Ο ιός, το κλίμα, οι ΗΠΑ και η Κίνα
Η κουβέντα μας έγινε την ώρα που στις ΗΠΑ οι διαδηλώσεις οργής για τον θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ συνεχίζονταν με αμείωτη ένταση. «Νομίζω ότι έχουμε αρχίσει να βλέπουμε πραγματικές αλλαγές πολιτικής φύσεως σε εθνικό επίπεδο. Οι αντιδράσεις ενάντια στην αστυνομική βαρβαρότητα και τον συστημικό ρατσισμό έχουν σχεδόν εκτοπίσει τον κορωνοϊό από την ειδησεογραφία», λέει ο Αμερικανός δημοσιογράφος Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέλς, συνεργάτης του New York Magazine. «Νομίζω ότι έχουμε μπροστά μας δραματικές και ίσως θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις. Εμένα πάντως με ανησυχεί και κάτι άλλο: η άνοδος της Κίνας, η οποία έχοντας αντιμετωπίσει ικανοποιητικά την COVID-19 –έστω και έπειτα από μια κακή αρχή–, συνεχίζει να προσφέρει τη βοήθειά της σε άλλες χώρες, ακριβώς όπως έκαναν οι ΗΠΑ με το Σχέδιο Μάρσαλ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ταυτόχρονα, εδραιώνει την κυριαρχία της στο Χονγκ Κονγκ, μετακινεί τον στρατό της προς την Ινδία, επεκτείνει την επιτήρησή της και συνεχίζει να τρομοκρατεί τον πληθυσμό των Ουιγούρων στην επαρχία Σινγιάνγκ. Ολα αυτά είναι πραγματικά τρομακτικά…».
Το πρώτο του βιβλίο, «Ακατοίκητη Γη: Μια ιστορία του μέλλοντος», που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 2017 (μπαίνοντας αμέσως στη λίστα με τα ευπώλητα των New York Times) και στη χώρα μας πέρυσι, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο (έχει ήδη μεταφραστεί σε δεκαπέντε γλώσσες), είναι κάτι σαν… ξυπνητήρι, όπως εύστοχα σχολίασε σε μια φράση του που μπήκε στο εξώφυλλο της έκδοσης ο Νίκος Χαραλαμπίδης, διευθυντής της Greenpeace Ελλάδας. Ο Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέλς μας δείχνει πώς θα είναι το αύριο, προϊούσης της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη, αν δεν κάνουμε σήμερα όλα όσα πρέπει να γίνουν. Μιλάει για τον όλεθρο, που όμως μπορεί να αποφευχθεί. Στοχάζεται πάνω στη ζωή μας και απευθύνει στην παγκόσμια κοινότητα έκκληση για ευαισθητοποίηση και δράση. Και μπορεί, όπως λέει ο ίδιος, τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης να μην ασχολούνται πια τόσο με τον κορωνοϊό, όμως η συνέντευξή μας δεν θα μπορούσε παρά να ξεκινήσει από αυτή την αφετηρία: γιατί ο ιός είναι πάντα εδώ. Το ίδιο απειλητικός.
– Η «Ακατοίκητη Γη: Μια ιστορία του μέλλοντος» ξεκινά ως εξής: «Τα πράγματα είναι άσχημα, πιο άσχημα από όσο φαντάζεστε». Αναφέρεστε φυσικά στην κλιματική αλλαγή. Τι συμβαίνει, όμως, με την πανδημία; Είναι… αρκετά άσχημα τα πράγματα;
– Οπως συμβαίνει και με την κλιματική κρίση, εξαρτάται από την προοπτική από την οποία βλέπει κανείς αυτό που συμβαίνει. Σε γενικές γραμμές είναι αδιαμφισβήτητο, νομίζω, ότι ο χειρισμός της COVID-19 από τις ΗΠΑ είναι μια απερίγραπτη, καταστροφική αποτυχία, σχεδόν σε κάθε επίπεδο, αλλά κυρίως σε ό,τι αφορά την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Εξι μήνες έχουν περάσει από το ξέσπασμα της πανδημίας κι ακόμα δεν έχει εκπονηθεί ούτε ένα ομοσπονδιακό σχέδιο. Στις περιοχές της χώρας που έχουν χτυπηθεί πιο σκληρά ώς τώρα, τα κρούσματα και οι θάνατοι συνεχίζουν να μειώνονται, ευτυχώς, αλλά ολοένα και περισσότερα νέα κρούσματα εμφανίζονται σε άλλες περιοχές, χωρίς να υπάρχει το παραμικρό ενδιαφέρον ή οποιαδήποτε διάθεση από πλευράς κράτους για ουσιαστικές παρεμβάσεις. Ανεξάρτητα από τη ρητορική του προέδρου μας, το τέλος της πανδημίας είναι πολύ, πολύ μακριά. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η εικόνα είναι ανάμεικτη, αν και δεν υπήρξαν περιπτώσεις χωρών εκτός της Ασίας και του Ειρηνικού οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν πραγματικά επιτυχημένες στην αντιμετώπιση της πανδημίας – ίσως μόνο η Ισλανδία. Αυτό μας δείχνει, από τη μια, πόσο απογοητευτικό είναι να βλέπουμε ηγέτες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, να θέτουν σε κίνδυνο τον λαό τους με την αδιαφορία και την αδράνειά τους, κι από την άλλη, ότι η συγκεκριμένη ασθένεια είναι ένα περίπλοκο πρόβλημα χωρίς εύκολες και προφανείς λύσεις. Ας μην ξεχνάμε και το ότι η κατάσταση επιδεινώθηκε με ανακριβείς πληροφορίες και λανθασμένη καθοδήγηση από οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, που μέχρι πριν από μερικές εβδομάδες συμβούλευε τους πολίτες να μη φορούν προστατευτικές μάσκες προσώπου. Επιπλέον, ακόμα και στις χώρες που φαίνεται να νίκησαν τον κορωνοϊό, όπως η Ταϊβάν και η Νέα Ζηλανδία, αυτή η νίκη ίσως αποδειχθεί πρόσκαιρη, ίσως ο ιός επιστρέψει ξανά. Μέχρι τότε, ας εστιάσουμε σε κάποια οφέλη, όπως στην εμπειρία που αποκομίσαμε από τη διαχείριση αυτής της κρίσης. Ο κορωνοϊός πέτυχε κάτι που η κλιματική αλλαγή δεν έχει καταφέρει ώς τώρα: μας υπενθύμισε ότι είμαστε κομμάτι της φύσης και ότι, όσο κι αν αισθανόμαστε ανώτεροι ή ανεξάρτητοι, δεν θα μπορούμε πάντα να προστατεύουμε τους εαυτούς μας από τις δυνάμεις της. Μας έμαθε επίσης πόσο σημαντική είναι η άμεση κινητοποίηση και δράση, όταν αντιμετωπίζουμε τέτοιες προκλήσεις και ότι οι καθυστερήσεις μπορεί να μας κοστίσουν πολύ ακριβά.
– Να εστιάσουμε στον χειρισμό της κρίσης από τον πρόεδρο Τραμπ; Διαψεύδει καθημερινά όσους πιστεύουν ότι δεν μπορεί να κάνει πια άλλα λάθη…
– Δεν πρέπει να υπάρχει άνθρωπος στον πλανήτη που να θεωρεί ότι οι ΗΠΑ αποτελούν αυτή τη στιγμή μια αξιόπιστη παγκόσμια δύναμη. Με εξαίρεση ίσως τη Βραζιλία, η πιο ισχυρή και πιο πλούσια χώρα του κόσμου χειρίστηκε με τον χειρότερο δυνατό τρόπο την πανδημία. Αλλά δεν νομίζω ότι είναι θέμα ιδεολογίας του προέδρου μας –γιατί ακούγεται κι αυτή η άποψη–, εκτός κι αν το ενδιαφέρον για το κοινό καλό θεωρήσουμε πως έχει ιδεολογική χροιά. Δεν έχει. Απόδειξη το γεγονός ότι στην Αυστραλία ο δεξιός πρωθυπουργός Σκοτ Μόρισον και στη Νέα Ζηλανδία η αριστερή ομόλογός του Τζασίντα Αρντερν χειρίστηκαν εξίσου αποτελεσματικά την κρίση. Φοβάμαι ότι ο κόσμος θα δυσκολευτεί να ξεχάσει την ανεπάρκεια της πατρίδας μου τη δεδομένη στιγμή και την αδιαφορία της να βοηθήσει όχι μόνο τους ίδιους τους πολίτες της, αλλά και όσους έχουν ανάγκη εκτός ΗΠΑ – όπως πολλές φορές έκανε στο παρελθόν. Πάντως, για να είμαστε ακριβείς, το πρόβλημα, όσο φρικτό κι αν είναι, είναι πολύ μεγαλύτερο από τον Ντόναλντ Τραμπ. Δείτε πόσες φορές ταπεινώθηκαν οι εθνικοί οργανισμοί δημόσιας υγείας, όπως το CDC και το FDA, θέτοντας σε κίνδυνο τις ζωές εκατομμυρίων Αμερικανών. Δείτε πόσο λίγοι κυβερνήτες και δήμαρχοι στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων. Η αποτυχία δυστυχώς ήταν καθολική…
«Ο χειρισμός της πανδημίας από τις ΗΠΑ είναι μια απερίγραπτη, καταστροφική αποτυχία, σχεδόν σε κάθε επίπεδο, αλλά κυρίως σε ό,τι αφορά την ομοσπονδιακή κυβέρνηση», λέει ο Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέλς.
– Δημοσιογράφος, συγγραφέας ή ακτιβιστής; Πώς βλέπετε τελικά τον εαυτό σας;
– Σε διαφορετικές χρονικές στιγμές τον βλέπω μέσα από διαφορετικό πρίσμα. Είναι πάντως τόσο μεγάλη αυτή η ιστορία, της πανδημίας, και τόσο έντονες οι πολιτικές προκλήσεις που περιέχει, ώστε δεν θα μπορούσα να νιώσω άνετα μόνο σε έναν από αυτούς τους ρόλους.
– «Το να γίνω χορτοφάγος δεν θα βοηθούσε το περιβάλλον», έχετε πει. Γιατί; Δεν ευθύνεται η εντατική κτηνοτροφία για την εκπομπή τεράστιων ποσοτήτων αερίων του θερμοκηπίου;
– Δεν θυμάμαι αν έχω πει ακριβώς αυτό, ότι δεν θα βοηθούσε καθόλου. Το πρόβλημα όμως είναι πολύ σοβαρό και περίπλοκο, για να λυθεί με τέτοιες μεμονωμένες ενέργειες. Για να σταματήσει η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν απαιτείται απλώς να μειώσουμε τις εκπομπές άνθρακα αλλά να τις μηδενίσουμε παγκοσμίως. Αυτή είναι η κλίμακα της πρόκλησης: να απαλλαγούμε από όλες τις εκπομπές που σχετίζονται όχι μόνο με την ηλεκτρική ενέργεια και την ενέργεια γενικότερα, αλλά και με τις μεταφορές, τη βιομηχανία, τη γεωργία και τις υποδομές.
– Γίνατε πρόσφατα πατέρας. Πώς είναι να μεγαλώνετε ένα παιδί σε τέτοιους καιρούς;
– Οπως είναι να μεγαλώνεις παιδί σε κάθε εποχή, υποθέτω. Η κόρη μου σε λίγο θα γίνει δύο ετών και μόλις άρχισε να ανακαλύπτει τον κόσμο. Βέβαια, η κλιματική κρίση με κάνει να θέλω να της διδάξω το σημαντικότερο μάθημα, ανεξαρτήτως συνθηκών και χρονικής περιόδου: την ενσυναίσθηση. Με τρομάζει πόσο κοινή είναι η αντίληψη να θεωρούμε ασήμαντα για τη δική μας ζωή τα δεινά ανθρώπων που έτυχε να ζουν σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Πρόκειται για μια ηθική αποτυχία, το κόστος της οποίας ολοένα γιγαντώνεται. Και ειδικά σε ό,τι αφορά την υπερθέρμανση του πλανήτη, το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κόστους θα αναγκαστούν να επωμιστούν χώρες που ευθύνονται λιγότερο για το πρόβλημα και που δεν έχουν πόρους να το αντιμετωπίσουν.
– Τι θα κάνετε την πρώτη ημέρα «ελευθερίας», όταν η πανδημία θα έχει παρέλθει;
– Δεν ξέρω πόσος καιρός θα περάσει μέχρι τότε και πόσο χαλαρός και αμέριμνος θα επιστρέψω στις συνήθειες που είχα πριν από τον κορωνοϊό, αλληλεπιδρώντας με αγνώστους ανθρώπους, για παράδειγμα. Ειλικρινά, δεν έχω απάντηση, λοιπόν. Επιπλέον, νομίζω πως η μετάβαση δεν θα είναι απότομη: δεν θα βαδίσουμε με σιγουριά από την καραντίνα στην απόλυτη ελευθερία. Θα… γλιστρήσουμε, δειλά δειλά σε μια νέα κανονικότητα, με διαρκή επαγρύπνηση.
– Eχετε επισκεφθεί ποτέ την Ελλάδα;
– Ναι, μερικές φορές, για λίγο μόνο, για σύντομες διακοπές. Η Αθήνα είναι μία από τις πιο αγαπημένες μου πόλεις και συχνά νοσταλγώ την Κεφαλονιά, όπου η σύζυγός μου κι εγώ βρεθήκαμε πριν από περίπου δέκα χρόνια. Ηταν η πρώτη μου εμπειρία από τη Μεσόγειο, μια μοναδική περιοχή που δυστυχώς απειλείται από την ερημοποίηση.
Η υγεία μας ως κίνητρο
– Πώς φαντάζεστε τον κόσμο μας μετά την πανδημία;
– Σπάνια τέτοιου είδους μετασχηματισμοί «ξεδιπλώνονται» με τον τρόπο που τους περιμένουμε. Υποψιάζομαι ότι στη Δύση η ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού, η οποία έχει ήδη αποδυναμωθεί από τη μεγάλη οικονομική ύφεση και τις συνέπειές της, θα αποδυναμωθεί ακόμη περισσότερο, ειδικά σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η δύναμη της αγοράς δεν βρισκόταν σε ισορροπία με την κοινωνική ευημερία και αλληλεγγύη. Νομίζω επίσης ότι η Κίνα θα αναδυθεί ενδυναμωμένη. Τι σημαίνει αυτό για το κλίμα; Δεν είμαι σίγουρος. Δύσκολα πάντως θα καλυτερεύσουν τα πράγματα, αφού παρότι γνωρίζουμε πολύ καλά πλέον το πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη, απαντάμε με διαρκή αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η ατμοσφαιρική ρύπανση ευθύνεται για επτά εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως κάθε χρόνο. Ο κορωνοϊός έχει μέχρι σήμερα σκοτώσει σχεδόν 450.000 ανθρώπους. Αυτό ίσως μας κάνει να δούμε διαφορετικά το θέμα του περιβάλλοντος. Το τελευταίο εξάμηνο μας έχει διδάξει ότι ο φόβος μας για την υγεία μας μπορεί να λειτουργήσει ως πολύ ισχυρό κίνητρο. Ας τον χρησιμοποιήσουμε για να αναχαιτίσουμε την κλιματική αλλαγή.
– Μια συμβουλή σας για τους νέους συγγραφείς;
– Βρείτε τις πιο επείγουσες ιστορίες και αφηγηθείτε τες όσο πιο… επειγόντως μπορείτε!