Ο ναός της Δήμητρας στη Νάξο που δημιουργήθηκε έναν αιώνα πριν τον Παρθενώνα
Στην περιοχή Σαγκρί, στο νοτιοδυτικό τμήμα της Νάξου, και πιο συγκεκριμένα στη θέση Γύρουλα, δεσπόζει αγέρωχο στο πέρασμα του χρόνου ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα του νησιού.
Ο λόγος για τον ιωνικού ρυθμού Ναό της Δήμητρας, ο οποίος χρονολογείται στα χρόνια του τυράννου της Νάξου Λυγδάμιδος, μεταξύ 530-520 π.Χ., και μαζί με τον ναό των Υρίων θεωρούνται, αρχιτεκτονικά, ως πρόδρομοι του Παρθενώνα.
Επί κυριαρχίας του συγκεκριμένου τύραννου, μάλιστα, το νησί γνώρισε σπουδαία οικονομική ανάπτυξη, έργο του οποίου είναι και η περίφημη Πορτάρα.
Ο ναός προσφέρει εκπληκτική θέα τόσο στη θάλασσα, όσο και στο βουνό, ενώ ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα, την Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη. Λόγω του ότι η Δήμητρα ήταν θεά της γεωργίας και της γονιμότητας, επιλέχθηκε και η συγκεκριμένη τοποθεσία σε συγκεκριμένη εύφορη κοιλάδα του νησιού.
Ο ναός είναι εξολοκλήρου χτισμένος από λευκό μάρμαρο σε τετράγωνο σχήμα, με κολώνες τόσο στην πρόσοψη, όσο και στον εσωτερικό του χώρο, ενώ από το αρχαίο υλικό του σώζεται μέχρι σήμερα ποσοστό περισσότερο του 50%.
Πρόκειται για ένα από τα λιγοστά οικοδομήματα του αρχαίου κόσμου που λειτουργεί ως πρόδρομος της κλασικής αττικής αρχιτεκτονικής, παρέχοντας μοναδικές πληροφορίες για τη δομή της μαρμάρινης στέγης, τις οπτικές διορθώσεις και τις καμπυλότητες, καθώς και τις πρώιμες μορφές του ιωνικού ρυθμού όμοιες με αυτές του Παρθενώνα, οι οποίες, ωστόσο, συναντώνται έναν αιώνα πριν.