Τα όπλα μαζικής καταστροφής των αρχαίων Ελλήνων

Όταν μάλιστα τα βέλη ήταν δηλητηριασμένα, αυτό ισοδυναμούσε με ακόμα μεγαλύτερη δειλία. Κι όμως, ακόμα και ο πολυμήχανος Οδυσσέας, που δεν θα αποκαλούσες ακριβώς δειλό, με το φαρμακερό του τόξο ξεπάστρεψε τους μνηστήρες της Πηνελόπης!

Τα βέλη δεν ήταν φυσικά όπλα μαζικής καταστροφής, έδειχναν όμως τον δρόμο που έπρεπε να ακολουθηθεί. Και ακολουθήθηκε από πολλούς λαούς από τις απαρχές θα έλεγε κανείς του χρόνου. Το ίδιο έκαναν Κινέζοι και Ινδοί και απαθανάτισαν μάλιστα στα παλαιότερα γραπτά μνημεία τους.

Μόνο που δεν ήταν μόνο τα όπλα που χρησιμοποιούνταν στο πεδίο της μάχης, καθώς οι αρχαίοι λαοί επιδίδονταν και σε τακτικές πολέμου που θα θεωρούσε κανείς πως είναι σύγχρονες εφευρέσεις. Κι όμως, ο χημικός και ο βιολογικός πόλεμος είναι πολύ παλιότερα πράγματα.

Ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι οι Χετταίοι έστελναν τουλάχιστον από το 1500 π.Χ. ανθρώπους που είχαν προσβληθεί με πανούκλα στα εδάφη του εχθρού για να διασπείρουν την αρρώστια. Η κατανόηση της επιδημιολογίας ήταν η πρώτη πιθανότατα χρήση βιολογικού παράγοντα για πολεμικούς σκοπούς.

Κι αν το χημικό και μικροβιακό οπλοστάσιο των αρχαίων ήταν ψίχουλα σε σχέση με τα τωρινά όπλα μαζικής καταστροφής, η χρήση του προκαλούσε τα ίδια ηθικά και πολιτικά ζητήματα όπως ακριβώς και σήμερα. Ακόμα και ο μέγας στρατηλάτης Αννίβας λέγεται πως έριχνε με καταπέλτη ορδές φιδιών στα πλοία του εχθρού, άλλη μια χρήση όπλου μαζικής καταστροφής. Καράβια ολόκληρα αχρηστεύονταν χωρίς μάχη.

Αρουραίους, σφήκες σε στοές και σκορπιούς σε σπηλιές, ακόμα και πτώματα ζώων μέσα σε πηγάδια επιστράτευαν οι αρχαίοι για να αφανίζουν μαζικότερα τους εχθρούς τους. Ήδη από τη Νεολιθική Εποχή όλα αυτά! Θέλετε άλλο ένα όπλο μαζικής καταστροφής βγαλμένο κατευθείαν από την ανθρώπινη φαντασία; Το έλος.

Οι σπουδαιότεροι στρατηγοί ανάγκαζαν με πλήθος τεχνασμάτων τον εχθρό να παραμείνει για μέρες σε ελώδεις περιοχές και βαλτοτόπια, καθώς η ελονοσία θέριζε από τότε. Οι Αθηναίοι το έμαθαν αυτό με τον δύσκολο τρόπο, στη σικελική εκστρατεία τους κατά των Συρακουσών κατά το 415-413 π.Χ.

Ο στρατηγός των Συρακουσίων, Ερμοκράτης, ανάγκασε τον Αθηναίο Νικία να στρατοπεδεύσει σε μια πεδιάδα έξω από τα τείχη της πόλης, σε σημείο όπου θέριζε η ελονοσία. Όσοι γλίτωσαν τον θάνατο και την εξάντληση, έχασαν εύκολα στο πεδίο της μάχης και σύρθηκαν δούλοι στα κάτεργα των Συρακουσών.

Θουκυδίδης, Πλούταρχος και Διόδωρος βεβαιώνουν πως η καθήλωση του εχθρού σε μολυσμένη περιοχή ήταν από τις πλέον διαδεδομένες στρατηγικές της εποχής. Και ο βιολογικός πόλεμος με τα δηλητηριασμένα βέλη φυσικά, αν και αυτά δεν νοούνται όπλα μαζικής καταστροφής. Απλώς αυξημένης αποτελεσματικότητας.

Στη θανατηφόρα χολή της Λερναίας Ύδρας δεν βούτηξε τα βέλη του ο Ηρακλής κάνοντάς τα εξαιρετικά θανάσιμα; Δηλητηριασμένα βέλη έριχνε βέβαια και η θεά του κυνηγιού Άρτεμις, ενώ με ένα τέτοιο σκότωσε και ο Πάρις τον Αχιλλέα. Μαζικής καταστροφής δεν ήταν, ήταν ωστόσο τα τρομακτικότερα όπλα της Εποχής του Χαλκού.

Όπλο μαζικής καταστροφής με τη σημερινή σημασία του όρου ήταν η διαδεδομένη τακτική των δηλητηριωδών φυτών στα ποτάμια και τα πηγάδια που τροφοδοτούσαν με πόσιμο νερό τον εχθρό. Η τραγική περίπτωση μαζικής δολοφονίας των κατοίκων της Κίρρας από τη Δελφική Αμφικτιονία δηλητηριάζοντας το νερό της με ελλέβορο ήταν ένα τρανό παράδειγμα εδώ. Μόνο που οι Έλληνες ορκίστηκαν να μην ξανακάνουν ποτέ ό,τι έκαναν στη μαύρη αυτή στιγμή του Α’ Ιερού Πολέμου το 590 π.Χ.

Εμείς οι Έλληνες είχαμε και θεωρητικοποίηση όλων αυτών, ως λαός της φιλοσοφίας και της επιστήμης άλλωστε. Για τον μέγα και πρωτοπόρο θεωρητικό της πολεμικής τέχνης, τον Αινεία τον Τακτικό του 4ου αιώνα π.Χ., ο λόγος, ο οποίος όταν δεν περιέγραφε στα «Πολιορκητικά» του τακτικές ψυχολογικού πολέμου και παραπλάνησης του εχθρού, έδινε πολύτιμες συμβουλές επιβίωσης από βιοχημικούς παράγοντες!

Πώς σβήνεις δηλαδή αυτές τις ύπουλες φωτιές του εχθρού που δεν σβήνουν με τίποτα και πώς αντιμάχεσαι τις τρύπες που σου ανοίγουν στα τείχη σου διοχετεύοντας εξαγριωμένες μέλισσες μέσα στις σήραγγες.

Για κάποιους βέβαια όλες αυτές οι στρατηγικές ήταν καλοδεχούμενες μεν, λίγες δε. Κι έτσι έψαξαν να βρουν πραγματικά όπλα μαζικής καταστροφής για το πεδίο της μάχης. Και βρήκαν. Επιμένοντας σταθερά πως οι μάχες σώμα με σώμα ήταν προτιμητέες!

Καταπέλτες

Το απόλυτα ελληνικό όπλο μαζικής καταστροφής ήταν η βαριά κληρονομιά των προγόνων μας στην επικράτεια των αποδοτικότερων οργάνων θανάτου. Οι καταπέλτες των Ελλήνων δεν έριχναν βλέπετε μόνο βέλη και κοτρόνες, αλλά και παράγοντες βιολογικού πολέμου.

O Ήρων ο Αλεξανδρεύς περιγράφει στα «Βελοποιικά» του τη μακρά σειρά των ελληνικών βαλλιστικών όπλων, με τον κατάλογο να είναι εδώ χωρίς τέλος: από τον γαστραφέτη, τον πρώτο καταπέλτη της παγκόσμιας ιστορίας, και τον οξυβελή καταπέλτη, μέχρι τον λιθοβόλο, τον ευθύτονο («σκορπιό»), τον παλίντονο και τον τρομακτικότατο πολύβολο καταπέλτη, η ελληνική επινοητικότητα έδωσε εδώ ρέστα.

Όλα ξεκίνησαν όταν ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, ο βασιλιάς των Συρακουσών, κάλεσε έλληνες μηχανικούς να του φτιάξουν μια πολεμική μηχανή για την εκστρατεία του κατά της Καρχηδόνας. Η πρώτη βαλλίστρα του κόσμου θα ήταν γεγονός ήδη από το 399 π.Χ. Οι Καρχηδόνιοι πίστεψαν πως θα αιφνιδίαζαν τους Συρακούσιους με την ξαφνική επίθεσή τους, αυτοί που αιφνιδιάστηκαν ήταν ωστόσο οι ίδιοι, όταν τα βέλη έπεφταν βροχή και εκείνοι δεν έσωναν να τρέχουν.

Μνεία αξίζει και στον πρώτο μεγάλο λιθοβόλο καταπέλτη της ανθρώπινης ιστορίας, τον περίφημο Καταπέλτη του Φίλωνος, έργο του κορυφαίου μηχανικού Διάδη του Πελλαίου, που αποκαλούσαν τιμητικά «Πολιορκητή». Ο οποίος απλοποίησε κατά πολύ την εκστρατεία του μακεδόνα στρατηλάτη Μεγάλου Αλεξάνδρου, ρίχνοντας τα τείχη σαν χάρτινους πύργους.

Ο οξυβελής καταπέλτης του Ζώπυρου του Ταραντίνου, ο λιθοβόλος καταπέλτης του Χάρωνος του Μαγνησίου, ο λιθοβόλος καταπέλτης του Ισιδώρου του Αβυδινού και ο ευθύτονος «σκορπιός» έσπειραν τρόμο και μαζική καταστροφή στο πέρασμά τους. Με τον παλίντονο καταπέλτη («μονάγκων») ισοπέδωνε πόλεις ο Φίλιππος Β’, ενώ με τον πολύβολο καταπέλτη του Διονυσίου το πράγμα πέρασε στην επόμενη φάση του.

Ο πρώτος και αυτόματος επαναληπτικός καταπέλτης του κόσμου, το κορυφαίο επίτευγμα της αρχαιοελληνικής καταπελτικής μηχανικής, εκτόξευε διαδοχικά βέλη, επιτρέποντας στον χειριστή να αδειάζει όλη τη φαρέτρα σε μια στιγμή. Το πρώτο πολυβόλο της πολεμικής ιστορίας επιστρατεύτηκε από τους Ρόδιους, όπως μας βεβαιώνει ο Φίλων ο Βυζάντιος στα «Βελοποιικά» του.

Οι καταπέλτες των Ελλήνων δεν έριχναν μόνο πέτρες, βέλη και ακόντια, αλλά και πυρακτωμένα υλικά. Έτσι τα έβαζε ο Μέγας Αλέξανδρος με τους πολεμικούς ελέφαντες του εχθρού. Πύρωνε τα χάλκινα λάφυρα των μαχών και τα εκτόξευε πάνω στα παχύδερμα με τους καταπέλτες.

Ακόμα και πτώματα μολυσμένα με τύφο και πανώλη αναφέρεται ότι εκτόξευαν οι αρχαίοι σε πολιορκημένες πόλεις, εξαπλώνοντας επιδημίες στους πληθυσμούς…

Το ατμοτηλεβόλο του Αρχιμήδη

Απλά-απλά, ήταν ένα κανόνι που λειτουργούσε με ατμό! Ο μεταλλικός κυλινδρικός λέβητας αποκτούσε με φωτιά την κατάλληλη θερμοκρασία, επιτρέποντας στο νερό να μπει στο εσωτερικό του, να εξατμιστεί ταχύτατα και να εκτοξεύσει μια λίθινη σφαίρα μέσω μιας ξύλινης κάνης. Το κανόνι είχε ρυθμιζόμενο βεληνεκές για ακόμα καλύτερα αποτελέσματα.

Το atmotilevolo του Αρχιμήδη επανασχεδίασε μερικούς αιώνες αργότερα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ο Πετράρχης μας λέει πως το κανόνι επιστρατεύτηκε στην πολιορκία των Συρακουσών και είχε βεληνεκές ακόμα και στα 1.100 μέτρα. Οι ιστορικοί επιμένουν σήμερα πως οι «φονικές ακτίνες» του Αρχιμήδη κατά των ρωμαϊκών πλοίων δεν ήταν επιστράτευση του ήλιου, αλλά αυτά ακριβώς τα κανόνια ατμού.

Αντί να στρέψει µέσω κατόπτρων τις ακτίνες του ήλιου στον στόλο του εχθρού, όπως θέλει η σχετική ιστορία, είναι πιθανό να χρησιμοποίησε τους καθρέφτες για να ζεστάνει απλώς το νερό στους λέβητες των κανονιών του. Έτσι έπληξε τους Ρωμαίους με λίθινα βλήματα ταχύτητας άνω των 200 χλμ/ώρα. Φλεγόμενες πέτρινες οβίδες, αλίμονο.

Φλογοβόλο

Το υγρό πυρ δεν χρειάζεται συστάσεις σε μας τους Έλληνες. Ήταν άλλη μια εξόχως ελληνική εφεύρεση που ανάγκασε τον κόσμο όλο να την αποκαλεί «ελληνικόν πυρ» (ignis graecus). Το πυρ σκευαστόν αναπτύχθηκε βέβαια στα βυζαντινά χρόνια, καθώς με τη μορφή που το ξέρουμε σήμερα εμφανίστηκε μετά τον 7ο αιώνα μ.Χ.

Μόνο που αντίστοιχες συσκευές χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες από πολύ παλιά. Πολύ όμως! Έναν τέτοιο πρωτόλειο χειροσίφωνα που ξερνούσε μανιασμένες φλόγες σε μεγάλες αποστάσεις αναφέρει ο Θουκιδίδης πως χρησιμοποιήθηκε κατά την πολιορκία του Δηλίου το 424 π.Χ. Στα τέλη της πρώτης φάσης του Πελοποννησιακού Πολέμου δηλαδή, όταν οι Βοιωτοί επεφύλαξαν στους Αθηναίους μια έκπληξη επικών προδιαγραφών.

Για το φλογοβόλο των Βοιωτών ο λόγος, τον πρώτο και πρωτόλειο χειροσίφωνα της ανθρωπότητας. Αυτόν που στα βυζαντινά χρόνια θα εξελισσόταν σε ένα από τα τρομακτικότερα όπλα μαζικής καταστροφής του παρελθόντος.

Έτσι έκαψαν οι Βοιωτοί τα τείχη του Δηλίου, με αυτό τον σιδηρόφρακτο κοίλο κορμό και τον φυσητήρα στο οπίσθιο άκρο του. Μέσα στο κρεμασμένο με αλυσίδες καζάνι έκαιγαν αναμμένα κάρβουνα, θειάφι και πίσσα, τα οποία μετέτρεπε σε μακριές πύρινες γλώσσες ο φυσητήρας και κατέκαιγαν ξύλινα τείχη και ανθρώπους.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως δεν χρησιμοποιούνταν μόνο σε τείχη (ακόμα και πέτρινα), αλλά και κάθε φορά που ήθελαν οι Βοιωτοί να απομακρύνουν αντίπαλους στρατιώτες από σημεία. Ακόμα και στην κυρίως μάχη το επιστράτευαν το φλογοβόλο τους, κάνοντάς το ακόμα πιο αποδοτικό με τη χρήση ξυδιού ή ούρων.

Η εξέλιξη του φλογοβόλου θα έσωζε τόσες και τόσες φορές την Κωνσταντινούπολη μερικούς αιώνες αργότερα…