Κηπούπολη Κυπριάδου: Η ιστορική συνοικία του μεσοπολέμου στο κέντρο της Αθήνας
Πώς είναι σήμερα η άλλοτε «πράσινη» συνοικία ανάμεσα στα Άνω Πατήσια και το Γαλάτσι;
Κείμενο / Φωτογραφίες: Άλκηστις Κοϊνάκη
Πολλοί την έχουν περπατήσει, λίγοι την ξέρουν με το όνομά της. Η συνοικία Κυπριάδου είναι η περιοχή ανάμεσα στα Άνω Πατήσια και το Γαλάτσι και συνορεύει βόρεια με τη Λαμπρινή και τη Ριζούπολη. Δημιουργήθηκε λίγο μετά το 1920 και ξεχώρισε για την πρωτότυπη για την εποχή ρυμοτομία της, τις πλατείες και τις διώροφες επαύλεις της με τους καταπράσινους κήπους. Σε αυτήν έμειναν καλλιτέχνες και διανοούμενοι της εποχής και θεωρείται η πρώτη και μία από τις πιο ιστορικές κηπουπόλεις της Αθήνας.
Σήμερα, είναι μία περιοχή πολύ διαφορετική, πυκνοκατοικημένη, με ψηλές πολυκατοικίες, μεγάλους δρόμους, μαγαζιά. Οι πλατείες και τα πάρκα θυμίζουν κάτι από την παλιά της ταυτότητα, ενώ τα λίγα νεοκλασικά σπίτια που έχουν διατηρηθεί και μοιάζουν παράταιρα στο όλο τοπίο, σε ταξιδεύουν στιγμιαία στο παρελθόν.
Οι κηπουπόλεις της Αθήνας του μεσοπολέμου
Ο όρος «κηπούπολη» είναι έμπνευση του Ebenezer Howard. Στο βιβλίο του «Tomorrow: A Peaceful Path to Real Reform» που δημοσιεύτηκε το 1898, χρησιμοποιεί τον όρο αυτό για να περιγράψει ένα όραμα για οικιστικές περιοχές που χαρακτηρίζονται από μεγάλες ζώνες πρασίνου και καθορισμένα τμήματα κατοικιών.
Το όραμα του Howard επηρέασε τον αστικό σχεδιασμό σε όλον τον κόσμο και το φαινόμενο των κηπουπόλεων φτάνει στην Ελλάδα τις αρχές της δεκαετίας του ’20. Εκτός από την Κυπριάδου, άλλες κηπουπόλεις της Αθήνας που δημιουργήθηκαν εκείνη την εποχή ήταν το Ψυχικό, η Εκάλη, ο Χολαργός, η Πεντέλη, η Φιλοθέη, η Ηλιούπολη και η Καλογρέζα.
Τι έκανε, όμως, την κηπούπολη Κυπριάδου διαφορετική από τις άλλες
Μία Κηπούπολη δίπλα στο κέντρο της Αθήνας. Η κηπούπολη Κυπριάδου δημιουργήθηκε λίγο μετά το 1920. Εμπνευστής της ήταν ο γεωπόνος – μηχανικός Επαμεινώνδας Κυπριάδης, γιος του επιχειρηματία Μίνωα Κυπριάδη που είχε αγοράσει μεγάλη έκταση γης στην περιοχή λίγα χρόνια νωρίτερα.
Ο Επαμεινώνδας Κυπριάδης εκμεταλλεύτηκε τα οικόπεδα που αν και βρίσκονταν εκτός σχεδίου πόλεως, ήταν στο όριο του εγκεκριμένου σχεδίου, με στόχο να φτιάξει μία «υποδειγματική κηπούπολη». Ρυμοτόμησε την περιοχή με μεγάλες πλατείες, κοντά τη μία με την άλλη, εξασφάλισε πρασιές σε κάθε οικοδομή και δημιούργησε άνετους δρόμους με μεγάλα πεζοδρόμια. Τα σχέδια θεωρήθηκαν πρότυπα από πολεοδομικής άποψης και αξιοποιήθηκαν αργότερα για τον σχεδιασμό της περιοχής του Ψυχικού.
- Τα σπίτια. Τα περισσότερα ήταν μικρές διώροφες επαύλεις ευρωπαϊκού ρυθμού, κατασκευασμένες από τυποποιημένα δομικά υλικά. Μάλιστα, ο ασβέστης που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή τους, παρασκευαζόταν από την επιχείρηση που ίδρυσε ο Κυπριάδης το 1919, «Κυπριάδης-Κυριαζής & Σία».
- Οι κάτοικοι. Πολλοί από αυτούς ήταν δημόσιοι και τραπεζικοί υπάλληλοι. Η Κυπριάδου, ωστόσο, έγινε ευρέως γνωστή ως περιοχή καλλιτεχνών και διανοούμενων. Εκεί δημιουργήθηκε μία συγκέντρωση εργαστηρίων γνωστών ζωγράφων όπως ο Φώτης Κόντογλου, ο Γιώργος Βακαλό, ο Σπύρος Παπαλουκάς και ο Ουμβέρτος Αργυρός, η οποία ανέδειξε την περιοχή σε κέντρο εικαστικών τεχνών. Ο Γιάννης Μόραλης αναφερόμενος σε αυτό, το είχε αποκαλέσει «Σχολή Κυπριάδη».
Η Κηπούπολη Κυπριάδου σήμερα
Η Κυπριάδου σήμερα είναι πολύ διαφορετική σε σχέση με 100 χρόνια πριν. Τα περισσότερα νεοκλασικά κατεδαφίστηκαν, οι πρασιές καταπατήθηκαν, τα πεζοδρόμια έγιναν πιο μικρά. Οι πολυώροφες πολυκατοικίες και τα μαγαζιά δημιουργούν ένα καθαρά αστικό πλέον τοπίο, ενώ οι λιγοστές επαύλεις στην οδό Αγίας Λαύρας και κάποιες άλλες κρυμμένες στα στενά, μοιάζουν από τη μία παράταιρες στο όλο σκηνικό, από την άλλη προσδίδουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην ταυτότητα της περιοχής, αυτό της συνύπαρξης του παρόντος και του παρελθόντος.
Τι αξίζει να δει κανείς περπατώντας στην περιοχή
Το σπίτι στην οδό Αγίας Λαύρας 64
Συμπεριλαμβάνεται στο Αρχείο Νεότερων Μνημείων και είναι μία από τις λίγες διώροφες διπλοκατοικίες του μεσοπολέμου που έχουν διασωθεί στην περιοχή.
Την έπαυλη στην οδό Αγίας Λαύρας 73 και Ηρακλείου 58
Λίγο παρακάτω, στη διασταύρωση των οδών Αγίας Λαύρας και Ηρακλείου, βρίσκεται ακόμα μία έπαυλη του μεσοπολέμου. Έχει ανακαινιστεί και σήμερα στεγάζει τον 28ο Δημοτικό Παιδικό Σταθμό του δήμου Αθηναίων.
Το σπίτι στην οδό Πολυλά 22
Μία διπλοκατοικία με κήπο και δέντρα που συμπεριλαμβάνεται και αυτή στο Αρχείο Νεότερων Μνημείων. Έχει ανακαινιστεί χωρίς να έχουν γίνει σημαντικές παρεμβάσεις.
Το ερειπωμένο σπίτι της οικογένειας Ευαγγελάτου στην Αγίας Λαύρας
Είναι το σπίτι όπου έμειναν ο αρχιμουσικός Αντίοχος Ευαγγελάτος και ο σκηνοθέτης Σπύρος Ευαγγελάτος. Το σπίτι ανήκει πλέον στον Δήμο Αθηναίων.
Την «γκρίζα Πολυκατοικία» στη συμβολή των οδών Πατησίων και Λασκαράτου
Κτίστηκε την δεκαετία του 1920 και θεωρείται η παλαιότερη σωζόμενη πολυκατοικία της Αθήνας. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέα, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι ο δεύτερός της όροφος κατοικείται και σήμερα.
Το πάρκο Φιξ-Κλωναρίδη
Το πάρκο Κλωναρίδη βρίσκεται επί της οδού Πατησίων. Πήρε το όνομά του από το εργοστάσιο ζυθοποιίας και παγοποιίας «Κλωναρίδη» που χτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στον χώρο και το 1930 πέρασε στα χέρια του ιδρυτή της ζυθοποιίας «ΦΙΞ».
(Πηγή φωτογραφίας: Facebook / Η Αθήνα μέσα στο χρόνο https://www.facebook.com/ATHENS.THROUGH.TIME/photos/pb.100064369581901.-2207520000./2014252848587066/?type=3 )
Για χρόνια το πάρκο ήταν παρατημένο και το 2021 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες ανάπλασής του.
Στο βόρειο τμήμα του βρίσκεται η βίλα Κλωναρίδη. Δυόμιση χρόνια πριν υπέστη σοβαρές ζημιές από πυρκαγιά και σήμερα συνεχίζονται οι δρομολογημένες εργασίες για την πλήρη αποκατάστασή της.
Το κτήμα Δρακόπουλου και τα ερείπια της βίλας
Τρία λεπτά από τον ηλεκτρικό του Αγίου Ελευθερίου βρίσκεται το κτήμα Δρακόπουλου και τα ερείπια της ομώνυμης βίλας.
Το εργοστάσιο υφασμάτων που βρίσκονταν εκεί ιδρύθηκε το 1882 από την εταιρεία Σ. Βεζανής και Σελάς. Οι αδερφοί Δρακόπουλοι το αγόρασαν το 1922 και την ίδια χρονιά έχτισαν δίπλα μία βίλα και βοηθητικά κτήρια. Το 2007, μία πυρκαγιά κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά τα κτίσματα, ενώ το 2009 αποφασίστηκε η κατεδάφισή τους για να χτιστεί στην περιοχή οικοδόμημα συνολικά 9.000 τετραγωνικών μέτρων. Οι έντονες αντιδράσεις των κατοίκων ανέστειλαν την κατεδάφιση η οποία δεν έχει γίνει μέχρι και σήμερα.
Τις πλατείες
Οι πολλές πλατείες είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό της περιοχής. Στο σύνολό τους είναι πέντε με μεγαλύτερη την Πλατεία Παπαδιαμάντη όπου βρίσκεται η προτομή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, έργο της Λουκίας Γεωργαντής.
Μικρότερη αλλά με τη δική της ιστορία είναι η πλατεία Νικολοπούλου. Οι πιο παλιοί την ξέρουν ως «πλατεία Εύας» λόγω του αγάλματος του Γρηγορίου Ζευγώλη που υπήρχε εκεί. Την περίοδο της δικτατορίας το άγαλμα θεωρήθηκε ότι προκαλούσε τη δημόσια αιδώ εξαιτίας της γυμνότητάς του και το 1973 αντικαταστάθηκε με την προτομή του δημάρχου Αθηναίων, Κωνσταντίνου Νικολόπουλου.
Το 1995 ο Δήμος Αθηναίων αποφάσισε την επανατοποθέτησή του αγάλματος της Εύας στην πλατεία και σήμερα βρίσκεται στο ανατολικό μέρος.