Ο πλανήτης καίγεται: η κλιματική αλλαγή είναι εδώ
Για τις βορειοδυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ, κοντά στον Ειρηνικό Ωκεανό, το τέλος Ιουνίου σηματοδότησε έναν από τους χειρότερους καύσωνες στην ιστορία τους. Σε πάρα πολλές περιοχές οι θερμοκρασίες ανέβηκαν σε επίπεδα ρεκόρ. Για παράδειγμα στο Πόρτλαντ του Όρεγκον τα θερμόμετρα έδειξαν 46 βαθμούς Κελσίου στις 28 Ιουνίου, μια θερμοκρασία σχεδόν εξωπραγματική γι’ αυτή την περιοχή. Λίγο βορειότερα, μια πόλη στον Καναδά το Λύτον είχε το οδυνηρό ρεκόρ της υψηλότερης θερμοκρασίας που καταμετρήθηκε ποτέ σε αυτή τη χώρα: 49 βαθμοί Κελσίου.
Μια βάση δεδομένων που καταγράφει τις υψηλότερες θερμοκρασίες που είχαν καταγραφεί σε διάφορες περιοχές συγκέντρωσε τον Ιούνιο του 2021 πάνω 4000 αναφορές για υψηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία.
Το πρωτοφανές αυτό κύμα καύσωνα είχε τραγικές επιπτώσεις. Εκατοντάδες θάνατοι στη Βρετανική Κολομβία του Καναδά και πολλές δεκάδες στις Βορειοδυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ, οι περισσότεροι ηλικιωμένοι που πέθαναν από θερμοπληξία.
Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ
Παρότι η κλιματική αλλαγή υπολογίζεται ως μια μεσοσταθμική αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, εντούτοις τα φαινόμενα που σχετίζονται με αυτή είναι ιδιαίτερα έντονα. Και η εμφάνιση ολοένα και πιο συχνών μεγάλων καυσώνων είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή.
Το 2019 η Ευρώπη αντιμετώπισε ένα από ένα μεγαλύτερα κύματα καύσωνα της ιστορίας. Εκτιμάται ότι σε αυτό οφείλονταν 2500 νεκροί. Μια μελέτη εκτίμησε ότι η κλιματική αλλαγή έκανε αυτό τον καύσωνα πέντε φορές πιο πιθανό σε σύγκριση με την περίπτωση να μην είχαμε κλιματική αλλαγή.
Τους πρώτους έξι μήνες του 2020 η Σιβηρία αντιμετώπισε μια περίοδο ασυνήθιστα υψηλών θερμοκρασιών. Μάλιστα στις 20 Ιουνίου 2020 στην πόλη Βερκχόγιανσκ καταγράφηκε το ρεκόρ των 38 βαθμών Κελσίου. Μια μελέτη έδειξε ότι μια τόσο παρατεταμένη περίοδος τόσο υψηλών θερμοκρασιών ήταν αδύνατη χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση που οδηγεί στην κλιματική αλλαγή. Γιατί ακρίβεια υπολόγισαν ότι οι παρατεταμένες υψηλές θερμοκρασίες έγιναν τουλάχιστον 600 φορές πιο πιθανές εξαιτίας της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.
Τα κύματα καύσωνα δεν γίνονται μόνο μεγαλύτερα ή πιο συχνά, αλλά και αρχίζουν και καταγράφονται σε περιοχές όπου οι κάτοικοι δεν είναι συνηθισμένοι στις υψηλές θερμοκρασίες. Αυτό ενέχει τον κίνδυνο για περισσότερα θύματα, π.χ. γιατί σε τέτοιες περιοχές οι κάτοικοι δεν συνηθίζουν να έχουν κλιματιστικά στα σπίτια.
Μάλιστα, τα στοιχεία δείχνουν ότι η συσχέτιση ανάμεσα στα κύματα καύσωνα και την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή γίνεται όλο και έντονη. Το ευρωπαϊκό κύμα καύσωνα του 2003 (στο οποίο αποδόθηκαν πολλές χιλιάδες νεκροί) είχε μέση θερμοκρασία υψηλότερα από οποιαδήποτε χρονιά από το 1851. Μια μελέτη εκτίμησε ότι η παρέμβαση του ανθρώπου τουλάχιστον διπλασίασε τον κίνδυνο ενός τέτοιου καύσωνα.
Αντίστοιχο σε σχέση με το κύμα καύσωνα του 2010 στη Ρωσία, επίσης με πολλές χιλιάδες νεκρούς, μια μελέτη υποστήριξε ότι ο κίνδυνος για έναν τέτοιο καύσωνα είχε αυξηθεί τουλάχιστον τρεις φορές εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Τo 2016 μια μελέτη των Εθνικών Ακαδημιών των ΗΠΑ υποστήριξε ότι η συσχέτιση ανάμεσα στα ακραία καιρικά φαινόμενα και την κλιματική αλλαγή γίνεται πια άμεση. Τα φαινόμενα πολύ υψηλών θερμοκρασιών στο Βόρειο Ημισφαίριο το 2018 και τα οποία αφορούσαν το 22% των κατοικημένων και καλλιεργημένων εκτάσεών του, επίσης αποδόθηκαν σε μεγάλο βαθμό στην κλιματική αλλαγή που επάγεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Υψηλή ζέστη, υψηλή υγρασία και ένας αβίωτος κόσμος
Και το πρόβλημα είναι ότι όσο πολλαπλασιάζονται τα περιστατικά ακραία υψηλών θερμοκρασιών, τόσο κινδυνεύουμε να φτάσουμε σε μια συνθήκη που θα είναι κυριολεκτικά αβίωτη. Δηλαδή, μια συνθήκη στην οποία η ανθρώπινη επιβίωση δεν θα είναι εφικτή σε συγκεκριμένες περιοχές. Αυτό έχει να κάνει επίσης και με τον συνδυασμό ανάμεσα σε υψηλές θερμοκρασίες και υψηλή υγρασία. Τεχνικά το ανώτατο όριο ορίζεται ως θερμοκρασία σε θερμόμετρο υγρού βολβού 35 βαθμών Κελσίου (θερμόμετρο που υπολογίζει και την εξάτμιση του νερού και που εξαρτάται και από την σχετική υγρασία και του οποίου η ένδειξη είναι πάντα αρκετά πιο κάτω από αυτή ενός «κανονικού θερμομέτρου). Πάνω από αυτό το όριο ο μηχανισμός της εφίδρωσης δεν λειτουργεί και διαμορφώνεται η δυνάμει θανατηφόρα συνθήκη της υπερθερμίας. Αυτό που κάνει πιο εφικτό δυστυχώς να φτάνουμε σε αυτό το όριο είναι ότι μηχανισμός της κλιματικής αλλαγής κάνει πιο πιθανά τα κύματα πολύ υψηλών θερμοκρασιών μαζί με υψηλή υγρασία. Και μια μελέτη εκτίμησε ότι πλέον θα έχουμε περιοχές που για σημαντικό διάστημα θα αντιμετωπίζουν ακραία ζέστη και υψηλή υγρασία κάτι που θα τις κάνει από ένα σημείο και μετά ακατοίκητες.
Ένα παράδειγμα μιας τέτοιας περιοχής κινδυνεύει να είναι η Τζακομπαμπάντ στο Πακιστάν. Εκεί η θερμοκρασία στα μέσα του καλοκαιριού μπορεί και να φτάσει τους 52 βαθμούς Κελσίου. Ωστόσο, η παραδοσιακά αυτή θερμή περιοχή, το τελευταίο διάστημα έχει βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντας ακριβώς εξαιτίας του συνδυασμού ανάμεσα στη ζέστη και την υγρασία και θεωρείται μία από τις ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή στον πλανήτη. Μετρήσεις που έγιναν όχι με θερμόμετρου ξηρού βολβού, αλλά με θερμόμετρο υγρού βολβού διαπίστωσαν ότι στην Τζακομπαμπάν το όριο των 35 βαθμών υγρού βολβού ξεπεράστηκε τον Ιούλιο του 1987, τον Ιούνιο του 2010 και τον Ιούλιο του 2012. Αυτό συνέβη κάθε φορά για λίγες ώρες, όμως πιο ανησυχητικό ήταν το γεγονός τριήμερος μέσος όρος 34 βαθμών μέγιστης θερμοκρασίας υγρού βολβού μετρήθηκε τον Ιούνιο του 2010, τον Ιούνιο του 2001 και τον Ιούνιο του 2012.
Όταν το παγωμένο υπέδαφος λιώνει
Πέραν από το λιώσιμο των πάγων που το βλέπουμε να επιταχύνεται διαρκώς και επιπτώσεις και ως προς τη στάθμη της θάλασσας και άρα την επιβίωση περιοχών, ιδίως νησιωτικών, υπάρχει και το λιώσιμο του πέρμαφροστ, δηλαδή του μόνιμα παγωμένου υπεδάφους σε περιοχές όπως η Αλάσκα ή η Σιβηρία.
Το λιώσιμο του παγωμένου υπεδάφους ενδιαφέρει πρώτα από όλα γιατί είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής αλλά και μπορεί να την επιτείνει. Και αυτό γιατί η διαδικασία αυτή απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο, που είτε ήταν εγκλωβισμένα στον πάγο είτε παράγονται από την αποσύνθεση των οργανισμών που ήταν εγκλωβισμένοι στον πάγο.
Πέραν, όμως, αυτών των επιπτώσεων, δημιουργούνται και άμεσα προβλήματα για τους ανθρώπου που ζουν σε αυτές τις περιοχές. Καθώς το υπέδαφος λιώνει αλλάζει και η συμπεριφορά του και αυτό δημιουργεί σοβαρά προβλήματα σε κτίρια και εγκαταστάσεις που βρίσκονται πάνω σε αυτό. Αρκεί να σκεφτούμε 65% της έκτασης της Ρωσίας καλύπτεται από πέρμαφροστ και πάνω σε αυτό περνάει και μεγάλο μέρος των 75.000 χιλιομέτρων αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, ενώ βρίσκονται και πάρα πολλές πόλεις. Το συνολικό δυνητικό κόστος από το λιώσιμο του μόνιμου παγωμένου υπεδάφους της Σιβηρίας εκτιμάται ότι μπορεί να φτάσει και τα 67 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2050.
Ο χρόνος που χάνεται
Ήδη από πέρσι ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός προειδοποιεί ότι υπάρχει πιθανότητα 20% να η μέση παγκόσμια θερμοκρασία να φτάσει ανάμεσα στο 2020 και το 2024 την αύξηση 1,5 βαθμού Κελσίου σε σχέση με το μέσο επίπεδο πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, αύξηση που υποτίθεται ότι είναι το όριο που πρέπει να σταματήσει με βάση τη συμφωνία του Παρισιού του 2015. Δηλαδή, σύντομα θα είμαστε εκεί ακριβώς που υποτίθεται ότι θέλουμε να αποφύγουμε να πάμε.
Όλα αυτά δείχνουν πόσο κρίσιμα είναι τα πράγματα. Η εποχή των γενικόλογων διακηρύξεων έχει περάσει. Ή θα υπάρξουν άμεσες δράσεις – που σημαίνει εκτός των άλλων δραστικές αλλαγές ακόμη και στην καθημερινότητα των ανθρώπων στις αναπτυγμένες χώρες (για παράδειγμα με ριζική μείωση της χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου ή του αεροπλάνου), ή ο πλανήτης δεν θα αντιμετωπίζει απλώς σύντομα ακραία καιρικά φαινόμενα αλλά κυρίως περιοχές ολόκληρες που θα είναι κυριολεκτικά αβίωτες.