Νοέμβριος: Γιατί ονομάζεται κρασομηνάς, Αρχαγγελίτης και Αγιομηνάς;

Ο Νοέμβριος είναι ο ενδέκατος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου, με διάρκεια 30 ημερών. Η ονομασία του ετυμολογείται από τη λατινική λέξη November, η οποία προέρχεται από το αριθμητικό novem (εννέα), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ο Νοέμβριος ήταν ο ένατος κατά σειρά μήνας.

Αργότερα, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, το ρωμαϊκό ημερολόγιο έγινε δωδεκάμηνο. Ο Νοέμβριος μετακινήθηκε στην ενδέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία.

Στην αρχαία Αθήνα ο Νοέμβριος ισοδυναμούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Πυανοψιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Μαιμακτηριώνα. Την περίοδο αυτή οι Αθηναίοι γιόρταζαν τα:

Χαλκεία, κατά τα οποία οι σιδεράδες της πόλης τιμούσαν τον προστάτη Θεό τους Ήφαιστο.
Μαιμακτήρια, για να τιμήσουν τον θεό των καιρικών συνθηκών, Δία τον Μαιμάκτη, δηλαδή τον θυελλώδη και να του ζητήσουν ήπιο καιρό, σε μια εποχή που το κρύο δυνάμωνε. Από το προσωνύμιο αυτό του Δία πήραν το όνομά τους, τόσο η γιορτή, όσο και ο μήνας.

Ονομασίες του Νοεμβρίου στο λαϊκό καλεντάρι:

Σποριάς και Μεσοσπορίτης, λόγω της σποράς δημητριακών και οσπρίων.
Βροχάρης για τις βροχές του.
Ανακατωμένος, λόγω των ακατάστατων καιρικών συνθηκών.
Κρασομηνάς, επειδή ανοίγονται τα βαρέλια με το καινούργιο κρασί (σε πολλά μέρη στις 3 Νοεμβρίου, εορτή της ανακομιδής των λειψάνων του Αγίου Γεωργίου).
Αϊ Ταξιάρχης, Αρχαγγελίτης, Αρχαγγελιάτης, Αϊ Στράτης και Αϊ Στράτηγος, από την εορτή των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στις 8 Νοεμβρίου.
Αγιομηνάς, από την εορτή του Αγίου Μηνά (11 Νοεμβρίου). Την ημέρα αυτή οι γυναίκες δεν άνοιγαν ψαλίδι και οι άνδρες σουγιά, για να μην ανοίξει το στόμα του ο λύκος.
Φιλιππιάτης, από την εορτή του Αγίου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου).
Αντριάς, από την εορτή του Αγίου Ανδρέα (30 Νοεμβρίου), επειδή πιστεύεται ότι το κρύο «αντρειεύει». Ο Άγιος Ανδρέας λέγεται και Τρυποτηγανάς, επειδή, όπως έλεγαν, τρυπούσε τα τηγάνια όσων δεν έκαναν τηγανίτες την ημέρα αυτή.
Από την εορτή του Αγίου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου) έως τα Χριστούγεννα (25 Δεκεμβρίου) η Εκκλησία επιβάλλει την τήρηση νηστείας, το γνωστό Σαρανταήμερο, ενώ μία ακόμη γιορτή σηματοδοτεί εκκλησιαστικά τον Νοέμβριο: Τα Εισόδια της Θεοτόκου(21 Νοεμβρίου), που μας θυμίζουν την έλευση της νεαρής Μαρίας (μετέπειτα Θεοτόκου) στο Ναό και την αφιέρωσή της στο Θεό από τους γονείς της Ιωακείμ και Άννα. Την ημέρα αυτή οι γεωργοί συνήθιζαν να έχουν αργία και να τρώνε πολυσπόρια, ένα μείγμα από δημητριακά και όσπρια. Σημαντική εκκλησιαστική γιορτή είναι και του Αγίου Στυλιανού (26 Νοεμβρίου), προστάτη των μικρών παιδιών, τα οποία «στυλώνει».

Εορτολόγιο Νοεμβρίου:

1 Νοεμβρίου Ανάργυρος, Ανάργυρη, Αργύριος, Αργυρία, Δαμιανός, Δαμιανή, Κοσμάς, Κοσμία
2 Νοεμβρίου Ακίνδυνος, Ακίνδυνη, Αφθονία, Ελπιδοφόρος, Πήγασος
3 Νοεμβρίου Ακεψιμάς
4 Νοεμβρίου Ιωαννίκιος, Ιωαννίκη, Νίκανδρος, Νικάνδρα, Πορφύριος, Πορφυρία
5 Νοεμβρίου Γαλακτίων, Γαλακτία, Επιστήμη, Λίνος, Λίνα, Σιλβανός, Σιλβάνα, Σύλβια, Σύλβιος
6 Νοεμβρίου Λεονάρδος
8 Νοεμβρίου Άγγελος, Αγγελική, Γαβριήλ, Γαβριηλία, Γαβριέλα, Ελεημονήτρια, Ευταξία, Λεμονιά, Μεταξάς, Μεταξία, Μιχαήλ, Μηχαηλία, Μιχαέλα, Πανορμίτης, Πανορμίτα, Σεραφείμ, Σεραφειμία, Σταμάτιος, Σταματίνα, Σταματία, Στρατηγός, Στρατηγώ, Ταξιάρχης, Ταξιαρχία
9 Νοεμβρίου Νεκτάριος, Νεκταρία, Ονησιφόρος, Ονησιφόρα
10 Νοεμβρίου Αρσένιος, Αρσενία, Σωσίπατρος
11 Νοεμβρίου Βικέντιος, Βικεντία, Βίκτωρ, Βικτωρία, Δράκος, Δράκων, Μηνάς
12 Νοεμβρίου Νείλος
13 Νοεμβρίου Χρυσόστομος, Χρυσοστομία
14 Νοεμβρίου Φίλιππος, Φιλιππία
16 Νοεμβρίου Ιφιγένεια, Ματθαίος, Ματθίλδη
17 Νοεμβρίου Γεννάδιος
18 Νοεμβρίου Πλάτων
21 Νοεμβρίου Δέσποινα, Καισαριανή, Μαρία, Μαριέττα, Μαριανός, Μαριανή, Μάριος, Παναγιώτης, Παναγιώτα
22 Νοεμβρίου Βαλεριανός, Βαλεριανή, Βαλέριος, Βαλέρια, Κάλλιστος, Κικιλία, Φιλήμων
23 Νοεμβρίου Αμφιλόχιος, Αμφιλοχία
24 Νοεμβρίου Κλήμης, Κλημέντιος, Κλημεντία, Κλημεντίνη
25 Νοεμβρίου Αικατερίνη, Μερκούριος
26 Νοεμβρίου Νίκων, Στέργιος, Στεργία, Στεργιανός, Στεργιανή, Στυλιανός, Στυλιανή
28 Νοεμβρίου Ειρήναρχος
29 Νοεμβρίου Φαίδρα, Φαίδρος, Φιλούμενος, Φιλουμένη
30 Νοεμβρίου Ανδρέας, Ανδρεάνα, Φρουμέντιος

Παροιμίες για τον Νοέμβριο:

Νοέμβρη νόα κι έσπερνε, Δεκέμβρη ιδέ κι απόσπειρε, κι έμπα και στ’ αμπέλι σου καλονοικοκύρης μέσα.
Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.
Ο Νοέμβρης έκλεισε; Τα ζευγάρια είναι στο στάβλο.
Ο Νοέμβρης κι αν βροντά, το κρασάκι να ’ναι καλά!
Ο Νοέμβρης με βροχή, σκάβει, σπέρνει όλη τη γη.
Το Νοέμβρη κρύο κάνει κι η φωτιά θα μας ζεστάνει.
Το Νοέμβρη, το Δεκέμβρη, φύτευε καταβολάδες.