Κορωνοϊός και τράπεζες: νέος άθλος ή έναυσμα για αλλαγές;

Οι πρόσφατες εξελίξεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι οι ελληνικές όπως και ευρωπαϊκές τράπεζες οδηγούνται σε έναν αέναο άθλο του Σισύφου: κόκκινα δάνεια, χαμηλά επιτόκια, COVID-19, χρηματιστηριακό κραχ, νέες μακροοικονομικές προκλήσεις, νέα πίεση της κερδοφορίας του κλάδου. Φευ! Η προσήλωση στον συνεχή μετασχηματισμό και στις εστιασμένες επενδύσεις στην ψηφιακή τεχνολογία είναι όχι απλώς μονόδρομος, αλλά και ευκαιρία.

Η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει ήδη μία κρίση σε τρία μέτωπα: στην προσφορά (ειδικά στους κλάδους των ηλεκτρονικών και της αυτοκινητοβιομηχανίας, των οποίων έχουν πληγεί οι εφοδιαστικές αλυσίδες από την Ασία), στη ζήτηση (π.χ. αερομεταφορές, ναυτιλία, τουρισμός), αλλά και στην εμπιστοσύνη των αγορών, όπως φαίνεται από τους δείκτες μεταβλητότητας οι οποίοι δυστυχώς αυτές τις μέρες κινούνται στα επίπεδα του Δεκεμβρίου του 2008. Η πιο άμεσα συγκρίσιμη επιδημία, αυτή του SARS το 2002-2004, που ξεκίνησε από την Κίνα, είχε περιορισμένες μακροπρόθεσμες οικονομικές συνέπειες παγκοσμίως. Παρ’ όλα αυτά, η σημασία της Κίνας για την παγκόσμια οικονομία έχει τετραπλασιαστεί έκτοτε, με αποτέλεσμα οι όποιες αναλογίες να είναι επισφαλείς. Κεντρικές τράπεζες, όπως η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας, η κεντρική τράπεζα της Αγγλίας και η Federal Reserve στις ΗΠΑ, έχουν ήδη λάβει μέτρα για να αναχαιτίσουν οποιαδήποτε επερχόμενη ύφεση, μειώνοντας τα επιτόκια. Ωστόσο, τέτοιες κινήσεις επηρεάζουν άμεσα και αρνητικά την κερδοφορία τραπεζών. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα χρειάζονται ξεκάθαρη στρατηγική βραχυπρόθεσμα, αλλά και μεσοπρόθεσμα.

Βραχυπρόθεσμα, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα οφείλουν να αναλάβουν άμεσα υλοποιήσιμες δράσεις, ώστε να θωρακιστούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό από τις επιπτώσεις της εξάπλωσης του COVID-19.

Αμεση προτεραιότητα είναι ασφαλώς η προστασία του προσωπικού και η διαφύλαξη της συνέχισης των εργασιών τους (business continuity). Αυτό απαιτεί επαναξιολόγηση όλων των πρωτόκολλων εργασιών και, φυσικά, διαρκή επικοινωνία με τους υπαλλήλους, με απώτερο στόχο την ενημέρωση και τον εφησυχασμό. Επιπροσθέτως, περιλαμβάνει την επιτάχυνση υιοθέτησης μεθόδων τηλεργασίας και εικονικών συναντήσεων, καθώς και εξοικείωση των υπαλλήλων με όλες τις νέες και καινοτόμους μεθόδους εργασιών.

Πρόσφατα παραδείγματα περιλαμβάνουν συστήματα εναλλασσόμενης παρουσίας στον χώρο εργασίας και σαφή διαχωρισμό των πιο κρίσιμων τμημάτων σε δύο φυσικώς διαχωρισμένες ομάδες. Με τέτοιους σχεδιασμούς θωρακίζεται πολύ αποτελεσματικά η συνέχιση των εργασιών από ενδεχόμενα κρούσματα. Οφείλεται να σημειωθεί ότι τέτοιες πρακτικές και μέθοδοι βρίσκονται ήδη σε χρήση από τις ελληνικές τράπεζες και άλλους οργανισμούς από τις πρώτες ημέρες εξάπλωσης του COVID-19 στη χώρα μας.

Μια δεύτερη άμεση δράση είναι ο προσδιορισμός εναλλακτικών μακροοικονομικών σεναρίων και η προσομοίωση στα αποτελέσματα πιστούχων, ειδικά στους κλάδους που πλήττονται περισσότερο, όπως είναι οι μεταφορές και ο τουρισμός. Η μετάδοση και εξάπλωση του COVID-19 ενδέχεται να γίνει με ανεπανάληπτη ταχύτητα· η επιρροή και η μεταβλητότητα στην παγκόσμια οικονομία και στις χρηματαγορές να συνεχίσει επί μακρόν. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πρέπει να είναι σε θέση να αποφασίζουν σε ορίζοντα ημερών, και όχι εβδομάδων, προκειμένου να καθορίζουν τις πιστοληπτικές τους απαιτήσεις και πολιτικές, αλλά και να λαμβάνουν τις κρίσιμες επιχειρησιακές αποφάσεις. Οι μέθοδοι agile στην προκειμένη περίπτωση αποδεικνύονται εξαιρετικά εύστοχες. Οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται εδώ είναι και στην ταχεία εξέλιξη των μεθόδων της ανάλυσης δεδομένων (big data analytics), ώστε τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να είναι σε θέση να προβλέπουν με μεγαλύτερη ακρίβεια και ταχύτητα τις επιπτώσεις τέτοιων κρίσεων στις ανάγκες και στην πιστοληπτική ικανότητα του πελατολογίου τους.

Η τρίτη άμεσα υλοποιήσιμη πρωτοβουλία είναι η συμμετοχή σε ουσιαστικό διάλογο και πρωτοβουλίες με την κυβέρνηση και τους εποπτικούς θεσμούς. Χτίζοντας πάνω στα πρώτα μέτρα ανακούφισης που εξήγγειλε η κυβέρνηση, οι τράπεζες και όλοι οι φορείς πρέπει να στηρίξουν ουσιαστικά επιχειρήσεις προερχόμενες από οικονομικούς κλάδους που αναμένεται να δυσπραγήσουν λόγω των νέων προκλήσεων. Η κινεζική κυβέρνηση απαιτεί ευθέως από τις τράπεζες να εφαρμόσουν μέτρα χαλάρωσης των απαιτήσεων.

Τόσο η Ελλάδα όσο και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν μπορούν να θέσουν τέτοια ζητήματα, ειδικά μετά τις δοκιμασίες της τελευταίας δεκαετίας. Αλλά μία στάση επιείκειας είναι προς όφελος τόσο των δανειζόμενων όσο και των δανειστών.

Πέρα από το άμεσο μέλλον, ωστόσο, είναι σημαντική η κριτική σκοπιά για την επόμενη μέρα από την κρίση του COVID-19, με έναν μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Τα απαισιόδοξα σενάρια προβλέπουν προτεταμένη διεθνή ύφεση, ενώ τα πιο αισιόδοξα προβλέπουν γρήγορη ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας μέχρι το καλοκαίρι. Ανεξάρτητα όμως από τις μεσοπρόθεσμες συνέπειες, διαφαίνεται ότι οι τζίροι των τραπεζών θα επηρεαστούν αρνητικά μέσα στο 2020 εξαιτίας των χαμηλών επιτοκίων και τουλάχιστον έξι μηνών μειωμένης οικονομικής δραστηριότητας. Ειδικότερα για την ελληνική οικονομία, λόγω της υψηλής της εξάρτησης από τον τουριστικό και ναυτιλιακό κλάδο, οι επιπτώσεις της κρίσης δεν θα είναι αμελητέες. Για να μπορέσουν να εξέλθουν της παρούσας κρίσης δυνατότερες και να βοηθήσουν την πραγματική οικονομία, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα οφείλουν να επικεντρωθούν σε τρεις βασικές προτεραιότητες:

Πρώτον, οφείλουν να συνεχίσουν να επενδύουν στην ψηφιοποίηση των διαδικασιών τους και να βελτιώνουν την εμπειρία και την εξυπηρέτηση που προσφέρουν στους πελάτες τους – στους τομείς της λιανικής τραπεζικής, του private banking, αλλά και στον τομέα της τραπεζικής επιχειρήσεων. Οι νέες μέθοδοι εργασίας και επικοινωνίας μέσω εναλλακτικών και ψηφιακών καναλιών που αναμένεται να αναπτυχθούν ραγδαία κατά τη διάρκεια της κρίσης του COVID-19 θα βρουν πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης στον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, και οι συνεργασίες μέσω τέτοιων καναλιών θα αποκτήσουν ένα χαρακτήρα «κανονικότητας» και όχι απλής αντιμετώπισης μιας κρίσης. Ηδη τράπεζες έχουν αρχίσει τον πιο συνολικό ψηφιακό τους μετασχηματισμό και επιταχύνουν το μοντέλο ενός «βιονικού οργανισμού». Μπορούμε ήδη να σκεφτούμε τα πλεονεκτήματα τέτοιου είδους συνεργασίας, για παράδειγμα, στις σχέσεις μεταξύ πελατών και τραπεζικών υπαλλήλων.

Δεύτερον, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα οφείλουν να επιταχύνουν τον στρατηγικό μετασχηματισμό των δραστηριοτήτων τους, επιλέγοντας να επικεντρωθούν σε συγκεκριμένα τμήματα των σημερινών δραστηριοτήτων –όπως η εξυπηρέτηση των πελατών τους– και να αναθέσουν άλλες δραστηριότητες –όπως οι υποστηρικτικές εργασίες– σε εξειδικευμένους εξωτερικούς συνεργάτες. Η αποδόμηση και επανασύνθεση κρίσιμων εργασιών θα οδηγήσει άμεσα σε απλούστευση και διαχωρισμό των πραγματικά κρίσιμων διαδικασιών που πρέπει να γίνονται στον πυρήνα της λειτουργίας των τραπεζών.

Τέλος, οι κρίσεις συχνά μπορούν να γεννήσουν ευκαιρίες για τις τράπεζες που τις διαχειρίζονται επιτυχώς. Οι ευκαιρίες αυτές παρουσιάζονται κυρίως μέσω εξαγορών ανταγωνιστών, συχνά έναντι χαμηλού τιμήματος λόγω της διεθνούς αβεβαιότητας.

Οι προκλήσεις και οι απαιτήσεις που θέτει ο COVID-19 στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως και σε όλο το φάσμα της οικονομίας και της κοινωνίας, είναι αδιαμφισβήτητες. Κανείς δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει το μέγεθος της τρέχουσας κρίσης, αλλά και τη διάρκεια και ταχύτητα εξάπλωσής της. Ωστόσο, αυτό που είναι κρίσιμης σημασίας είναι η αναγνώριση πως ακόμη και σε περιόδους κρίσης, η δραστηριοποίηση και η λήψη αποφάσεων δεν πρέπει να μειώνεται. Η μεγάλη πρόκληση για τις ελληνικές τράπεζες είναι ότι πρέπει να συνεχίσουν τις άοκνες προσπάθειες της τελευταίας δεκαετίας, ενώ μόλις είχαν πάρει μια ανάσα ανακούφισης λόγω της εγχώριας ανάκαμψης. Οπως γνωρίζουν όμως καλύτερα από κάθε κλάδο, πάντοτε υπάρχουν αναγκαίες και εποικοδομητικές ενέργειες, καθώς και πρωτοβουλίες που ανταποκρίνονται στις προκλήσεις της κάθε εποχής. Ακόμη και σε μια περίοδο πρωτοφανούς αστάθειας, υπάρχουν κινήσεις που ενισχύουν την ανθεκτικότητα και διασφαλίζουν ένα βιώσιμο μέλλον για την επόμενη μέρα.

* Ο κ. Βασίλης Αντωνιάδης είναι Senior Partner και υπεύθυνος για τον κλάδο Χρηματοπιστωτικών Ιδρυμάτων στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή στην BCG.

** Ο κ.  Χρυσός Καβουνίδης είναι Partner και επικεφαλής του γραφείου της Αθήνας της BCG.