Ο «Μυστράς του Αιγαίου» όπου κανείς δεν μπορούσε να ανέβει
Ένας από τους σημαντικότερους και ιστορικούς μεσαιωνικούς οικισμούς στην Ελλάδα βρίσκεται στην Χίο. Είναι ο Ανάβατος, ο «Μυστράς του Αιγαίου», όπως τον αποκαλούν, ή ο «Μυστράς της Χίου».
Μία μεσαιωνική πολιτεία άγριας ομορφιάς, που στέκεται αγέρωχη και περήφανη στην πλευρά ενός απόκρημνου βράχου ύψους 450 μέτρων. Ο Ανάβατος διαθέτει φυσική οχύρωση και περιβάλλεται από δύο φαράγγια, ενώ η είσοδος στον οικισμό είναι δυνατή μόνο από τα βόρεια.
Μάλιστα, το όνομά του έχει άμεση σχέση με την τοποθεσία του, αφού δηλώνει πως είναι το μέρος, όπου κανείς δε μπορεί να ανεβεί. Η ίδρυση του Ανάβατου τοποθετείται στους μέσους βυζαντινούς χρόνους. Σύμφωνα με την παράδοση, δημιουργήθηκε από τους εργάτες που έφτασαν στη Χίο για την κατασκευή της Νέας Μονής επί Κωνσταντίνου του Μονομάχου. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ο οικισμός δημιουργήθηκε λόγω των πειρατικών επιδρομών που μάστιζαν τα δυτικά παράλια του νησιού.
Ο παλιός πυρήνας του οικισμού καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των γεγονότων της Σφαγής της Χίου, όταν ο Ανάβατος πολιορκήθηκε και αλώθηκε από τα οθωμανικά στρατεύματα. O κυρίως οικισμός εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά το σεισμό του 1881 και οι εναπομείναντες κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν στο κατώτερο τμήμα του Ανάβατου, ενώ το 1918 εγκαταστάθηκαν προσωρινά πρόσφυγες από τα παράλια της Μικράς Ασίας.
Ο επισκέπτης ανάμεσα στα πέτρινα κτίσματα, στις καμάρες, στις εκκλησίες της Παναγίας και του Tαξιάρχη, έρχεται σε επαφή και σε ένα ταξίδι τον χρόνο με την ένδοξη ιστορία του Ανάβατου.
Ο οικισμός αποτελείται από τρία τμήματα: την Ακρόπολη στην κορυφή του βραχώδους εξάρματος, το Μεσοχώρι και το Νέο Χωριό, που απλώνονται στην ανατολική κλιτύ του βράχου. Στην απογραφή του 2011 ο Ανάβατος είχε μία κάτοικο.