Παχυσαρκία: Πώς η βαριατρική χειρουργική συμβάλλει στην αντιμετώπισή της

Γράφει ο Χάρης Παππής, Γενικός Χειρουργός, Διευθυντής Γ’ Χειρουργικής Κλινικής Νοσοκομείου «Υγεία»

Στο μυαλό των περισσοτέρων η θέα ενός παχύσαρκου ανθρώπου δημιουργεί προεκτάσεις που έχουν να κάνουν κυρίως με την αισθητική ή τις πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν αυτοί οι άνθρωποι. Κάποιος περισσότερο ενημερωμένος ίσως αναλογιστεί και τις συνέπειες της παχυσαρκίας στον ψυχισμό του ανθρώπου.

Μέχρι εκεί όμως… Στην  πραγματικότητα τα παραπάνω δεν αποτελούν παρά την κορυφή του παγόβουνου. Κι αυτό γιατί πίσω από τα περιττά κιλά κρύβεται μία πολύπλοκη ασθένεια, απειλητική για τη ζωή του ανθρώπου.

Η παχυσαρκία τα τελευταία χρόνια έχει λάβει παγκοσμίως διαστάσεις επιδημίας. Ο αριθμός των παχύσαρκων ολοένα και αυξάνεται, ενώ στο δυτικό κυρίως κόσμο τα ποσοστά αγγίζουν έως και το 40%. Είναι δε εντυπωσιακό το γεγονός ότι έχει καταγραφεί και μία μεταστροφή της κοινής γνώμης στο τι θεωρείται παχυσαρκία, με αποτέλεσμα πολλοί παχύσαρκοι να μην αναγνωρίζουν το πρόβλημα στον ίδιο τους τον εαυτό.

Όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω η παχυσαρκία επηρεάζει αρνητικά σχεδόν όλα τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Το τελικό αποτέλεσμα όλων αυτών των επιδράσεων είναι ο αυξημένος κίνδυνος θανάτου, ο οποίος μάλιστα είναι τόσο μεγαλύτερος όσο πιο παχύσαρκος είναι ο ασθενής. Μάλιστα η παχυσαρκία υπολογίζεται ότι έχει ήδη ξεπεράσει το κάπνισμα ως η νούμερο ένα προλήψιμη αιτία αναπηρίας.

Από τη λίστα των ασθενειών που προκαλεί η παχυσαρκία, περισσότερο γνωστή είναι η σχέση της με το μεταβολικό σύνδρομο, δηλαδή το συνδυασμό σακχαρώδους διαβήτη, δυσλιπιδαιμίας και αρτηριακής υπέρτασης. Είναι χαρακτηριστικό ότι για το 80% των περιπτώσεων διαβήτη τύπου 2 ευθύνεται η παχυσαρκία. Όσον αφορά δε το καρδιαγγειακό σύστημα ο παχύσαρκος ασθενής, εκτός από την υπέρταση, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, εμφράγματος, καρδιακής ανεπάρκειας, εγκεφαλικού αλλά και φλεβικών θρομβώσεων – πνευμονικής εμβολής.

Έχει αποδειχθεί πλέον ότι η παχυσαρκία συνδέεται με την εμφάνιση καρκίνου. Σύμφωνα με στατιστικές μελέτες στις ΗΠΑ η παχυσαρκία ευθύνεται για το 40% όλων των περιπτώσεων καρκίνου. Στη λίστα με τους καρκίνους που προκαλεί η παχυσαρκία συμπεριλαμβάνονται όλο οι γυναικολογικοί καρκίνοι, οι καρκίνοι του πεπτικού συστήματος, ο καρκίνος του νεφρού και αρκετοί άλλοι λιγότερο συχνοί τύποι καρκίνου. Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι κάθε ασθενής με καρκίνο, ακόμα και μη-σχετιζόμενο με την παχυσαρκία, έχει λιγότερες πιθανότητες να επιζήσει εάν είναι παχύσαρκος.

Η μακρόχρονη καταπόνηση του μυοσκελετικού συστήματος αποτελεί συχνή πηγή προβλημάτων για τους παχύσαρκους ασθενείς. Η κυριότερη μορφή της είναι η φθορά των αρθρώσεων που υποβαστάζουν το υπερβολικό βάρος, η οποία ονομάζεται οστεοαρθρίτιδα. Όσον αφορά το πεπτικό σύστημα η παχυσαρκία συνδέεται με αυξημένη συχνότητα χολολιθίασης, μη αλκοολικής στεατοηπατίτιδας και γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας η παχυσαρκία σχετίζεται με μείωση της libido, διαταραχές της περιόδου, υπογονιμότητα αλλά και αυξημένο κίνδυνο μαιευτικών επιπλοκών, ενώ στους άνδρες συχνά προκαλεί στυτική δυσλειτουργία. Στη μακρά λίστα των επιπλοκών της παχυσαρκίας αξίζει επίσης να αναφερθεί η επιβάρυνση του αναπνευστικού συστήματος λόγω του συνδρόμου άπνοιας ύπνου, η άνοια και η ευπάθεια στις λοιμώξεις κάθε είδους.

Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε την ψυχολογική επιβάρυνση αυτών των ατόμων, τα οποία συχνά γίνονται θύματα κοινωνικού στιγματισμού και περιθωριοποίησης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό των παχύσαρκων ανθρώπων, ιδιαίτερα νεαρής ηλικίας, να υποφέρει από κατάθλιψη.

Πώς αντιμετωπίζεται η παχυσαρκία;

Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας αποτελεί πρόκληση τόσο για το γιατρό όσο και για τον ίδιο τον παχύσαρκο, γεγονός που έχει δημιουργήσει το μύθο του άλυτου προβλήματος. Η αλήθεια είναι ότι στις μέρες μας η παχυσαρκία δεν αποτελεί πια άλυτο πρόβλημα, αρκεί να αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα από εξειδικευμένους επιστήμονες. Σήμερα η επιστήμη έχει στα χέρια της όπλα ικανά να βοηθήσουν ουσιαστικά το άτομο να ρυθμίσει το βάρος του, όπως ειδικά μοντέλα τροποποίησης συμπεριφοράς, μοντέλα διατροφικής εκπαίδευσης, ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις και τεχνικές αντιμετώπισης του χρόνιου στρες.

Στις σοβαρότερες όμως περιπτώσεις καθώς και στις περιπτώσεις εκείνες όπου τα συντηρητικά μέτρα αποτυγχάνουν, τη λύση καλείται να δώσει η βαριατρική χειρουργική. Η χειρουργική της παχυσαρκίας αποτελεί αποδεδειγμένα τον πιο αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης της παχυσαρκίας συγκριτικά με όλες τις άλλες μεθόδους. Οι περισσότερες από τις χειρουργικές επεμβάσεις που εφαρμόζονται σήμερα, ασκούν επίδραση τόσο στα φυσιολογικά σήματα της πείνας και του κορεσμού όσο και άμεσα στην ποσότητα φαγητού που μπορεί να καταναλώσει το άτομο, καθώς και στην απορρόφησή του από το πεπτικό σύστημα. Επιπλέον η βαριατρική χειρουργική έχει πλέον αναγνωριστεί ως η αποτελεσματικότερη θεραπεία για το διαβήτη, εξ’ ου και ο χαρακτηρισμός «μεταβολική χειρουργική».

Τι προφέρει η βαριατρική χειρουργική;

Στη βαριατρική χειρουργική περισσότερο από κάθε άλλο τομέα της χειρουργικής πρωταρχική σημασία έχει η επιλογή της σωστής επέμβασης για τον κάθε ασθενή. Για παράδειγμα μία επέμβαση που βασικά μειώνει τον όγκο του στομάχου δεν αναμένεται να βοηθήσει ιδιαίτερα κάποιον που καταναλώνει κατά κύριο λόγο γλυκά, καθώς αυτά περιέχουν πολλές θερμίδες σε μικρό όγκο. Είναι προφανές λοιπόν ότι ο βαριατρικός χειρουργός θα πρέπει να είναι σε θέση να εκτελέσει όλα τα είδη των επεμβάσεων και όχι μόνο μία συγκεκριμένη. Όλες οι βαριατρικές επεμβάσεις σήμερα γίνονται λαπαροσκοπικά, χωρίς την ανάγκη για χειρουργικές τομές, χωρίς μετεγχειρητικό πόνο και με διάρκεια νοσηλείας που συνήθως δεν ξεπερνάει τις 2 ημέρες. Πρέπει να τονιστεί ότι με βάση διεθνείς μελέτες σε οργανωμένα κέντρα η θνητότητα των βαριατρικών επεμβάσεων δεν ξεπερνάει το 0,28%, ποσοστό πολύ χαμηλότερο από πολλές καθημερινές «επεμβάσεις ρουτίνας».

Σε γενικές γραμμές οι βαριατρικές επεμβάσεις χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τις περιοριστικές και τις δυσαπορροφητικές, ανάλογα με το βασικό μηχανισμό δράσης τους. Στις περιοριστικού τύπου μειώνεται η χωρητικότητα του στομάχου για να προκληθεί πρόωρος κορεσμός, ενώ στις δυσαπορροφητικές μειώνεται η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από το έντερο. Σε όλες όμως τις βαριατρικές επεμβάσεις έχουν αναγνωριστεί επιπλέον μηχανισμοί δράσης, κυρίως ορμονικού χαρακτήρα, που συμβάλλουν στην απώλεια βάρους και τη μείωση της όρεξης.

Τα είδη των βαριατρικών επεμβάσεων που εκτελούνται σήμερα είναι τα εξής:

1. Η επιμήκης γαστρεκτομή (sleeve gastrectomy), κατά την οποία το στομάχι μετατρέπεται σε ένα επιμήκη σωλήνα μικρής χωρητικότητας.
2. Η κλασική γαστρική παράκαμψη (Roux-en-Y gastric bypass), κατά την οποία περιορίζεται κατά πολύ η χωρητικότητα του στομάχου και παράλληλα παρακάμπτεται τμήμα του λεπτού εντέρου.
3. Η γαστρική παράκαμψη μίας αναστόμωσης (One anastomosis gastric bypass ή mini gastric bypass), κατά την οποία περιορίζεται (σε μικρότερο βαθμό) η χωρητικότητα του στομάχου και παράλληλα παρακάμπτεται (μεγαλύτερο) τμήμα του λεπτού εντέρου.
4. Η χολοπαγκρεατική εκτροπή (Biliopancreatic diversion with or without duodenal switch). Πρόκειται για βαριά δυσαπορροφητική επέμβαση η οποία εκτελείται σπανίως.
5. Ο ρυθμιζόμενος γαστρικός δακτύλιος, ο οποίος παρεμποδίζει τη δίοδο της τροφής στο στόμαχο προκαλώντας πρόωρο κορεσμό.

Για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος ο παχύσαρκος ασθενής πρέπει να αντιμετωπίζεται από μία βαριατρική ομάδα, η οποία συντονίζεται από το χειρουργό και περιλαμβάνει επιπλέον εξειδικευμένο ψυχολόγο και διαιτολόγο. Έτσι το άτομο που επιλέγει να χειρουργηθεί χαίρει μιας εξαιρετικά ουσιαστικής βοήθειας, λόγω τόσο της άρτιας χειρουργικής επέμβασης όσο και της απαραίτητης υποστήριξης από τη βαριατρική ομάδα. Μέσα σ’ ένα κατάλληλο θεραπευτικό πλαίσιο, λοιπόν, δίνεται μια σοβαρή ευκαιρία, αλλά και η δυνατότητα να αντιμετωπιστεί η παχυσαρκία και οι παράγοντες εκείνοι που συνέβαλαν στην εμφάνιση της, με τελικό στόχο τη βελτιστοποίηση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου.