Να προετοιμαστούμε για τις φυσικές καταστροφές

Πολλές φορές κατηγορούμε τους επιστήμονες πως είναι απομονωμένοι και μη προσεγγίσιμοι. Τις περισσότερες φορές, η κατηγορία αυτή είναι άδικη. Είναι αδιαμφισβήτητα λάθος στην περίπτωση του δρος Χαράλαμπου Κοντοέ και του δρος Χρήστου Ζερεφού – δύο ανθρώπων που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην εξέλιξη της επιστήμης. Ως διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ο δρ Κοντοές επιβλέπει τη διαδικασία ανάπτυξης μιας σειράς καινοτόμων εργαλείων Παρατήρησης της Γης, τα οποία πλέον χρησιμοποιούνται από δεκάδες κυβερνήσεις ανά τον κόσμο για τη διαχείριση φυσικών καταστροφών και ακραίων καιρικών φαινομένων. Ο δρ Ζερεφός μελετά την ατμόσφαιρα από τη δεκαετία του 1970, και σήμερα είναι επόπτης στο Κέντρο Ερευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, καθώς και μέλος του Εθνικού Συμβουλίου για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή του υπουργείου Περιβάλλοντος. Και οι δυο τους θα βρεθούν στο Γαλλικό Ινστιτούτο το απόγευμα της Τρίτης, μαζί με άλλους σημαντικούς Ελληνες και Γάλλους επιστήμονες, για να συμμετάσχουν σε μια συζήτηση ανοιχτή για το κοινό, για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Με αφορμή την εκδήλωση, η «Κ» μίλησε με τους δύο επιστήμονες.

– Ποια είναι η αντικειμενική, «άβολη αλήθεια» της κλιματικής αλλαγής;

Χρήστος Ζερεφός: Πρόσφατα, ένας υπουργός από μια χώρα από τις νησιωτικές συστάδες του Ειρηνικού Ωκεανού, τον οποίο συνάντησα σε ένα συνέδριο στη Μαδρίτη, μου είπε την εξής αποστομωτική φράση: «Δεν ξέρω αν, γυρνώντας, θα βρω το γραφείο μου στεγνό ή μέσα στα νερά». Η επιτάχυνση του λιωσίματος των πάγων συμβαίνει με ρυθμό διπλάσιο από εκείνον πριν από 50 χρόνια, και στους δύο πόλους η αποσταθεροποίηση του κλίματος φαίνεται καλύτερα από κάθε άλλο σημείο στον πλανήτη. Τη δεκαετία του 1950 οι ασφαλιστικές εταιρείες είχαν πληρώσει αποζημιώσεις μέσου όρου 10 δισ. τον χρόνο για τα ακραία φαινόμενα – τη δεκαετία που διανύσαμε το ποσό έφτασε το 1 τρισεκατομμύριο. Είναι ένα ποσό τεράστιο, αλλά μικρό σε σχέση με το πού θα βρεθεί σύντομα αν συνεχιστεί έτσι η αποσταθεροποίηση του κλίματος.

Χαράλαμπος Κοντοές: Η αδιαμφισβήτητη επιστημονική πραγματικότητα είναι πως κάτι πολύ σοβαρό συμβαίνει με το κλίμα, και αυτό συνδέεται άμεσα με τη ραγδαία αύξηση των φυσικών καταστροφών παγκοσμίως. Ακραία καιρικά φαινόμενα όπως ξηρασίες, κυκλώνες, τα οποία συνέβαιναν με εξαιρετική σπανιότητα, έχουν εξελιχθεί σε συστηματικά φαινόμενα – παρατηρούμε πλέον μέχρι και τροπικούς μουσώνες σε μέρη που δεν είχαν καν τροπικό κλίμα. Ανεξάρτητα από τη συζήτηση για τον ακριβή βαθμό για τον οποίο αυτό συμβαίνει από ανθρωπογενείς παράγοντες, πρέπει να αναγνωρίσουμε τη σκληρή πραγματικότητα και να πάρουμε άμεσα μέτρα, όπως η δραστική μείωση των ρύπων. Πρέπει επίσης να προετοιμαστούμε άμεσα στο κομμάτι της διαχείρισης των κρίσεων που προκύπτουν, των συστημάτων έγκαιρης αναγνώρισης των κινδύνων, και της ανάπτυξης μοντέλων για τον περιορισμό τους.

Ο Χρήστος Ζερεφός.

– Ποια είναι μερικά από τα όπλα μας για να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής;

Χ.Ζ.: Πρώτα απ’ όλα η συνεχής ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η παιδεία – και με χαροποιεί ότι η πλειοψηφία αναγνωρίζει πλέον την πραγματικότητα αντίθετα από την παρέα των «ορυκτών καυσίμων» και των διαφόρων συνωμοσιολόγων. Η προφανής λύση είναι η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και η επένδυση σε νέες τεχνολογίες – οι οποίες αναπτύσσονται συνεχώς και αντιμετωπίζουν τις ενεργειακές προκλήσεις. Ξέρετε, όλα ξεκινούν από όταν νίκησε η βιομηχανία του σιδήρου, του χάλυβα και των ορυκτών καυσίμων εις βάρος του ηλεκτρισμού όπως τον είχε φανταστεί ο Τέσλα. Από αυτό οδηγηθήκαμε στην απεριόριστη χρήση όπου, είτε για να κινήσουμε κάτι είτε για να ζεσταθούμε, είτε για να παραγάγουμε, εξαρτιόμασταν πλήρως από τα ορυκτά καύσιμα. Αυτό ήταν το βασικό λάθος, το οποίο στην αρχή φυσικά έγινε άδολα. Κανείς δεν είχε φανταστεί πως μπορεί ο άνθρωπος να ανταγωνιστεί τη φύση. Τώρα όμως το γνωρίζουμε, και πρέπει να στραφούμε αλλού.

Χ.Κ.: Στον τομέα της διαχείρισης ακραίων καιρικών φαινομένων, υπάρχει μια σημαντική καινοτομία στις υπηρεσίες μας στο Κέντρο BEYOND του Αστεροσκοπείου που βασίζεται στη χρήση διαστημικής τεχνολογίας και στην ανάλυση δορυφορικών εικόνων. Είναι ένα εργαλείο με πολλές δράσεις και εφαρμογές στη γεωργία, την ενέργεια, και φυσικά στην παρακολούθηση του κλίματος και τη διαχείριση των φυσικών καταστροφών, το οποίο σήμερα μας δίνει τη δυνατότητα διαχρονικής παρακολούθησης μιας περιοχής και την ανάλυση σε επίπεδο οικισμού. Αν ξεσπάσει, λοιπόν, μια φωτιά το εργαλείο μας στέλνει άμεσα το σήμα μιας ενεργής εστίας, με ακριβή ενημέρωση κάθε πέντε λεπτά. Ωστόσο είναι μια συνεχής διαδικασία που τροφοδοτείται καθημερινά –λειτουργούμε ουσιαστικά ένα νευρωνικό δίκτυο που επεξεργάζεται εκατοντάδες χιλιάδες παρατηρήσεις σε διάφορες παραμέτρους της κάθε περιοχής όπως τη βλάστηση, το επίπεδο ξηρασίας, την επέκταση των οικισμών– για να δώσουμε μια ακριβή εκτίμηση της επικινδυνότητας και ένα μοντέλο πρόβλεψης της εξέλιξης ή διασποράς των φαινομένων. Είναι μια λύση που ενημερώνει έγκαιρα σε όλα τα επίπεδα, από την πρόληψη και τον σχεδιασμό, μέχρι την παρακολούθηση και την αποκατάσταση.

– Είστε ευχαριστημένοι από το πώς χρησιμοποιεί η πολιτεία αυτά τα επιστημονικά εργαλεία;

Χ.Ζ.: Ξέρετε, κολλάμε συχνά σε προβλήματα όπως το πώς θα φορτίζουμε τα ηλεκτρικά οχήματα – πρόκειται για προκλήσεις που σε ορισμένες χώρες όπως η Νορβηγία τις έχουν λύσει. Πρέπει να αλλάξει η φορολογία και τα κίνητρα, για να αλλάξουν μετά οι αγορές, οι συμπεριφορές και η λογική της εξάρτησης. Αυτό φαίνεται ήδη σε πολλές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο, όπως στην Ελλάδα και τη Γαλλία, και πρέπει να συνεχιστεί.

Χ.Κ.: Η αλήθεια είναι πως έχουμε στα χέρια μας ένα εξελιγμένο εργαλείο που βρίσκεται μόνο στην Ελλάδα, και αξιοποιείται από δεκάδες κυβερνήσεις του κόσμου που ζητούν πρόσβαση μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος EMS Copernicus, ωστόσο στην Ελλάδα υπάρχει ακόμα μικρή αξιοποίηση από την πολιτεία και την πολιτική προστασία. Πλέον, οι

Αρχές έχουν καταλάβει πόσο σημαντικό είναι, και σε προσωπικό επίπεδο μπορεί να το χρησιμοποιούν για τη διαχείριση κρίσεων, αλλά σε θεσμικό επίπεδο δεν μπορούν ακόμα να το κάνουν. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Πολλές φορές τα επιχειρησιακά κέντρα της Πυροσβεστικής μαθαίνουν πως υπάρχει ενεργή εστία από το σύστημά μας, πριν λάβουν κάποια άλλη επίσημη ανακοίνωση. Ωστόσο, δεν υπάρχει ένα πρωτόκολλο επικοινωνίας και συνεργατικότητας, ούτε ένα νομικό πλαίσιο που να θεσμοθετεί μια αλυσίδα δράσεων και να μας επιτρέπει, για παράδειγμα, να μοιραστούμε έναν χάρτη επικινδυνότητας πλημμύρας ή ένα μοντέλο προσομοίωσης διασποράς της φωτιάς σε μια περιοχή. Υπάρχει φυσικά και η ευθυνοφοβία. Τα δεδομένα προσφέρουν εξαιρετική γνώση – το ζήτημα είναι να την αξιοποιήσουμε.