Η πολεοδομία των Αβδήρων -Από το 656 π.Χ. μέχρι την κατάκτηση από τον Φίλιππο και το Ιπποδάμειο σύστημα

Από τη μυθολογική ίδρυσή της στην εποχή του Χαλκού από τον Ηρακλή, προς τιμή και στη μνήμη του φίλου και εραστή του Άβδηρου (αυτού που που προσπάθησε να δαμάσει τα άγρια άλογα του Διομήδη κι αυτά τον θανάτωσαν σύμφωνα με τον 8ο άθλο του Ηρακλή).

…από την ιστορικά καταγεγραμμένη ίδρυση, το 656 π.Χ, της πρώτης αποικίας των Κλαζομένιων (Ιώνων) στο απάνεμο φυσικό λιμάνι των εκβολών του χρυσοφόρου Νέστου,
…από την οχύρωση της, τις επιχωματώσεις των κατασκευών, την καταστροφή της 80 χρόνια μετά,τον δεύτερο αποικισμό και την επανίδρυση της στα 545 π.Χ από Τήιους (από την μικρασιατική Τέω- πόλη κοντά στη σημερινή Σμύρνη) αποίκους,
…από τη νέα καταστροφή της παραλιακής πόλης, τη μεταφορά των κατοίκων στην ενδοχώρα, την επιδρομή (εναντίον των αποίκων) από τα βορειότερα Θρακικά φύλα (τους Τριβαλλούς),
…μέχρι την κατάκτησή της από τον Φίλιππο Β στα μέσα του 4ου π.χ αιώνα , τον επανασχεδιασμό της με το Ιπποδάμειο σύστημα και την εκ νέου ανέγερση της, πέρασαν 28 αιώνες .

Ιστορικές τύχες, η πολιτική υπόσταση της πόλης αλλά κυρίως οι γεωμορφολογικοί παράγοντες (ο πολυδαίδαλος ποταμός Νέστος, τα νερά, οι πλημμύρες , οι προσχώσεις , τα έλη, οι ασθένειες που προκαλούσαν, οι φοβίες και η από πολλαπλούς παράγοντες καθοριζόμενη υγεία και νοητική κατάσταση των πολιτών- «Αβδηρητισμός»; ) καθόρισαν επί 28 αιώνες τη ζωή της πόλης των Αβδήρων.

«Χωροταξία και πολεοδομία. Δημόσια και ιδιωτική αρχιτεκτονική»

…είναι η θεματική ενότητα στο πλαίσιο της οποίας εντάσσεται το σύνολο των ανακοινώσεων-συνθετικών μελετών της 32ης συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη (ΑΕΜΘ) που ξεκινά σήμερα στο κτήριο της Φιλοσοφικής σχολής του ΑΠΘ.

«Η πολεοδομική ιστορία των Αβδήρων»- ανακοίνωση σειράς μελετών και συμπερασμάτων που αντλούνται με βάση τις ανασκαφικές έρευνες 70 και πλέον ετών στην περιοχή είναι το θέμα που επελέγη από τους διοργανωτές του συνεδρίου ως κορυφαίο των ανακοινώσεων και κοσμεί την αφίσα του θεματικά διαφοροποιημένου από φέτος συνεδρίου των αρχαιολόγων.

«Η πολεοδομική εξέλιξη των Αβδήρων στον χώρο και στον χρόνο σχετίζεται με τις ιστορικές τύχες και την πολιτική υπόσταση της πόλης, αλλά και με γεωμορφολογικούς παράγοντες που μετέβαλλαν κατά περιόδους τις διαθέσιμες ή κατάλληλες για ανάπτυξη του αστικού ιστού περιοχές. Από την ίδρυση της αποικίας στα μέσα του 7ου αι. π.Χ., μέχρι τον μετασχηματισμό της πόλης στο βυζαντινό πολίχνιον με το όνομα Πολύστυλον, ο δομημένος ιστός μεταβλήθηκε, επεκτάθηκε, συρρικνώθηκε, μετατοπίστηκε, άλλαξε χρήση.

Οι συνεχείς μεταφορές της πόλης στην ενδοχώρα λόγω των προβλημάτων που δημιουργούσαν και στο λιμάνι οι επιχωματώσεις του ποταμού είναι και η αιτία για την δημιουργία -ανά τους αιώνες λειτουργίας της πόλης- πέντε τουλάχιστον λιμενικών κατασκευών (οι τρεις σύμφωνα με τους ερευνητές -αρχαιολόγους είναι επιχωματωμένες (Σήμερα λειτουργούν ως καλλιεργήσιμοι αγροί) και οι δυο βρίσκονται στη θάλασσα (η μία μάλιστα είναι και σήμερα ορατή). Στην ανακοίνωση αυτή θα επιχειρήσουμε να συνθέσουμε τα διαθέσιμα στοιχεία, αλλά και να καταθέσουμε τον γενικότερο προβληματισμό μας» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αρχαιολόγος Κωνσταντίνα Καλλιντζή, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης και εισηγήτρια του θέματος στη σημερινή πρωινή -πρώτη συνεδρία της 32ης Επιστημονικής Συνάντησης .

Πόλη αναπτυγμένη στα σύνορα του ελληνικού κόσμου και των βαρβαρικών θρακικών φύλων και στην αφετηρία μιας φυσικής οδού που οδηγούσε από τη θάλασσα στην ενδοχώρα μιας ορεινής περιοχής μέχρι το Δούναβη , τα ‘Αβδηρα -πατρίδα του Δημοκρίτου αλλά και πολλών από τους μεγαλύτερους σοφιστές της αρχαιότητας (Πρωταγόρας,Λεύκιππος, ο Ανάξαρχος κ.α)- ανέπτυξαν ιδιαίτερα υψηλό υλικό και πνευματικό πολιτισμό, παρόλο που κατά την αρχαιότητα υπήρξαν περιβόητα για τη μωρία και την υποχονδρία των κατοίκων τους (το λεγόμενο αβδηριτισμό) – που αποδόθηκαν κατά καιρούς στις κακές συνθήκες υγιεινής αλλά κυρίως στις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής, που οδήγησαν στην αύξηση της νοσηρότητας.

«Όσον αφορά τον Αβδηριτισμό, είναι μεγάλο κεφάλαιο που δεν εξαντλείται! Άποψή μου είναι ότι τα έλη ευθύνονταν για την κακή κατάσταση της υγείας του πληθυσμού» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η εισηγήτρια του θέματος κ. Καλλιντζή, συμπληρώνοντας πως «η επαφή της πόλης με τη θάλασσα υπήρξε αντιφατική και καθοριστική σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της.

Η θάλασσα ήταν η αιτία της παρακμής των Αβδήρων όταν οι πλημμύρες του Νέστου ελοποίησαν την περιοχή της νότιας πόλης μεταβάλλοντας τις συνθήκες διαβίωσης, ενώ παράλληλα η Ρώμη άρχισε να ευνοεί τις χερσαίες συγκοινωνίες. Η θάλασσα ήταν όμως και η αιτία της επιβίωσης των Αβδήρων, καθώς στα μεταχριστιανικά χρόνια η παρουσία του λιμανιού συνετέλεσε στο να διατηρηθεί επί μια χιλιετία ο μικρός οικισμός που διαδέχθηκε την πόλη .Τα λιμάνια -κατασκευασμένα με ολοένα και πιο εξειδικευμένη τεχνογνωσία- συγκαταλέγονται στα αρτιότερα τεχνικά έργα της αρχαιότητας».
 
Η 32η επιστημονική συνάντηση για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη

Σειρά εισηγήσεων που αφορούν στους πολεοδομικούς ιστούς οικισμών στην περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης με γεωφυσικές μεθόδους , μελέτες για την οργάνωση των χώρων σε νεολιθικούς οικισμούς, μεταβολές στην οικιστική οργάνωση των πόλεων ανά χιλιετία, ανίχνευση εθνικών πολιτικών μέσα από τη μελέτη των τειχών χωροθέτησης, ανασυνθέσεις τοπιογραφιών αρχαιολογικών χώρων μέσα από ιστορικές αεροφωτογραφίες κ.α , περιλαμβάνει η διήμερη (φέτος) 32η αρχαιολογική συνάντηση που περιλαμβάνει συνολικά 37 ανακοινώσεις (η αντίστοιχη τετραήμερη συνάντηση του 2017 περιλάμβανε 89 ανακοινώσεις, η περσινή 63, κ.ο.κ. ενω οι προ δεκαετίες ανακοινώσεις στα αντίστοιχα συνέδρια ξεπερνούσαν τις 100 και αφορούσαν σε νέα αρχαιολογικά ευρήματα της χρυσοφόρου Μακεδονικής γης).

Η μείωση των κονδυλίων για αρχαιολογικές εργασίες οδήγησε σταδιακά τους αρχαιολόγους στη συντήρηση και μελέτη των ήδη υπαρχόντων αρχαιολογικών δεδομένων και ευρημάτων, ενώ με απόφαση των διοργανωτών του συνεδρίου το περιεχόμενο των ετήσιων συναντήσεων επαναδιαμορφώθηκε.

Κάθε δεύτερη χρονιά (δηλαδή το φέτος- 2019, το 2021 κ.ο.κ.) θα υπάρχει ένα γενικό θέμα, προκειμένου να ανακοινώνονται συνθετικές μελέτες, οι οποίες μπορούν να αντλούν το περιεχόμενό τους τόσο από το απόθεμα παλιότερων ερευνών όσο και από νέα δεδομένα. Στη φετινή διοργάνωση το θέμα είναι: «Χωροταξία και πολεοδομία. Δημόσια και ιδιωτική αρχιτεκτονική» ενώ στη συνάντηση του 2020 θα παρουσιαστούν και πάλι τα αρχαιολογικά δεδομένα της περιοχής .