Συμφωνία-σταθμός για το Ταμείο Ανάκαμψης και τον νέο προϋπολογισμό

ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Σε ιστορικής σημασίας συμφωνία κατέληξαν χθες τα ξημερώματα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. για τον νέο επταετή προϋπολογισμό της Ενωσης και το Ταμείο Ανάκαμψης. Επειτα από εξαντλητικές διαπραγματεύσεις, σε μία Σύνοδο που άγγιξε το ιστορικό ρεκόρ διάρκειας εκείνης του Δεκεμβρίου του 2000 για τη Συνθήκη της Νίκαιας, οι «27» συμφώνησαν ότι το Ταμείο Ανάκαμψης θα αποτελείται από επιχορηγήσεις ύψους 390 δισ. ευρώ και δάνεια 360 δισ. ευρώ, το οποίο θα χρηματοδοτηθεί από κοινό ευρωπαϊκό χρέος που θα εκδώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το Ταμείο διατήρησε τελικά το συνολικό μέγεθος της αρχικής πρότασης της Επιτροπής (750 δισ. ευρώ), αλλά με αυξημένη αναλογία δανείων έναντι επιχορηγήσεων.

Το Ταμείο θα είναι τριετές (δεσμεύσεις πόρων μεταξύ 2021-23), με πληρωμές έως και το 2026. Το βασικό εργαλείο, το Recovery and Resilience Facility, αποτελεί σχεδόν το 90% του Ταμείου, φτάνοντας τα 672,5 δισ. ευρώ (από 560 δισ. στην πρόταση της Κομισιόν και 625 στη συμβιβαστική πρόταση Μισέλ του Σαββάτου): 312,5 δισ. επιχορηγήσεις και 360 δισ. δάνεια.

Είναι αξιοσημείωτο –και έχει οδηγήσει σε επικριτικά σχόλια ειδικών– το γεγονός ότι η μείωση των επιχορηγήσεων κατά 110 δισ. ευρώ σε σχέση με την αρχική πρόταση της Επιτροπής (και τη γαλλογερμανική πρόταση του Μαΐου) επιτεύχθηκε με περικοπές σε σειρά προγραμμάτων που εκπροσωπούν τις εκσυγχρονιστικές προτεραιότητες της Ενωσης. Οι πιο θερμοί θιασώτες του εκσυγχρονισμού του κοινοτικού προϋπολογισμού υποτίθεται ότι είναι οι «φειδωλοί 4», που όμως πρωτοστάτησαν στην προσπάθεια μείωσης των επιχορηγήσεων. Ετσι, το συμπλήρωμα του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας συρρικνώνεται δραστικά, από 32,5 σε 10 δισ. ευρώ, ενώ περικόπτονται επίσης οι επιπλέον πόροι για το Horizon Europe από 13,5 σε 5 δισ. ευρώ και οι πόροι του Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης, για τον εκσυγχρονισμό και την περιβαλλοντική αναβάθμιση του αγροτικού τομέα, από 15 σε 7,5 δισ. ευρώ. Καταργείται επίσης, μεταξύ άλλων, το EU4Health, ένα νέο πρόγραμμα που αποσκοπούσε στην αναβάθμιση της συλλογικής υγειονομικής ικανότητας της Ε.Ε., και το εργαλείο φερεγγυότητας, που θα κινητοποιούσε κεφαλαιακές ενέσεις σε βιώσιμες επιχειρήσεις ανά την Ευρώπη που έχουν πληγεί από τον κορωνοϊό.

Στο θέμα της διακυβέρνησης, προτείνεται (όπως και πριν) η Κομισιόν να εξετάζει για περίοδο δύο μηνών τα εθνικά προγράμματα ανάκαμψης και ανθεκτικότητας που θα καταθέτει κάθε κράτος-μέλος. Στη συνέχεια, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα ψηφίζει επί της εισήγησης της Επιτροπής, με την απόφαση να λαμβάνεται με ειδική πλειοψηφία (15 εκ των 27 κρατών-μελών με τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της Ε.Ε.). Στη φάση της υλοποίησης, η Κομισιόν θα κρίνει αν πληρούνται οι προϋποθέσεις για την εκταμίευση, κατόπιν γνωμοδότησης της οικονομικής και δημοσιονομικής επιτροπής της Ενωσης (όργανο που αποτελείται από ανώτερους υπαλλήλους των εθνικών διοικήσεων και των κεντρικών τραπεζών, της ΕΚΤ και της Επιτροπής).

Στην «έκτακτη» περίπτωση που ένα ή περισσότερα κράτη-μέλη διαφωνούν ότι το εθνικό πρόγραμμα πληροί τις προϋποθέσεις και τα ορόσημα, το ζήτημα θα παραπέμπεται στο Συμβούλιο και οι πόροι δεν θα εκταμιεύονται έως ότου το Συμβούλιο «θα έχει συζητήσει εξαντλητικά το θέμα» – αλλά εντός περιόδου τριών μηνών από τη στιγμή που η Επιτροπή θα ζητήσει τη γνωμοδότηση της ΟΔΕ. Το «φρένο εκτάκτου ανάγκης», όπως ονομάστηκε αυτή η δυνατότητα παρέμβασης, προϊόν της επιμονής των Ολλανδών, δεν συνιστά βέτο, όπως πιστοποιεί και η αναφορά στο άρθρο 317 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ε.Ε. που προστέθηκε στην τελευταία τροποποίηση του σχεδίου συμπερασμάτων. Αποτελεί όμως μία ακόμα επιπλοκή σε μία διαδικασία που, για να φέρει αποτέλεσμα, πρέπει να τρέξει όσο πιο γρήγορα γίνεται.

Ο δανεισμός της Επιτροπής για τη χρηματοδότηση του Next Generation EU πρέπει να έχει ολοκληρωθεί ώς το τέλος του 2026 και η αποπληρωμή ώς το τέλος του 2058.

Το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-27 (ο προϋπολογισμός της Ενωσης) έκλεισε στο 1,074 τρισ. ευρώ (η προ Συνόδου πρόταση Μισέλ), με 5 δισ. εκτός οροφής για το αποθεματικό ταμείο του Brexit. Στην τελική του μορφή, περιλαμβάνει ακόμα μεγαλύτερες «επιστροφές» (rebates) για τους «φειδωλούς»: από 197 εκατ. στην πρόταση Μισέλ προ της Συνόδου σε 377 εκατ. ετησίως για τη Δανία, από 1,576 δισ. σε 1,921 δισ. για την Ολλανδία, από 237 σε 565 εκατ. για την Αυστρία και από 798 εκατ. σε 1,069 δισ. για τη Σουηδία. Το ποσό για τη Γερμανία έμεινε το ίδιο.

Διατηρείται επίσης ο στόχος να κατευθυνθεί το 30% των συνολικών δαπανών (ΠΔΠ συν Ταμείο Ανάκαμψης) σε προγράμματα και επενδύσεις που συνδέονται με την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Σχετικά με τους ίδιους πόρους, συμφωνήθηκε να ισχύσει το τέλος στο πλαστικό από 1.1.2021 και στις αρχές του νέου έτους η Κομισιόν να καταθέσει προτάσεις για ψηφιακό φόρο και τη διασυνοριακή προσαρμογή άνθρακα, ώστε να ισχύσουν από το 2023. Σε δεύτερο χρόνο προτείνεται η αναθεώρηση και επέκταση του συστήματος εμπορίας ρύπων (ETS) στη ναυτιλία και στις αερομεταφορές και «ενδεχομένως» ένας νέος φόρος επί των χρηματοοικονομικών συναλλαγών.