Παναγία Μαυριώτισσα, το μοναστήρι δίπλα στη λίμνη
Ο γύρος γύρω από την ατμοσφαιρική λίμνη Ορεστιάδα, στην πόλη της Καστοριάς, εκτός του ότι αποτελεί μία μοναδική εμπειρία ζωής με την υδάτινη αγκαλιά της λίμνης να αποτυπώνει στο νου εικόνες απίστευτου φυσικού κάλλους, κρύβει και πολλές εκπλήξεις για όσους τον επιχειρήσουν.
Σε ένα υπέροχο φυσικό τοπίο, στο ανατολικό τμήμα της χερσονήσου που εισχωρεί στη λίμνη, ανάμεσα σε θεόρατα πλατάνια και σε απόσταση περίπου 5 χλμ. από το κέντρο της πόλης, ξεπροβάλλει η Μονή της Παναγίας της Μαυριώτισσας, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Ένας βυζαντινός θησαυρός, όπως την αποκαλούν πολλοί, η μονή χρονολογείται από το 1082, επί Βυζαντινού Αυτοκράτορα Αλεξίου Α’ Κομνηνού, ενώ η αρχική ονομασία της ήταν Μεσονησιώτισσα. Την σημερινή της ονομασία την απέκτησε κατά τον 17ο αιώνα, από τους κατοίκους του απέναντι παραλίμνιου χωριού Μαύροβο, οι οποίοι συντηρούσαν το μοναστήρι.
Η ιερά μονή διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε όλες τις φάσεις της ιστορίας της Καστοριάς, κάτι που δικαιολογεί και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που έδειχαν σε αυτή αξιωματούχοι του Βυζαντίου. Για αρκετά χρόνια παρέμεινε κλειστή, ωστόσο επανιδρύθηκε και λειτουργεί κανονικά από το 1998.
Από την αρχική μονή σήμερα σώζονται ελάχιστα κτίρια με το καθολικό της να ανήκει στην κατηγορία των μονόχωρων, ξυλόστεγων βασιλικών. Από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία της η ζωγραφική του καθολικού, η οποία χρονολογείται σε δύο διαφορετικές περιόδους -στο πρώτο μισό του 12ου αιώνα, ενώ υπάρχουν αναπαραστάσεις και από τα τέλη του 12ου αιώνα.
Εντύπωση προκαλούν στο ναό η μεγάλη παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας στον ανατολικό και νότιο τοίχο του νάρθηκα, καθώς και οι αγιογραφίες στην εξωτερική πλευρά του νότιου τοίχου του νάρθηκα.
Στο χώρο της μονής υπάρχουν, σήμερα, και μεταγενέστερα κτίρια όπως το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, το μουσείο και το εκθετήριο.