Ο άνθρωπος που έμαθε 28 γλώσσες για να γράψει ένα λεξικό

Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει ένας τελειομανής άνθρωπος θέλοντας να γίνεται συνεχώς καλύτερος στη δουλειά του;

Και με πόση προσήλωση μπορεί να περιβάλει την εργασία του ώστε να της αποδώσει ιερά χαρακτηριστικά και να ξεχωρίσει όπως κανείς στο πεδίο της δράσης του;

Εδώ το πεδίο ήταν ένα λεξικό. Όχι ένα ακόμα λεξικό, αλλά όπως όλα δείχνουν το πρώτο πραγματικό λεξικό της αμερικανικής γλώσσας.

Κι έτσι έμεινε στην Ιστορία ο σπουδαίος και εμβριθής Noah Webster, που χάρισε το όνομά του στο ορόσημο της λεξικογραφίας, που είναι σήμερα γνωστό ως Merriam-Webster.

«Πατέρα της αμερικανικής λεξικογραφίας» τον αποκαλούν χαρακτηριστικά, καθώς δεν κόμισε μόνο ένα πλήρες λεξικό, αλλά και μια ολοκληρωμένη λεξικογραφική μελέτη.

Έστω κι αν για να συμβούν όλα αυτά χρειαζόταν να μάθει ακόμα και σανσκριτικά! Παρά το γεγονός ότι σήμερα γνωρίζουμε ότι δεν ήταν ο πρώτος Αμερικανός που έγραψε λεξικό, ήταν αυτός που θα γινόταν συνώνυμο της αμερικανικής λεξικογραφίας.

Ο Webster δεν έφτιαξε απλώς έναν κατάλογο λέξεων, αλλά μια ολοκληρωμένη παρουσίαση της αμερικανικής γλώσσας, με την ιδιαίτερη ορθογραφία και προφορά που έχουν πολλές αγγλικές λέξεις στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

«Αμερικανικό Λεξικό της Αγγλικής Γλώσσας» ονόμασε χαρακτηριστικά τη δουλειά του το 1828 και για να ερευνήσει την ετυμολογία και τις πηγές, έπρεπε να μάθει και τις γλώσσες από τις οποίες προέρχονταν τα γλωσσικά δάνεια.

Χρειάστηκε να μάθει 28 γλώσσες για να αποδώσει 70.000 λήμματα και να συμπεριλάβει και τους πρώτους ορισμούς λέξεων που είχαν γεννηθεί στην καθημερινότητα των ΗΠΑ.

Τόσο μακριά έφτασε…

Ποιος ήταν ο Noah Webster

Γεννημένος στο Κονέκτικατ το 1758 μέσα σε εύπορη οικογένεια, ο Noah Webster ενηλικιώθηκε στα μπαρουτοκαπνισμένα χρόνια της Αμερικανικής Επανάστασης. Σπούδαζε στο Yale κατά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των ΗΠΑ και ο πατέρας του έβαλε υποθήκη τα κτήματά του για να πληρώνει τα πανάκριβα δίδακτρα.

Μετά την αποφοίτηση, δίδαξε ως δάσκαλος σε σχολεία και είδε από πρώτο χέρι την τραγική κατάσταση της εκπαίδευσης. Αλλά και την εξάρτησή της από το βρετανικό σύστημα.

Τότε απέκτησε τις παθιασμένες απόψεις του για πλήρη πολιτισμική αποδέσμευση των ΗΠΑ από τις ευρωπαϊκές επιρροές, καλώντας σε μια διακριτική αμερικανική γλώσσα από την αγγλική. Με τους δικούς της ιδιωματισμούς, προσωδία και στιλ.

Όσο ο πόλεμος μαινόταν, σπούδασε νομικά, έκανε μεταπτυχιακό στο Yale και άνοιξε κάποια στιγμή ένα δικό του σχολείο στο Κονέκτικατ.

Αφού έβαλε λουκέτο στο σχολείο του και καλοπαντρεύτηκε μια κυρία της καλής κοινωνίας, μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, όπου άνοιξε νέο ιδιωτικό σχολείο και εξέδιδε τώρα την πρώτη καθημερινή εφημερίδα της πόλης («American Minerva»).

Την ίδια εποχή (1785) γράφει και το πρώτο του βιβλίο γραμματικής, ένα πραγματικά πρωτοποριακό σχολικό βοήθημα για παιδιά Δημοτικού με ορθογραφία, συλλαβισμό και συντακτικούς κανόνες. Είχε βάλει σκοπό να καθαρίσει την αμερικανική γλώσσα.

Το αναγνωστικό αυτό βοήθημα θα το εκσυγχρόνιζε με τις νέες κάθε φορά παιδαγωγικές εξελίξεις κάπου… 385 φορές στη ζωή του!

Πούλησε πάνω από 15 εκατ. αντίτυπα όσο ο συντάκτης του ήταν εν ζωή, το έπιασε στα χέρια του κάθε σχολιαρόπαιδο της Αμερικής και του έδωσε την οικονομική ανάσα που χρειαζόταν για να περάσει στο μεγάλο του όνειρο…

Το magnum opus

Ήταν το 1806 όταν ο Webster εξέδωσε το πρώτο του λεξικό, το «A Compendious Dictionary of the English Language», το οποίο χαιρετίστηκε ήδη από τον καιρό του ως το πρώτο πραγματικά αμερικανικό λεξικό. Ο ίδιος όμως δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένος, κάθε άλλο!

Κι έτσι ήδη από την επόμενη χρονιά θα ξεκινούσε να λημματογραφεί το νέο του λεξικό, μια διευρυμένη και πλήρως περιεκτική πια δουλειά. Γι’ αυτή θα χρειαζόταν πάνω από 20 χρόνια από τη ζωή του. Αλλά και 28 γλώσσες.

Ο Webster, για να παραδώσει το περίλαμπρο «An American Dictionary of the English Language», έκρινε πως έπρεπε να φτάσει στις ρίζες των λέξεων. Μόνο έτσι θα μπορούσε να εκτιμήσει και να αξιολογήσει την πραγματική ετυμολογία τους.

Έμαθε λοιπόν αγγλοσαξονικά, γοτθικά, ελληνικά, γερμανικά, λατινικά, ιταλικά, ισπανικά, γαλλικά, ολλανδικά, ουαλικά, ρωσικά, εβραϊκά, αραμαϊκά, περσικά, αραβικά, σανσκριτικά και σε κάποιες γλώσσες και τα ιδιόλεκτά τους (όπως τα παλιά αγγλικά). Ήταν ένας τιτάνιος άθλος που δύσκολα θα βρεις όμοιό του στην παγκόσμια ιστορία.

Την ίδια ώρα, για να καθορίσει αυτό που αποκαλούσε «πρότυπη αμερικανική γλώσσα», έπρεπε να έρθει σε επαφή και με τις διαλέκτους της αγγλικής που μιλούσαν οι μετανάστες σε τόσες και τόσες γωνιές του Νέου Κόσμου, μαθαίνοντας από πρώτο χέρι την προφορά, τη μορφολογία, τη σύνταξη και το λεξιλόγιό τους.

Κι όλα αυτά μόνο και μόνο για να σταθμίσει τις πηγές της γλώσσας που μιλούσαν στην πατρίδα του! Και δικαιώθηκε. Το λεξικό κυκλοφόρησε το 1828 και ο αντίκτυπός του στην παγκόσμια λεξικογραφία ήταν κολοσσιαίος.

Τα 70.000 λήμματα που περιέλαβε ήταν τόσο περιεκτικά που όλοι το χαιρέτισαν ως την κορυφαία λεξικογραφική δουλειά που είχε γίνει ποτέ. Αφήνοντας στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας τον παλιότερο σταθμό, το βρετανικό αριστούργημα του Samuel Johnson του 1755.

Ξανά όμως ο Webster δεν ένιωθε απόλυτα ευχαριστημένος. Κι έτσι ξεκίνησε να γράφει αμέσως τη δεύτερη εκδοχή του λεξικού του, θα τον προλάβαινε όμως ο χρόνος. Πέθανε το 1843 και δεν πρόλαβε να την υπογράψει. Τα 15 στάθηκαν λίγα γι’ αυτό που είχε στον νου του.

Εντωμεταξύ, όσο προωθούσε το πρώτο του λεξικό, τα αδέλφια George και Charles Merriam ίδρυαν το 1831 τον εκδοτικό τους οίκο G. & C. Merriam Co. στη Μασαχουσέτη (μετονομάστηκε σε Merriam-Webster Inc. το 1982).

Τα αδέλφια αγόρασαν τα αδιάθετα αντίτυπα της επικαιροποιημένης έκδοσης του 1841 («An American Dictionary of the English Language, Corrected and Enlarged») και μετά τον θάνατο του Webster απέκτησαν τα δικαιώματα από τους κληρονόμους του φάρου αυτού των γραμμάτων.

Ήταν το ξεκίνημα μιας τρανής εκδοτικής παράδοσης που συνεχίζεται ως και τις μέρες μας και είναι εδώ και κοντά 2 αιώνες γνωστή ως λεξικό Merriam-Webster.

Μικρά παραλειπόμενα

Η δουλειά του Noah Webster, τόσο το μνημειώδες λεξικό του όσο και τα σχολικά βοηθήματα, μονοπώλησαν την εκπαιδευτική κοινότητα και τις σχολικές αίθουσες των ΗΠΑ για έναν σχεδόν αιώνα.

Την ίδια ώρα, η διάκριση αμερικανικής και αγγλικής γλώσσας ήταν ένα σημείο με τεράστιες πολιτικές επιπτώσεις για ένα νεοσύστατο έθνος που έψαχνε τον χαρακτήρα του. Στον ίδιο χρωστάμε εξάλλου τις διαφορές μεταξύ βρετανικών αγγλικών και αμερικανικών αγγλικών, ιδιαιτέρως γνωστές σε λέξεις όπως «colour» και «color», «centre» και «center» κ.ο.κ.

Αλλά και η ίδια η δουλειά του ήταν κολοσσιαίων προδιαγραφών. Εκεί δηλαδή που το πρώτο αγγλικό λεξικό του Robert Cawdrey (1604) δεν περιείχε παρά 3.000 λέξεις, αλλά και το εμβληματικό λεξικό του Samuel Johnson δεν ξεπερνούσε τις 43.500 λέξεις, ο Webster έφτιαξε έναν πλήρη κατάλογο 70.000 λέξεων. Από τις οποίες οι 12.000 δεν είχαν εμφανιστεί ποτέ σε λεξικό.

Αναγκάζοντας την Οξφόρδη να τον μιμηθεί τελικά εκδίδοντας το Oxford English Dictionary. Ο κόσμος των λεξικών δεν θα ήταν ποτέ πια ο ίδιος.

Ο Webster ήταν ένας ζωντανός άνθρωπος που έζησε τη ζωή ως το μεδούλι της. Έκλεισε το πρώτο του σχολείο εξαιτίας ενός αποτυχημένου έρωτα. Παρά τις σπουδές του, πέρασε μεγάλα διαστήματα άνεργος και έκανε πολλά πράγματα για να επιβιώσει, καθώς παρά την οικονομική επιφάνεια των γονέων του και της συζύγου του αργότερα, πραγματικά λεφτά δεν είχε ποτέ.

Έκανε τον δημοσιογράφο, έγινε πολιτικός θεωρητικός, ίδρυσε ένα δεύτερο σχολείο αποκλειστικά για την άρχουσα τάξη, έβγαζε εφημερίδες, έγραφε άρθρα, έτρεχε σε πολιτικές συγκεντρώσεις και τόσα ακόμα. Και ήταν τελικά αυτό το σχολικό βοήθημα που έβγαλε που θα τον έκανε πλούσιο, επιτρέποντάς του να αφοσιωθεί απερίσπαστος στο λεξικό του.

Όταν το εξέδωσε το 1828, σε ηλικία 70 ετών πια, πούλησε μόνο 2.500 αντίτυπα και τον έβαλε σε μεγάλους οικονομικούς μπελάδες.

Δανείστηκε λεφτά για να φτιάξει λέσχες και πολιτικά κινήματα και είχε φανατικούς φίλους και σφοδρούς πολέμιους. Όλους τους Ρεπουμπλικάνους δηλαδή, που μπήκαν σε μεγάλο κόπο να σκαρφίζονται δύσκολες λέξεις για να τον κατασυκοφαντούν. Δύσκολες λέξεις σαν αυτές που λημματογραφούσε ο ίδιος δηλαδή.

Ήταν προοδευτικός, φιλελεύθερος, μιλούσε κατά της δουλείας πριν καν εγερθούν τέτοια ζητήματα και προωθούσε ανοιχτά μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με πράγματα που θα γίνονταν δεκαετίες αργότερα κοινός τόπος.

Μέσα σε όλα, απέκτησε 8 παιδιά και βρήκε τον χρόνο να γράψει τόσα πολλά και διαφορετικά πράγματα που η πλήρης βιβλιογραφία των έργων του απλώνεται σε… 655 σελίδες.

Ένας και μοναδικός.