Ο φόβος του κορονοϊού και το ψυχικό στίγμα που προκαλεί στους ασθενείς

Κάθε μέρα ακούμε την ανακοίνωση νέων μέτρων από την πλευρά της κυβέρνησης και παρακολουθούμε τη συζήτηση περί ατομικής ευθύνης των πολιτών, ώστε ο ιός να προκαλέσει το δυνατόν λιγότερο κακό.

Εκτός όμως από τη σωματική η νόσος έχει και μια ψυχική διάσταση, κυρίως όταν πρόκειται για τα άτομα που έχουν προσβληθεί από τον νέο κορονοϊό και φέρουν το «στίγμα» της ασθένειας, αλλά και το βάρος ότι μπορεί να αποτελέσουν αιτία μετάδοσης του ιού στους συνανθρώπους τους.

Οι ψυχικοί κίνδυνοι του κορονοϊού

Την ψυχική διάσταση του ιού ζητήσαμε να μας εξηγήσει η Δρ Ίλια Θεοτοκά, Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο.

«Η ψυχική διάσταση είναι ότι ο κόσμος κατ’ αρχήν αγχώνεται, πανικοβάλλεται γιατί νιώθει ότι είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να ελέγξει. Και σε καταστάσεις αβεβαιότητας οι άνθρωποι αντιδρούν συνήθως σπασμωδικά. Οι σπασμωδικές αντιδράσεις μπορεί να είναι ο πανικός, οι υπερβολικές αντιδράσεις, το άγχος, ο θυμός» μας είπε.

«Υπάρχει όμως και ο άλλος πόλος, αυτός της άρνησης του προβλήματος, της υποβάθμισης του προβλήματος, της αδιαφορίας, σαν ένας τρόπος, πάλι, αντιμετώπισης του φόβου. Οι άνθρωποι δεν διαχειρίζονται τον φόβο με τον ίδιο τρόπο. Η αδιαφορία μάλιστα στη συγκεκριμένη νόσο, τολμώ να πω, ότι μπορεί να είναι και πιο επικίνδυνη από τον πανικό. Γιατί αυτό μπορεί να δημιουργήσει και να υπερδιπλασιάσει τα κρούσματα, τους ανθρώπους που νοσούν» τόνισε η κ. Θεοτοκά.

Ο κορονοϊός αποτελεί μία καινούργια απειλή για την ανθρώπινη υγεία, γεγονός που παίζει τον ρόλο του, όπως εξηγεί η ψυχολόγος:

«Το καινούργιο προκαλεί φόβο, προκαλεί άγχος, γιατί είναι κάτι άγνωστο. Οτιδήποτε άγνωστο και απρόβλεπτο δημιουργεί φόβο».

– Θυμάστε μια αντίστοιχη περίοδο που κάποια ασθένεια εισήλθε απότομα στη ζωή μας;

«Ήταν ο ιός Έμπολα περίπου το 2014-15, που από ό,τι θυμάμαι, πάλι είχε προκαλέσει πανικό. Νομίζω όμως ότι υπήρχε θεραπεία πιο νωρίς. Αυτό όμως μπορούν να το επιβεβαιώσουν οι λοιμωξιολόγοι. Δεν υπήρχε, βέβαια, αυτή η διασπορά, η μεταδοτικότητα… να απειλείται δηλαδή μέσα σε λίγους μήνες όλη η υφήλιος».

– Ποιο είναι το στίγμα που μπορεί να φέρει κάποιος που έχει προσβληθεί από κορονοϊό;

«Το στίγμα είναι ένα θέμα με το οποίο οι ψυχολόγοι έχουμε αρκετά ασχοληθεί. Άλλωστε όλες οι ψυχικές νόσοι έχουν πολύ μεγάλο βαθμό στίγματος, οπότε είναι κάτι οικείο σε εμάς να διαχειριστούμε το “στίγμα”. Το πώς δηλαδή μπορεί να νιώθουν αυτοί οι άνθρωποι που έφεραν τον ιό και το ότι ίσως αισθάνονται υπεύθυνοι για αυτό.

Αν τους ενοχοποιήσουμε, αν τους ποινικοποιήσουμε, τότε μπορεί να κρύψουν τη νόσο τους, επειδή θα πιστεύουν ότι τους θεωρούμε “μιάσματα” με κάποιο τρόπο. Και όταν κρύβουν τη νόσο, προκειμένου να αποφύγουν τις αρνητικές συνέπειες του στίγματος, δεν ζητούν την ιατρική βοήθεια που χρειάζονται, δεν υιοθετούν υγιείς συνήθειες, απομονώνονται ψυχολογικά και παράλληλα, με αυτόν τον τρόπο στιγματίζουμε μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Κατά συνέπεια, αρχίζουμε να αποδίδουμε ορισμένα χαρακτηριστικά σε αυτή την ομάδα των ανθρώπων και έτσι δημιουργούνται προκαταλήψεις και στεγανά».

Ο ρόλος των ΜΜΕ και η «πανδημία» της πληροφορίας

Η κ. Θεοτοκά αναφέρθηκε και στον ρόλο που παίζει ο καταιγισμός της πληροφορίας που δέχεται ο πολίτητς καθημερινά από τα ΜΜΕ σχετικά με τον κορονοϊό:

«Ο βομβαρδισμός από πληροφορίες επηρεάζει πάρα πολύ. Αυτό που έχει σημασία είναι να ενημερωνόμαστε μεν, να διαβάζουμε τα sites και να παρακολουθούμε τηλεόραση, ραδιόφωνο, αλλά μέχρι ενός σημείου. Μετά πρέπει να προσπαθούμε να είμαστε όσο μπορούμε λειτουργικοί στις δραστηριότητές μας, όποιες είναι αυτές, εντός ή εκτός σπιτιού, έστω και αν οι δεύτερες είναι περιορισμένες. Να μην παρακολουθούμε όλες τις ώρες τα ΜΜΕ.

Αυτό που πρέπει να πούμε επίσης είναι ότι οι πηγές πληροφόρησης πρέπει να είναι αξιόπιστες, το υπουργείο Υγείας, αξιόπιστα δημοσιογραφικά, ιατρικά sites, γιατί και οι ιστότοποι, κάποιες φορές, μπορεί να μεταφέρουν πληροφορίες, οι οποίες δεν είναι πάντα διασταυρωμένες . Άρα,λοιπόν, λίγες πληροφορίες και καλές. Ας κλείσουμε και λίγο την τηλεόραση. Ας ασχοληθούμε και με κάποιες δραστηριότητες, έστω και μέσα στο σπίτι.

Να προσπαθήσουμε να είμαστε πιο δημιουργικοί μέσα στο ίδιο μας το σπίτι και να εμπλέξουμε και την οικογένεια σε αυτό. Δηλαδή, αν υπάρχουν παιδιά στο σπίτι να τους μάθουμε τους κανόνες υγιεινής, να τους ζητήσουμε να μας βοηθήσουν να καθαρίσουμε μαζί το σπίτι, δίνοντάς τους κάποιους κανόνες. Να περάσουμε, όπως λέμε, κάποιο ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά, να διαβάσουμε μαζί ένα βιβλίο, να κάνουμε μια μικρή κατασκευή, να μαγειρέψουμε, να ασχοληθούμε με τις γλάστρες μας.

Όλες αυτές είναι δραστηριότητες που μπορούμε να κάνουμε μέσα στο σπίτι, για να παραμείνουμε λειτουργικοί και ψυχικά υγιείς, ακριβώς γιατί δεν ξέρουμε για πόσες ημέρες ή εβδομάδες θα είμαστε στο σπίτι».

«Η καραντίνα είναι κάτι σαν “shut down¨για τον σύγχρονο άνθρωπο»

– Πόσο επηρεάζει το άγχος μετάδοσης του ιού σε ανθρώπους του συγγενικού ή φιλικού περιβάλλοντος;

«Δεν το γνωρίζουμε αυτό. Δεν υπάρχουν μελέτες ακόμη για αυτό, οπότε δεν μπορούμε να πούμε κάτι με βεβαιότητα. Δεν γνωρίζουμε επίσης κατά πόσο οι ψυχικοί παράγοντες επηρεάζουν τη σωματική κατάσταση».

Η κατάσταση του περιορισμού, πόσω μάλλον της καραντίνας, είναι μάλλον ανοίκεια στον σύγχρονο άνθρωπο που έχει έντονους ρυθμούς στην καθημερινότητά του.

«Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει μάθει να είναι πολύ λειτουργικός, να κινείται σε πολλά επίπεδα, στην οικογενειακή και επαγγελματική του ζωή, στην κοινωνική του ζωή, να κάνει σπορ, να έχει χόμπι και συχνά με έντονους ρυθμούς καθημερινά. Συνεπώς, το να περιορίσουμε τους ανθρώπους είναι κάτι πολύ δύσκολο. Είναι δύσκολο να κάνουμε “shut down”, όταν ο μέσος άνθρωπος συνήθως είναι στο σπίτι πολύ λίγες ώρες της ημέρας και ξαφνικά καλείται να κάνει το αντίστροφο.

Πρόκειται για μία αλλαγή ειδικών συνθηκών, πρόκειται για μία αλλαγή των συνηθειών και των προτεραιοτήτων μας. Γι’ αυτό και οι άνθρωποι δεν συμμορφώνονται, δεν πειθαρχούν σε αυτό. Νιώθουν ότι περιορίζονται, ότι φυλακίζονται, ότι τιμωρούνται. Χρειάζεται όμως να ακολουθήσουν αυτούς τους κανόνες. Δεν τους ακολούθησαν στην Ιταλία και είδαμε πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα. Είμαστε λοιπόν υποχρεωμένοι να πειθαρχήσουμε σε αυτούς τους κανόνες,παρ’ ότι δεν μας αρέσει. Να αλλάξουμε τις προτεραιότητές μας, να επανακαθορίσουμε τους στόχους μας και να δούμε ότι και στο σπίτι μπορούμε να εργαστούμε επαγγελματικά, να γυμναστούμε, να έρθουμε σε επαφή με τα μέλη της οικογένειας, εφόσον δεν νοσούν. Ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες, μπορούμε να είμαστε δημιουργικοί, και γιατί όχι, να κάνουμε για πρώτη φορά καινούργια πράγματα».

Ο ασθενής και το στενό του περιβάλλον

– Πώς θα προτείνατε σε κάποιον που έχει προσβληθεί από τον ιό να συμπεριφερθεί σε σχέση με τους κοντινούς του ανθρώπους;

«Ουσιαστικά να είναι σε φυσική απόσταση, να απομονωθεί, αν δεν νοσηλεύεται, είναι σημαντικό να διατηρήσει την καραντίνα, να του διασφαλίσουν οι αγαπημένοι του άνθρωποι ό,τι χρειάζεται, μένοντας περιορισμένος σε ένα δωμάτιο και ένα μπάνιο. Να διαβάσει, να ακούσει μουσική, να κάνει κάποιες ήπιες σωματικές ασκήσεις αν του το επιτρέπει η υγεία του, να κρατήσει την επαφή με τους αγαπημένους του ανθρώπους διαδικτυακά. Σήμερα, ευτυχώς, έχουμε αυτή τη δυνατότητα.

Το άτομο αυτό, χρειάζεται να έχει αισιοδοξία, να πιστεύει ότι τα πράγματα θα πάνε καλά, διότι συνήθως, και σε πολύ μεγάλο ποσοστό, η νόσος σε δυο εβδομάδες μπαίνει σε ύφεση. Οπότε, να ελπίζει ότι θα περάσει γρήγορα αυτό ο καιρός και να φροντίζει τον εαυτό του. Αν τηρήσει όλους αυτούς τους κανόνες, θα νιώσει ικανοποίηση για τον εαυτό του και για την πορεία της υγείας του, αλλά θα νιώσει επίσης ικανοποίηση για το τι έκανε το καθήκον του, φέρθηκε υπεύθυνα, με αγάπη και φροντίδα απέναντι στους συνανθρώπους του και ειδικά στους αγαπημένους του ανθρώπους.

Υπάρχουν άνθρωποι που αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρά προβλήματα υγείας στην καθημερινότητά τους, με χρόνιες νόσους, με σοβαρές θεραπείες που έχουν πολλές παρενέργειες και παρ’ όλα αυτά μπορούν και εξελίσσονται, επιβιώνουν, μπορούν να είναι λειτουργικοί και να χαίρονται πλέον τη ζωή τους, γιατί σήμερα και η ψυχολογία και η ιατρική εστιάζουν στην ποιότητα ζωής και αυτό σε μεγάλο βαθμό το έχουμε καταφέρει».

– Αντιστοίχως τι θα συμβουλεύατε τους κοντινούς στον ασθενή ανθρώπους;

«Εάν δεν είναι σε μία φυσική επαφή μαζί του, επειδή έχει απαγορευτεί, να είναι σε επικοινωνία διαδικτυακή μέσω Skype ή μέσω τηλεφώνου. Να τον στηρίζουν, να βλέπουν με αισιοδοξία το μέλλον, όπως λέμε, να βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο και όχι μισοάδειο. Να βασίζονται σε αυτά που τους λέει ο θεράπων ιατρός και να μην τα διογκώνουν και να τα μεγαλοποιούν, αλλά ούτε και να τα υποτιμούν.

Είναι σημαντικό σε κάθε δύσκολη στιγμή να διατηρούμε το χιούμορ μας, να διακωμωδούμε και λίγο την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, να διατηρούμε την πίστη μας ότι η ζωή αξίζει ακόμα και στις δύσκολες στιγμές. Και ασφαλώς να βασιζόμαστε στο: “Ό,τι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό”».