Θρύψαλα το πανέμορφο Γυαλί

Ενα νησί κομμάτια και θρύψαλα, ένα νησί που κομματιάζεται και μετατρέπεται σε οικοδομικό προϊόν. Εχουμε άραγε την πολυτέλεια να πούμε «κομμάτια να γίνει», ειδικά όταν είναι ένα πανέμορφο νησάκι, με αρχαιολογικούς θησαυρούς και πανέμορφες γαλάζιες ακρογιαλιές; Ο λόγος για το Γυαλί, ένα ηφαιστειογενές μικρό νησί (με έκταση μόλις 4,6 τ.χλμ.), το οποίο ανήκει στον Δήμο της Νισύρου, από την οποία απέχει μόλις 3 ναυτικά μίλια. Το Γυαλί αποτελείται από δύο μέρη, όπου ορθώνονται δύο λόφοι (190 και 174 μέτρα αντιστοίχως), που ενώνονται με έναν στενό ισθμό. Η μορφολογία του νησιού είναι πολύ όμορφη, ενώ υπάρχουν δάση με πεύκα και κουμαριές, καθώς και σημεία με πυκνούς θάμνους. Το Γυαλί έχει ανακηρυχθεί από το 1982 σε τόπο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

Το νησί διαθέτει εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα, περλίτη και οψιανού στο ανατολικό τμήμα, ελαφρόπετρας στο δυτικό. Το αποτέλεσμα ήταν να μετατραπεί σε νησί-νταμάρι, όπου εδώ και δεκαετίες σκάβεται για να αποκτηθούν τα λατομικά υλικά, με τρόπο και ένταση που δυσκολεύει δραματικά εάν δεν κάνει αδύνατη την αποκατάσταση του τοπίου του νησιού.

Τα κοιτάσματα περλίτη εκμεταλλεύεται η εταιρεία «Περλίτες Αιγαίου», στην οποία έχει παραχωρηθεί χώρος λατομείου εμβαδού 1.612,481 στρεμμάτων, μέχρι τον Αύγουστο του 2026 (η μίσθωση ανανεώθηκε το 2011). Η εξόρυξη περιορίζεται από την αδειοδότηση αυστηρά σε δύο τμήματα συνολικής έκτασης 339,66 στρεμμάτων. Στην παραχώρηση περιλαμβάνεται και δημόσιο δάσος, καθώς και δημόσια δασική έκταση εμβαδού περίπου 150 στρεμμάτων, ύστερα από σχετική απόφαση της Διεύθυνσης Δασών Δωδεκανήσου.

Στη σχετική απόφαση παραχώρησης τονίζεται πως «ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στην αποφυγή ισχυρών διαταράξεων του περιβάλλοντος κατά την κατασκευή του έργου, με τη διατήρηση των κλίσεων του εδάφους στην υπάρχουσα μορφή». Αλήθεια, τηρείται ο συγκεκριμένος όρος, σύμφωνα με τις αρμόδιες αρχές;

Στο Γυαλί έχουν βρεθεί αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα (μεταξύ αυτών νεκροταφείο και ερείπια νεολιθικού οικισμού), με αποτέλεσμα οι υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού να θέτουν συγκεκριμένους όρους για τις εξορύξεις. Μεταξύ αυτών είναι και πως η εξόρυξη δεν πρέπει «να φτάσει στην ακτή, δεδομένου ότι ο αιτούμενος χώρος αποτελεί και το βόρειο άκρο του νησιού, προκειμένου να μην αλλοιωθεί το ανάγλυφο και το περίγραμμα του νησιού». Το ζήτημα της προστασίας του ανάγλυφου αναδεικνύεται. Τι γίνεται όμως στην πράξη;

Τα κοιτάσματα ελαφρόπετρας, στο δυτικό μέρος του νησιού, εκμεταλλεύεται η εταιρεία «Λάβα Μεταλλευτική και Λατομική Α.Ε.», η οποία ιδρύθηκε το 1952 για να εκμεταλλευθεί το Δημοτικό Ορυχείο, που βρισκόταν στον χώρο. Το 1977, η «Λάβα» εξαγοράστηκε από τον όμιλο «Ηρακλής». Σύμφωνα με τα στοιχεία της εταιρείας, η παραγωγική ικανότητα του ορυχείου του Γυαλιού αγγίζει το 1.000.000 μετρικούς τόνους τον χρόνο. Σήμερα, λόγω της συρρίκνωσης της εσωτερικής αγοράς, το 90% της παραγωγής εξάγεται σε πολλές χώρες. «Το ορυχείο ελαφρόπετρας στο Γυαλί είναι μοναδικό στον κόσμο τόσο από άποψη αποθεμάτων όσο και ποιότητας, γεγονός που έχει καθιερώσει την εταιρεία σε πρώτη εξαγωγική εταιρεία ελαφρόπετρας στον κόσμο», σημειώνουν εκπρόσωποί της στην «Κ». Σήμερα η εταιρεία απασχολεί στο Γυαλί 23 εργαζόμενους, 12 εκ οποίων κατοικούν μόνιμα στο νησάκι.

Σήμερα όλο και περισσότεροι επισκέπτονται το Γυαλί και χαίρονται τις κρυστάλλινες αμμουδερές παραλίες του. Δεν θα μπορούσε να είναι αυτός ο δρόμος μιας δεύτερης ζωής για το Γυαλί;

Το Αιγαίο έχει όντως πολλά νησιά. Εχουμε όμως την πολυτέλεια (και το δικαίωμα, απέναντι στις επόμενες γενιές) να «συρρικνώσουμε» κάποια απ’ αυτά στο όνομα της όποιας οικονομικής δραστηριότητας;

Μέτρα προστασίας

Τι μέτρα λαμβάνει η εταιρεία «Λάβα» για την περιβαλλοντική προστασία στο Γυαλί; Σύμφωνα με τους εκπροσώπους της, «για τη διατήρηση και ενίσχυση της βιοποικιλότητας χρησιμοποιούμε συστήματα και εργαλεία που εξασφαλίζουν την αποκατάσταση του ορυχείου. Περισσότερα από 30.000 δενδρύλλια έχουν φυτευθεί τα τελευταία χρόνια στη νησίδα, τα οποία (μαζί με άλλα τοπικά φυτά) αναπτύσσονται σε φυτώριο της εγκατάστασης. Το ορυχείο διαθέτει εξοπλισμό θαλάσσιας αντιρρύπανσης καθώς και σχέδιο διαχείρισης των αποβλήτων των πλοίων, με σκοπό την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Επίσης, διαθέτει σύστημα ανακύκλωσης χρησιμοποιούμενων μπαταριών και λιπαντικών οχημάτων και μηχανημάτων», σημειώνοντας πως υπάρχει εγκεκριμένη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.

Πώς να προστατεύσεις, όμως, κάτι που χάνεται; Ο λόφος της ελαφρόπετρας παρουσιάζει σήμερα μια χαρακτηριστική όσο και αποκρουστική εικόνα νταμαριού, με αναβαθμίδες, όπου μεγάλο μέρος του απλά λείπει. Εχει θρυμματιστεί και μεταφερθεί μακριά.

Υπάρχει τελικά κάποιο όριο στο σκάψιμο του Γυαλιού;