνικής στρατιωτικής Διοίκησης.

Αφού οι συζητήσεις είχαν ξεκινήσει αποφασίστηκε η μεταφορά της έδρας της σύσκεψης από το Μυρόφυλλο στην Πλάκα του Αράχθου, ώστε να παρίσταται και ο Ζέρβας. Η Επιτροπή συνεδρίασε στο σπίτι του  Κωνσταντίνου Κωστούλα, που βρίσκονταν δίπλα από το ιστορικό τοξοτό γεφύρι.

Τα τρία θέματα που συζητήθηκαν ήταν η ενοποίηση όλων των ανταρτικών ομάδων, ο διορισμός ενός αρχιστράτηγου και ο σχηματισμός πολιτικής κυβέρνησης. Επίσης, άμεσα, αποφασίστηκε η διακοπή των μεταξύ τους εχθροπραξιών.

Τελικά, το απόγευμα της 29ης Φεβρουαρίου, του δίσεκτου 1944, υπογράφτηκε το πρωτόκολλο της συμφωνίας Μυροφύλλου – Πλάκας που συνοπτικά προέβλεπε τα εξής:

α) κατάπαυση εχθροπραξιών ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ

β) διατήρηση των εδαφών που κατείχαν κατά την ημέρα της συμφωνίας

γ) κοινή τους δράση εναντίον του κατακτητή

δ) μικτή επιτροπή που θα επέβλεπε την εφαρμογή της συμφωνίας

ε) απελευθέρωση κρατουμένων και ομήρων

στ) ανεφοδιασμό για όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις

ζ) καταδίκη των ταγμάτων ασφαλείας και της κατοχικής κυβέρνησης Ράλλη

Μια Συμφωνία που παραβιάστηκε πριν στεγνώσει το μελάνι

Μέσα στον ΕΛΑΣ με μπροστάρη τον αρχικαπετάνιο Άρη Βελουχιώτη ήταν πολλοί που δεν είδαν με καθόλου καλό μάτι τη συγκεκριμένη Συμφωνία. Έλεγαν πως στην ουσία οι Βρετανοί με πρόσχημα την συμμαχική απόβαση στις Ελληνικές ακτές, αυτό που πραγματικά έκαναν ήταν να προστατεύσουν από την πλήρη διάλυση τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ, του Ναπολέοντα Ζέρβα που εκείνη την εποχή βρισκόντουσαν σε θέσεις άμυνας απέναντι στην προέλαση του ΕΛΑΣ και να τους δώσει το περιθώριο να ανασυνταχθούν.

Εκτός από τον Άρη Βελουχιώτη κατά της Συμφωνίας τάχθηκε και ο Δημήτρης Βλαντάς, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και υποστράτηγος του ΔΣΕ που χρόνια αργότερα την χαρακτήρισε «προθάλαμο της ήττας του επαναστατικού κινήματος της Εθνικής αντίστασης».

Η άποψη αυτή που εκφράστηκε ανοιχτά μέσα στους κόλπους του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, φέρνοντας εσωστρέφεια και γκρίνια, δεν φαίνεται να απέχει και πολύ από εκείνη του Άγγλού Συνταγματάρχη Κρις Γκουντχάουζ, ο οποίος είχε πει πως η συμφωνία Μυροφύλλου – Πλάκας  αποτελεί τον πρώτο κρίκο στην αλυσίδα των πολύ σημαντικών συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας που οδήγησαν το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ στον τελικό συμβιβασμό.

Τις μέρες που ακολούθησαν την υπογραφή της Συμφωνίας οι δυνάμεις του Ζέρβα κατάφεραν, πράγματι, να ανασυνταχθούν και λίγο καιρό αργότερα, σχεδόν παράλληλα με την αρχή της σταδιακής αποχώρησης των ναζιστικών δυνάμεων από την Ελλάδα, ξεκίνησαν και πάλι οι ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ.

Παράλληλα, το σχέδιο που προέβλεπε την απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στην Ελλάδα, εγκαταλείφθηκε και πήρε τη θέση του το αντίστοιχο για την απόβαση στην Ιταλία και κυρίως βέβαια για εκείνη στη Νορμανδία.