Η ψυχολογία αναθεωρείται «στο ντιβάνι»

Η ανάγκη να ρίξουμε τα αγάλματα επεκτείνεται πολύ πέρα από τις δημόσιες πλατείες που τελούν σε αναταραχή. Εσχάτως πυροδοτεί εντάσεις και σε κάποιους επιστημονικούς τομείς, ειδικά στην ψυχολογία. Τους τελευταίους μήνες, ερευνητές και δημοσιογράφοι αμφισβητούν τουλάχιστον τρία «μνημεία» του κανόνα στη σύγχρονη ψυχολογία.

• Το διάσημο πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ, που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όσοι συμμετέχοντες ασκούσαν χρέη δεσμοφύλακα άρχισαν γρήγορα να επιδεικνύουν ασυνήθιστη αγριότητα.

• Το εμβληματικό τεστ με το marshmallow, στο οποίο παιδιά που μπορούσαν να λάβουν καθυστερημένη ανταμοιβή ανέπτυξαν αργότερα μεγαλύτερες εκπαιδευτικές επιδόσεις σε σχέση με αυτά που δεν μπορούσαν.

• Και η λιγότερο γνωστή αλλά με μεγάλη επιρροή αντίληψη ότι το εγώ εξαντλείται και πως η βούληση είναι σαν ένας μυς που μπορεί να δυναμώσει αλλά ταυτόχρονα κουράζεται.

Οι επιθέσεις που δέχθηκαν αυτές οι μελέτες δεν είναι καινούργιες. Κάθε μία είναι μια διαφορετική υπόθεση που περιλαμβάνει αντιπαραθέσεις για τη μεθοδολογία και τη μεροληψία των στατιστικών στοιχείων. Από το 2011 όμως το πεδίο της ψυχολογίας υφίσταται εντατική δοκιμασία, καθώς επανεξετάζονται πάνω από 100 ιδιαίτερα γνωστές έρευνες. Συχνά τα πρωτότυπα πορίσματα δεν μπορούν να αναπαραχθούν και ολόκληρη η διαδικασία μοιάζει να έχει επηρεαστεί από την αλλαγή γενεών και την κατηγορία της πατριαρχίας. «Είναι μια φάση να καθαρίσουμε τα του οίκου μας και να συνειδητοποιήσουμε ότι πολλά πράγματα δεν είναι τόσο ακλόνητα όσο νομίζαμε», λέει ο Μπράιν Νόσεκ, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, ο οποίος ηγείται της διαδικασίας επαναπροσδιορισμού.

Παρ’ όλα αυτά, η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς ποτέ δεν θα είναι τόσο ξεκάθαρη όσο η φυσική ή η καρδιολογία. Πώς θα μπορούσε άλλωστε; Ταυτόχρονα, τα ευρήματά της είναι πιο προσβάσιμα, καθώς το κοινό μπορεί να ταυτιστεί μαζί τους, πολύ περισσότερο από ό,τι σε οποιονδήποτε άλλον επιστημονικό τομέα.

Η ψυχολογία έχει εκατομμύρια ερασιτέχνες θεωρητικούς που δοκιμάζουν τα ευρήματα με βάση τις δικές τους εμπειρίες. Οι απόψεις του κοινού μετρούν επίσης. Γιατί άλλο είναι να ελέγχει κανείς τις μελέτες που δημοσιεύονται σχεδόν καθημερινά σε περιοδικά και συγκροτούν αυτό το «πέρα – δώθε» στην έρευνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Και είναι αρκετά διαφορετικά να «ξεμπροστιάζει» πειράματα που έχουν γίνει κλασικά και διεθνώς γνωστά εκτός του πεδίου ψυχολογίας, επειδή δραματοποίησαν κάτι που οι άνθρωποι αναγνώριζαν στους εαυτούς τους και σε άλλους. Στην περίπτωση του πειράματος φυλάκισης του Στάνφορντ, η βασική κριτική στους ισχυρισμούς της μελέτης είναι ότι ο συντάκτης της στην πραγματικότητα «προπόνησε» τους υποτιθέμενους δεσμοφύλακες να είναι σκληροί. Αυτού του είδους η καθοδήγηση δεν είναι «μια ανοικτή πρόσκληση να είναι βίαιοι;» έγραψε ο Πίτερ Γκρέι, ψυχολόγος στο Κολέγιο της Βοστώνης, ο οποίος αποφάσισε να αφαιρέσει κάθε αναφορά αυτής της προσομοίωσης από το δημοφιλές σύγγραμμά του.