ΗΠΑ – Κίνα: Σε διαστημική κούρσα οι δύο χώρες για τους πόρους της Σελήνης
Αν η Κίνα δημιουργήσει βάσεις ίσως προσπαθήσει να κυριαρχήσει επί των πλουσιότερων σε κοιτάσματα τμημάτων της επιφάνειάς της, φοβούνται οι ΗΠΑ, οι οποίες σχεδιάζουν να στείλουν αστροναύτες μέχρι το τέλος της δεκαετίας.
Συνολικά, όμως, οι ΗΠΑ βλέπουν ως σημαντική απειλή την ανάπτυξη της διαστημικής τεχνολογίας της Κίνας, η οποία προγραμματίζει αποστολές βαθέους διαστήματος.
Καθώς πληθαίνει η αρθρογραφία για το θέμα, στη δημόσια συζήτηση παρεμβαίνουν με άρθρο τους στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Μανώλης Πλειώνης και η νομικός Διαστημικού Δικαίου, Ανθή Κοσκινά. Όπως υποστηρίζουν, όποια εκμετάλλευση των πόρων των πλανητικών σωμάτων (Σελήνης, αστεροειδών κλπ.) θα πρέπει να είναι τόσο προς όφελος όλων των λαών του πλανήτη, όσο και σύμφωνη με το διεθνές δίκαιο.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του στο Politico, o διευθυντής της NASA Bill Nelson κάνει λόγο για ένα νέο διαστημικό ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, αντίστοιχο του ανταγωνισμού μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης κατά τον ψυχρό πόλεμο.
Ο Μανώλης Πλειώνης και η Ανθή Κοσκινά, με αφορμή τη συνέντευξη, σημειώνουν: «Υποστηρίζεται ‒εδώ, από τον Bill Nelson, διευθυντή της NASA και πρώην αστροναύτη και γερουσιαστή της Φλόριντα ‒ ότι η Κίνα, αξιοποιώντας τις διαστημικές της επιτυχίες (Κινέζικος διαστημικός σταθμός Τiangong, αποστολές «Chang’e» κ.α.) θα μπορούσε να διεκδικήσει την κυριότητα τμημάτων της Σελήνης, για την ενίσχυση της θέσης της.
Κατά τον Bill Nelson, αν η Κίνα δημιουργήσει βάσεις στη Σελήνη, ίσως προσπαθήσει να κυριαρχήσει επί των πλουσιότερων σε κοιτάσματα τμημάτων της επιφάνειάς της, εμποδίζοντας την πρόσβαση σε άλλα κράτη.
Καθώς οι ΗΠΑ μόλις ανακοίνωσαν την επιτυχημένη αποστολή Artemis I της NASA -όπου ένα μη επανδρωμένο διαστημόπλοιο Orion περιστράφηκε γύρω από τη Σελήνη- ως πρώτο σημαντικό βήμα στα σχέδιά τους να στείλουν αστροναύτες στη Σελήνη μέχρι το τέλος της δεκαετίας, καταλήγει ότι οι δύο χώρες βρίσκονται σε διαστημική κούρσα.
Από την άλλη, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Κίνας, Zhao Lijian, κατηγορεί τον Nelson ότι ψεύδεται σχετικά με τις διαστημικές βλέψεις της Κίνας, ενώ πρόσφατα, ο Yang Yuguang, ανώτερος ελεγκτής της Κινεζικής διαστημικής βιομηχανίας και αντιπρόεδρος της επιτροπής διαστημικών μεταφορών της Διεθνούς Αστροναυτικής Ομοσπονδίας δήλωσε ότι: «Πραγματοποιούμε διαστημικές πτήσεις για να αναπτύξουμε υψηλή τεχνολογία και να βελτιώσουμε την οικονομική ανάπτυξη και το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων.
Δεν συμμετέχουμε σε διαστημική κούρσα με άλλες χώρες, επειδή ο ανταγωνισμός από αυτή την άποψη δεν έχει νόημα»· «Επιλέξαμε τον Νότιο Πόλο της Σελήνης ως τοποθεσία του μελλοντικού ερευνητικού μας σταθμού, αλλά αυτό δεν πρέπει να μεταφραστεί σε “κινεζική κατοχή” της περιοχής… Εφόσον το διαστημόπλοιό σας δεν θα επηρεάσει την ασφάλεια του δικού μας, μπορείτε να το τοποθετήσετε όπου θέλετε…».
Ουσιαστικά, το ζήτημα της εκμετάλλευσης διαστημικών πόρων αποκτά αυξανόμενη σημασία (κατά τις Morgan Stanley και Bank of America, η αξία της διαστημικής αγοράς αυξήθηκε κατά 70% από το 2010), και επομένως πρέπει να εξεταστεί τόσο από την πλευρά της διεθνούς ρύθμισής του όσο και της μέχρι τώρα πρακτικής των κρατών. Βάσει του ισχύοντος διεθνούς δικαίου, καταρχήν, η απάντηση στο ερώτημα αν νομιμοποιείται κράτος (ή εταιρεία) να ιδιοποιείται περιοχές ή να εκμεταλλεύεται κοιτάσματα σε πλανητικά σώματα είναι ξεκάθαρα αρνητική.
Αυτό προκύπτει από το άρθρο ΙΙ της Συνθήκης για το Εξωατμοσφαιρικό Διάστημα (OST, 1967) που ορίζει ότι το διάστημα, η Σελήνη και τα ουράνια σώματα δεν υπόκεινται σε εθνική οικειοποίηση με απαιτήσεις κυριαρχικών δικαιωμάτων, μέσω χρήσης ή κατάληψης (κατοχής), ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο. Βέβαια, η πιθανή εκμετάλλευση σεληνιακών πόρων ρυθμίζεται και στη «Συμφωνία για τις Δραστηριότητες των Κρατών επί της Σελήνης και των Άλλων Ουράνιων Σωμάτων» (παρακάτω, Συμφωνία), του 1979.
Εκεί, αναφέρεται πως κάθε δραστηριότητα στη Σελήνη πρέπει να είναι σύμφωνη με το διεθνές δίκαιο (άρα, και την OST), προς όφελος της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τα σχετικά συμφέροντα όλων των κρατών μερών, ανεξαρτήτως οικονομικής ή επιστημονικής τους ανάπτυξης· επίσης, ορίζει ότι τα κράτη αναλαμβάνουν να θεσπίσουν ένα διεθνές καθεστώς για την ορθή και δίκαιη εκμετάλλευση των πόρων της Σελήνης, προς όφελος όλων.
Δυστυχώς τα κράτη έδειξαν αξιοσημείωτη απροθυμία να προσχωρήσουν στη Συμφωνία, ενώ μεγάλες δυνάμεις που δραστηριοποιούνται στο διάστημα ‒όπως ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία- δεν την έχουν κυρώσει. Ως αποτέλεσμα, οι πιθανές δραστηριότητες των χωρών αυτών στη Σελήνη θα υπάγονται μόνο στις γενικές διατάξεις της OST. Παράλληλα, οι εξελίξεις στη διαστημική τεχνολογία και στη δυνατότητα εξόρυξης σε αστεροειδείς από τη μία και η κυρίαρχη επιχειρηματική λογική από την άλλη, οδήγησαν και στην άποψη πως δεν θα πρέπει να θεωρείται ιδιοποίηση ουρανίου σώματος η αφαίρεση (μέσω εξόρυξης) τμήματός του, αν δεν συνεπάγεται ουσιαστική ζημία ή καταστροφή του. Ήτοι, ότι δεν τελείται παραβίαση του άρθρου ΙΙ της OST, και η διαδικασία εξόρυξης θα πρέπει να κρίνεται αποδεκτή.
Έτσι, οι ΗΠΑ διεμβόλησαν πρώτοι την απαγόρευση της OST (άρθρο ΙΙ) υιοθετώντας τον US Commercial Space Launch Competitiveness Act (2015) για την προώθηση της επιτόπιας αξιοποίησης διαστημικών πόρων, κατοχυρώνοντας δικαίωμα κατοχής και εκμετάλλευσης για εμπορικούς σκοπούς.
Αντίστοιχα, το Λουξεμβούργο υιοθέτησε νόμο για την εξερεύνηση και χρήση διαστημικών πόρων (2017), κατά τον οποίο οι διαστημικοί πόροι δύνανται να αποτελέσουν αντικείμενο δικαιώματος ιδιοκτησίας. Οι εξελίξεις αυτές προκάλεσαν αντιδράσεις ακόμα και από το Συμβούλιο της Επικράτειας του Λουξεμβούργου, λόγω πιθανολογούμενης αντίθεσής τους προς το θεμελιώδη κανόνα της OST (άρθρο ΙΙ), αλλά και λόγω της δυσκολίας εφαρμογής κανονιστικού πλαισίου εξόρυξης και εμπορίας διαστημικών πόρων.
Υποστηρίχθηκε πως ακόμα και αν κατοχυρώνεται ‒εθνικά‒ κάποιο δικαίωμα εξόρυξης, θα είναι ανέφικτη βάσει διεθνούς δικαίου η προστασία της περιοχής εξόρυξης (στον αστεροειδή ή τη Σελήνη), αλλά και των εξορυχθέντων πόρων σε περίπτωση αμφισβήτησης/κατάσχεσης από άλλο κράτος.
Εντούτοις, οι νόμοι υιοθετήθηκαν, με το έωλο, κατά την άποψη μας, επιχείρημα πως η ερμηνεία της OST (άρθρο ΙΙ) θα πρέπει να προσαρμοστεί στην εμπορική και επιχειρηματική λογική και στις ανάγκες της βιομηχανίας, παρέχοντας κίνητρα στην ιδιωτική πρωτοβουλία.
Επομένως, παρόλο που η πρόσφατη διεθνής αρθρογραφία παρουσιάζει την Κίνα ως αυτή που επιβουλεύεται τους πόρους της Σελήνης, η αλήθεια είναι ότι οι πρώτοι που αμφισβήτησαν εν τοις πράγμασι τους διεθνείς αυστηρά περιοριστικούς κανόνες της OST, με βολικές νομικές ερμηνείες και πέρασαν εθνικές νομοθεσίες που να τους επιτρέπουν να εκμεταλλευτούν διαστημικούς πόρους για δικό τους εμπορικό όφελος (ουσιαστικά, διάνοια κυρίου) σε πλανητικά σώματα άρα και στη Σελήνη, είναι οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι, πιστοί θα έλεγε κανείς στην ιστορική αποικιοκρατική τους παρακαταθήκη.
Αναπόδραστο συμπέρασμα είναι ότι η ανησυχία των ΗΠΑ δεν εδράζεται στην πιθανή παραβίαση του διεθνούς δικαίου από την Κίνα, όπως θα ανέμενε κανείς, αλλά στο ότι η διαστημική τεχνολογία της Κίνας (που ήδη προγραμματίζει αποστολές βαθέους διαστήματος) αποτελεί σημαντική απειλή για την υπεροχή των ΗΠΑ, όπως δηλώνει και ο υπαρχηγός διαστημικών δραστηριοτήτων της US Space Force, David Thompson.
Για εμάς είναι ξεκάθαρο ότι η όποια εκμετάλλευση πόρων πλανητικών σωμάτων (Σελήνης, αστεροειδών, κλπ.) θα πρέπει να είναι προς όφελος όλων των λαών του πλανήτη και σύμφωνη με το διεθνές δίκαιο, όπως αυτό καθορίζεται τόσο στη OSΤ όσο και στη Συμφωνία για τη Σελήνη».