Κυκλική Οικονομία: τι περιλαμβάνει το νέο σχέδιο δράσης

Το νέο σχέδιο δράσης περιλαμβάνει πρωτοβουλίες για ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων, από τον σχεδιασμό και την κατασκευή έως την κατανάλωση, την επισκευή, την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση και την επαναφορά των πόρων στην οικονομία.

Εισάγει νομοθετικά και μη νομοθετικά μέτρα και στοχεύει σε τομείς στους οποίους η δράση σε επίπεδο ΕΕ προσφέρει προστιθέμενη αξία. Το σχέδιο δράσης βρίσκεται στο επίκεντρο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η οποία αποτελεί τον χάρτη πορείας της ΕΕ προς την κλιματική ουδετερότητα. Οι μισές από τις συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου οφείλονται στην εξόρυξη και την επεξεργασία των πόρων. Δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί έως το 2050 ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας χωρίς μετάβαση σε μια πλήρως κυκλική οικονομία.

Στόχος του σχεδίου δράσης είναι η μείωση του ενωσιακού αποτυπώματος κατανάλωσης και ο διπλασιασμός της κυκλικής χρήσης των υλικών στην ΕΕ την επόμενη δεκαετία, με παράλληλη τόνωση της οικονομικής μεγέθυνσης. Αυτό θα πραγματοποιηθεί σε πλήρη συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη και τις επιχειρήσεις. Η εφαρμογή φιλόδοξων μέτρων για την κυκλική οικονομία στην Ευρώπη μπορεί να αυξήσει το ΑΕΠ της ΕΕ κατά επιπλέον 0,5 % έως το 2030 και να δημιουργήσει περίπου 700 000 νέες θέσεις εργασίας.

Ποια μέτρα προβλέπονται για τα προϊόντα;

Επί του παρόντος, πολλά προϊόντα παθαίνουν βλάβη υπερβολικά γρήγορα, δεν μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, να επισκευαστούν ή να ανακυκλωθούν, ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο μία φορά. Αυτό το γραμμικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης («αγορά-παραγωγή-χρήση-απόρριψη») δεν παρέχει στους παραγωγούς κίνητρα για να καταστήσουν τα προϊόντα τους περισσότερο βιώσιμα. Το πλαίσιο πολιτικής για βιώσιμα προϊόντα έχει ως στόχο να αλλάξει αυτή την κατάσταση με δράσεις που θα καταστήσουν τα πράσινα προϊόντα συνήθη πρακτική. Οι κανόνες θα έχουν επίσης ως στόχο να ανταμείβουν τους κατασκευαστές προϊόντων με βάση τις επιδόσεις τους ως προς τη βιωσιμότητα και να συνδέουν τα υψηλά επίπεδα επιδόσεων με κίνητρα.

Το νέο πλαίσιο πολιτικής για βιώσιμα προϊόντα περιλαμβάνει τρεις βασικές συνιστώσες —δράσεις για τον σχεδιασμό των προϊόντων, για την ενδυνάμωση των καταναλωτών και για την ενίσχυση της βιωσιμότητας των μεθόδων παραγωγής.

Ποια μέτρα προβλέπονται όσον αφορά τον σχεδιασμό;

Η Επιτροπή θα δρομολογήσει νομοθετική πρωτοβουλία για βιώσιμα προϊόντα. Στον πυρήνα της εν λόγω πρωτοβουλίας θα βρίσκεται η διεύρυνση της οδηγίας για τον οικολογικό σχεδιασμό πέρα από τα συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα. Η προσέγγιση αυτή συνίσταται στην εφαρμογή του πλαισίου οικολογικού σχεδιασμού στο ευρύτερο δυνατό φάσμα προϊόντων και στην επίτευξη της κυκλικότητας.

Στο πλαίσιο αυτής της νομοθετικής πρωτοβουλίας, και, κατά περίπτωση, μέσω άλλων μέσων, η Επιτροπή θα εξετάσει το ενδεχόμενο θέσπισης αρχών βιωσιμότητας. Οι νέοι κανόνες θα καλύψουν ιδίως την ανάγκη για βελτίωση της ανθεκτικότητας και της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης, αναβάθμισης και επισκευής των προϊόντων, με την αντιμετώπιση της παρουσίας επικίνδυνων χημικών ουσιών στα προϊόντα και με την αύξηση του ανακυκλωμένου περιεχομένου στα προϊόντα. Θα επιδιώξουμε επίσης να περιορίσουμε τα προϊόντα μιας χρήσης καθώς και την πρόωρη απαξίωση προϊόντων. Η θέσπιση απαγόρευσης της καταστροφής απώλητων αγαθών διαρκείας θα αποτελέσει επίσης μέρος των μέτρων.

Η Επιτροπή θα δρομολογήσει έναν νέο Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων για την κυκλική οικονομία με σκοπό την κινητοποίηση του δυναμικού ψηφιοποίησης των πληροφοριών των προϊόντων, π.χ. με την εισαγωγή ψηφιακών διαβατηρίων για τα προϊόντα.

Ποιες δράσεις προβλέπονται για τους καταναλωτές και τους αγοραστές του δημόσιου τομέα;

Η Επιτροπή θα καταβάλει προσπάθειες για την ενίσχυση της δυνατότητας επισκευής των προϊόντων. Στόχος είναι να ενσωματωθεί το «δικαίωμα επισκευής» στις πολιτικές της ΕΕ για τους καταναλωτές και τα προϊόντα έως το 2021.

Το σχέδιο προβλέπει επίσης δράσεις για να δοθούν στους καταναλωτές πιο αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τα προϊόντα στο σημείο πώλησης, μεταξύ άλλων σχετικά με τη διάρκεια ζωής τους καθώς και άλλες περιβαλλοντικές επιδόσεις. Η Επιτροπή θα προτείνει οι εταιρείες να τεκμηριώνουν τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς τους χρησιμοποιώντας μεθοδολογίες περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Θα προταθούν αυστηρότεροι κανόνες για τη μείωση της προβολής ψευδοπράσινης ταυτότητας και πρακτικών όπως η προγραμματισμένη απαξίωση.

Τα νέα μέτρα, όπως η θέσπιση ελάχιστων υποχρεωτικών οικολογικών κριτηρίων ή στόχων για τις δημόσιες συμβάσεις, θα αυξήσουν τη χρήση οικολογικών δημόσιων συμβάσεων.

Με ποιον τρόπο η μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία θα ωφελήσει την οικονομία μας και θα συμβάλει στην επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050;

Μεταξύ του 1970 και του 2017 η παγκόσμια εξόρυξη και επεξεργασία υλικών όπως η βιομάζα, τα ορυκτά καύσιμα, τα μέταλλα και τα ορυκτά τριπλασιάστηκε —και συνεχίζει να αυξάνεται, προκαλώντας εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, απώλεια βιοποικιλότητας και πίεση στους υδάτινους πόρους.

Το μοντέλο κυκλικής οικονομίας, στο πλαίσιο του οποίου η αξία και οι πόροι διατηρούνται στην οικονομία για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και η παραγωγή αποβλήτων ελαχιστοποιείται, μειώνει τις πιέσεις επί των φυσικών πόρων.

Η κυκλική οικονομία μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην απαλλαγή της οικονομίας μας από τις ανθρακούχες εκπομπές. Τα τελευταία χρόνια, αρκετές μελέτες έχουν καταδείξει το σημαντικό δυναμικό της κυκλικότητας ως εργαλείου για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.

Η Επιτροπή θα ενισχύσει τις συνέργειες μεταξύ της επίτευξης της κυκλικότητας και της κλιματικής ουδετερότητας. Όλες οι ενέργειες που περιλαμβάνονται στο σχέδιο δράσης θα συμβάλουν στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα και του αποτυπώματος υλικού της ΕΕ. Παράλληλα, η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για την προώθηση της κυκλικότητας σε μελλοντικές αναθεωρήσεις των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ), καθώς και σε άλλες πολιτικές για το κλίμα.

Τι προτείνει το σχέδιο:

• Ηλεκτρονικά προϊόντα και ΤΠΕ

Το σχέδιο δράσης προτείνει τη δρομολόγηση «πρωτοβουλίας για την κυκλικότητα των ηλεκτρονικών προϊόντων» με στόχο την προώθηση της μεγαλύτερης διάρκειας ζωής των προϊόντων μέσω της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης και επισκευής, καθώς και της δυνατότητας αναβάθμισης των εξαρτημάτων και του λογισμικού, ώστε να αποφεύγεται η πρόωρη απαξίωση.

Ο τομέας αυτός θα αποτελέσει τομέα προτεραιότητας για την εφαρμογή του «δικαιώματος επισκευής». Η Επιτροπή σκοπεύει να θεσπίσει νέα κανονιστικά μέτρα για τα κινητά τηλέφωνα, τις ταμπλέτες και τους φορητούς υπολογιστές στο πλαίσιο της οδηγίας για τον οικολογικό σχεδιασμό, καθώς και νέα κανονιστικά μέτρα για τους φορτιστές κινητών τηλεφώνων και παρόμοιων συσκευών. Θα εξεταστεί επίσης το ενδεχόμενο να τεθεί σε εφαρμογή σύστημα επιστροφής ή επαναπώλησης παλαιών κινητών τηλεφώνων, ταμπλετών και φορτιστών σε επίπεδο ΕΕ.

• Κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα

Το σχέδιο δράσης περιλαμβάνει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικής που θα έχει ως στόχο την ενίσχυση της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας, την ώθηση στην αγορά της ΕΕ για βιώσιμα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς επαναχρησιμοποιημένων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, και τη δημιουργία νέων επιχειρηματικών μοντέλων.

Τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα αποτελούν την τέταρτη κατηγορία υψηλότερης πίεσης όσον αφορά τη χρήση πρωτογενών πρώτων υλών και νερού, και την πέμπτη όσον αφορά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Αυτή η μελλοντική στρατηγική θα ενισχύσει την αγορά για βιώσιμα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς επαναχρησιμοποιημένων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Θα στηρίξει νέα πρότυπα κατανάλωσης και επιχειρηματικά μοντέλα. Η Επιτροπή θα δώσει επίσης οδηγίες για τη χωριστή συλλογή αποβλήτων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, την οποία πρέπει τα κράτη μέλη να επιτύχουν έως το 2025.

Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τους παράγοντες της βιομηχανίας και της αγοράς για τον εντοπισμό των εμποδίων στην κυκλικότητα των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και την τόνωση της καινοτομίας στην αγορά.

• Πλαστικές ύλες

Το σχέδιο δράσης βασίζεται στη στρατηγική του 2018 για τις πλαστικές ύλες και επικεντρώνεται στην αύξηση του ποσοστού περιεχομένου ανακυκλωμένης πλαστικής ύλης. Θα προταθούν υποχρεωτικές απαιτήσεις για το ανακυκλωμένο περιεχόμενο σε τομείς όπως οι συσκευασίες, τα δομικά υλικά και τα οχήματα.

Το σχέδιο δράσης εξετάζει επίσης τις προκλήσεις που σχετίζονται με τα μικροπλαστικά και τον εφοδιασμό και τη χρήση πλαστικών υλών βιολογικής προέλευσης και βιοαποδομήσιμων πλαστικών υλών. Όσον αφορά τα μικροπλαστικά, η Επιτροπή θα περιορίσει τη σκόπιμη προσθήκη μικροπλαστικών. Θα εργαστεί επίσης για την αντιμετώπιση της ακούσιας απελευθέρωσή τους, με την περαιτέρω ανάπτυξη και εναρμόνιση μεθόδων μέτρησης, την εφαρμογή μέτρων επισήμανσης, πιστοποίησης καθώς και κανονιστικών μέτρων, και θα εξετάσει μέτρα για την αύξηση της δέσμευσης μικροπλαστικών στα λύματα.

• Κατασκευές και κτίρια

Ο κατασκευαστικός τομέας καταναλώνει περίπου το 50 % του συνόλου των εξορυσσόμενων υλικών και είναι υπεύθυνος για πάνω από το 35 % της συνολικής παραγωγής αποβλήτων της Ένωσης.

Η Επιτροπή θα εγκρίνει μια νέα ολοκληρωμένη στρατηγική για ένα βιώσιμο δομημένο περιβάλλον με σκοπό την προώθηση των αρχών της κυκλικότητας καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των κτιρίων. Η Επιτροπή θα προτείνει την αναθεώρηση του κανονισμού για τα δομικά προϊόντα, στο πλαίσιο της οποίας ενδέχεται να συμπεριληφθούν απαιτήσεις ανακυκλωμένου περιεχομένου για ορισμένα δομικά προϊόντα.

•     Συσκευασίες

Η ποσότητα των υλικών που χρησιμοποιούνται για συσκευασία αυξάνεται διαρκώς και το 2017 τα απορρίμματα συσκευασίας στην Ευρώπη ανήλθαν σε 173 kg ανά κάτοικο —επίπεδο υψηλότερο από ποτέ.

Η Επιτροπή θα προτείνει μέτρα για να διασφαλιστεί ότι η αύξηση της παραγωγής απορριμμάτων συσκευασίας θα αντιστραφεί κατά προτεραιότητα, μεταξύ άλλων με τον καθορισμό στόχων και άλλων μέτρων για την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων.

Στόχος της Επιτροπής είναι να καταστήσει όλες τις συσκευασίες που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ επαναχρησιμοποιήσιμες ή ανακυκλώσιμες με οικονομικά βιώσιμο τρόπο έως το 2030. Η Επιτροπή θα προτείνει την ενίσχυση των υποχρεωτικών ουσιωδών απαιτήσεων για όλες τις συσκευασίες που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ.

•  Ηλεκτρικές στήλες και οχήματα

Η Επιτροπή θα προτείνει νέο κανονιστικό πλαίσιο για τις ηλεκτρικές στήλες. Αυτό θα περιλαμβάνει μέτρα για τη βελτίωση των ποσοστών συλλογής και ανακύκλωσης όλων των ηλεκτρικών στηλών και τη διασφάλιση της ανάκτησης πολύτιμων υλικών, απαιτήσεις βιωσιμότητας για τις ηλεκτρικές στήλες, το επίπεδο ανακυκλωμένου περιεχομένου σε νέες ηλεκτρικές στήλες και την παροχή πληροφοριών στους καταναλωτές.

Η Επιτροπή θα προτείνει την αναθεώρηση των κανόνων για τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, προκειμένου να βελτιωθεί η αποδοτικότητα της ανακύκλωσης, καθώς και κανόνες για τη βιώσιμη επεξεργασία των αποβλήτων ορυκτελαίων.

Εκτιμάται ότι στην ΕΕ το 20 % του συνόλου των παραγόμενων τροφίμων χάνεται ή απορρίπτεται. Στο πλαίσιο της ενωσιακής στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», η Επιτροπή θα προτείνει στόχο για μείωση των αποβλήτων τροφίμων. Η εν λόγω στρατηγική θα καλύπτει ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα των τροφίμων, ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του τομέα, με την ενίσχυση των προσπαθειών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την προστασία του περιβάλλοντος και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Η Επιτροπή θα ξεκινήσει εργασίες ανάλυσης για τον καθορισμό του πεδίου εφαρμογής νομοθετικής πρωτοβουλίας για την επαναχρησιμοποίηση ώστε να αντικατασταθούν οι συσκευασίες τροφίμων, τα επιτραπέζια σκεύη και τα μαχαιροπήρουνα μίας χρήσης από επαναχρησιμοποιούμενα προϊόντα στις υπηρεσίες τροφίμων.

Ποια μέτρα προβλέπονται για τα απόβλητα;

Ουσιαστικής σημασίας είναι η πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων. Εφόσον δημιουργηθούν απόβλητα, αυτά θα πρέπει να μετατραπούν σε πόρους υψηλής ποιότητας.

Η Επιτροπή, μεταξύ άλλων δράσεων, θα προτείνει στόχους μείωσης των αποβλήτων για πιο σύνθετες ροές και θα ενισχύσει την εφαρμογή των απαιτήσεων που θεσπίστηκαν πρόσφατα για τα προγράμματα διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού.

Η Επιτροπή θα συνεχίσει τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας της ΕΕ σχετικά με τα απόβλητα. Οι κανόνες για τις μεταφορές αποβλήτων θα αναθεωρηθούν ώστε να διευκολυνθεί η ανακύκλωση ή η επαναχρησιμοποίησή τους εντός της ΕΕ. Η αναθεώρηση αυτή θα έχει επίσης ως στόχο τον περιορισμό των εξαγωγών αποβλήτων που προκαλούν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία σε τρίτες χώρες, θέτοντας στο επίκεντρο τις χώρες προορισμού, τις προβληματικές ροές αποβλήτων και τις σχετικές με τα απόβλητα δραστηριότητες.

Η Επιτροπή θα εξετάσει επίσης τον τρόπο με τον οποίο θα βοηθήσει τους πολίτες να διαχωρίζουν τα απόβλητά τους μέσω ενός εναρμονισμένου σε επίπεδο ΕΕ μοντέλου για τη χωριστή συλλογή των αποβλήτων και την επισήμανση.

Πώς στηρίζει το σχέδιο την καινοτομία και τις επενδύσεις;

Πολλά κονδύλια της ΕΕ θα κινητοποιηθούν για τη στήριξη της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία —από τα ταμεία συνοχής της ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το πρόγραμμα LIFE μέχρι τη χρηματοδότηση στο πλαίσιο των κοινωνικών, ερευνητικών και καινοτόμων προγραμμάτων.

Το σχέδιο δράσης περιλαμβάνει επίσης δράσεις για την κινητοποίηση ιδιωτικής χρηματοδότησης προς στήριξη της κυκλικής οικονομίας μέσω χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ, όπως το InvestEU.

Πώς θα προωθηθεί η κυκλική οικονομία σε διεθνές επίπεδο;

Το σχέδιο δράσης προτείνει τη δρομολόγηση μιας παγκόσμιας συμμαχίας για την κυκλική οικονομία προκειμένου να διερευνηθεί ο ορισμός του «ασφαλούς χώρου λειτουργίας» και την έναρξη συζητήσεων σχετικά με ενδεχόμενη διεθνή συμφωνία για τη διαχείριση των φυσικών πόρων. Επιπλέον, η Επιτροπή θα ηγηθεί προσπαθειών σε διεθνές επίπεδο για την επίτευξη παγκόσμιας συμφωνίας για τις πλαστικές ύλες, και για την προώθηση της υιοθέτησης της ενωσιακής προσέγγισης σχετικά με την κυκλική οικονομία όσον αφορά τις πλαστικές ύλες.

Η ΕΕ θα συνεχίσει να προάγει την κυκλική οικονομία στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών που συνάπτει, στους διμερείς, περιφερειακούς και πολυμερείς διαλόγους πολιτικής της και στις διεθνείς και πολυμερείς περιβαλλοντικές συμφωνίες της —για παράδειγμα μέσω των αποστολών προώθησης της κυκλικής οικονομίας σε χώρες-εταίρους. Η Επιτροπή θα εντείνει τη συνεργασία και με άλλες περιοχές, όπως η Αφρική.

Πώς θα παρακολουθείται η μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία;

Το 2021 η Επιτροπή θα επικαιροποιήσει το υφιστάμενο πλαίσιο παρακολούθησης με δείκτες που σχετίζονται με το τρέχον σχέδιο δράσης και αντικατοπτρίζουν τις διασυνδέσεις μεταξύ της κυκλικότητας, της κλιματικής ουδετερότητας και της φιλοδοξίας για μηδενική ρύπανση. Επίσης, θα αναπτυχθούν περαιτέρω δείκτες για τη χρήση των πόρων, μεταξύ αυτών και δείκτες για το αποτύπωμα κατανάλωσης και υλικού. Η Επιτροπή θα ενισχύσει επίσης την παρακολούθηση των εθνικών σχεδίων για την κυκλική οικονομία, καθώς και άλλων εθνικών μέτρων για την κυκλική οικονομία, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο των προσπαθειών επαναπροσανατολισμού της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με σκοπό την ενσωμάτωση ισχυρότερης παραμέτρου βιωσιμότητας.