Τι πραγματικά είναι το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων» και τι μπορεί να πετύχει

Πού να το φανταζόταν ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, όταν στα μέσα Νοεμβρίου ερχόταν αντιμέτωπος με τις πρώτες κινητοποιήσεις των «κίτρινων γιλέκων», πως ένα μήνα μετά θα βρισκόταν με την πλάτη στον τοίχο. Πως θα έβλεπε τη δημοτικότητά του να καταρρέει και την πολιτική του να αμφισβητείται από παντού, παρά την υπαναχώρησή του και την ανακοίνωση μέτρων για να κατευνάσει την πιο δυναμική έκφραση δυσαρέσκειας, που είχε να δει η Γαλλία από το 1968. Πως θα έβγαζε στους δρόμους 89.000 αστυνομικούς- εκ των οποίων 8.000 στο Παρίσι- και μαζί τεθωρακισμένα της χωροφυλακής. Και πως παρ΄όλα αυτά, το Παρίσι θα μετατρεπόταν σε πεδίο μάχης, με κλειστά μνημεία και μαγαζιά, και τις ευρωπαϊκές χώρες να καλούν τους πολίτες τους, που βρίσκονταν στην «Πόλη του Φωτός» να μείνουν μακριά και να προσέχουν.

Το κίνημα αυτό ωστόσο, που ξεκίνησε με συγκέντρωση υπογραφών διαδικτυακά και βασικό αίτημα τη μη αύξηση στη φορολογία των καυσίμων, έμελλε να γιγαντωθεί, να πάρει το πρόσωπο της δίκαιης οργής που ξεσπά, και τελικά να σαρώσει έχοντας μαζί του την κοινή γνώμη.  Λίγο πριν ο Γάλλος πρόεδρος πάρει πίσω την αύξηση στα καύσιμα, έρευνα της εφημερίδας Le Figaro έδειχνε πως σχεδόν 8 στους δέκα Γάλλους- ποσοστό 78%- εκτιμούσαν πως τα «κίτρινα γιλέκα» πάλευαν για το κοινό καλό της Γαλλίας.

Γεννημένο σε μία εποχή που μεγάλος αριθμός Γάλλων νιώθει προδομένος από τον Μακρόν, μία εποχή που οι ανισότητες δείχνουν να διευρύνονται και να βαθαίνουν, αλλά ειδικά με φόντο τις επικείμενες ευρωεκλογές, τον Μάιο του 2019, μπορεί άραγε το κίνημα να αποκτήσει μία διαφορετική, πιο στοχευμένη και αποτελεσματική δυναμική; Για άλλους και, για όλους όχι. Όχι ακόμα τουλάχιστον, ή όχι πριν τα μέλη του κινήματος ετοιμαστούν να αποδεχτούν την ιεραρχία και τους συμβιβασμούς που πάνε μαζί με την πολιτική. Αλλά αυτά έχουμε μπροστά μας περίπου έξι μήνες για να δούμε πώς θα εξελιχθούν…

Πώς ξεκίνησε το κίνημα και πώς προέκυψε το σύμβολο του κίτρινου γιλέκου

Ήταν τον Μάιο του 2018, όταν μία γυναίκα από την περιοχή Seine-et-Marne άρχισε μία καμπάνια στο Change.org, η οποία μέχρι τον Οκτώβριο είχε συγκεντρώσει περίπου 300.000 υπογραφές. Παράλληλα με αυτή την εκστρατεία, δύο άνδρες από την ίδια περιοχή απηύθυναν κάλεσμα μέσω Facebook για τις 17 Νοεμβρίου, για αποκλεισμούς δρόμων ως μέσο αντίδρασης στην αύξηση των τιμών των καυσίμων. (Η τιμή του ντίζελ, που είναι το καύσιμο κίνησης που χρησιμοποιείται περισσότερο στη Γαλλία, αυξήθηκε κατά 20% τον περασμένο χρόνο, φτάνοντας κατά μέσο όρο τα 1,49 ευρώ, σύμφωνα με την ιστοσελίδα www.carbu.com). Σε ένα από τα βίντεο του γκρουπ, το οποίο έγινε viral, οι συμμετέχοντες φορούσαν τα περίφημα κίτρινα γιλέκα. Και κάπως έτσι γεννήθηκε το πιο δυνατό σύμβολο του κινήματος, από το οποίο θα έπαιρνε και το όνομά του.

Το κίτρινο γιλέκο είναι κάτι που κάθε οδηγός θα πρέπει να έχει στο όχημά του, και καλείται να το φορέσει, εάν χρειαστεί να σταματήσει λόγω ανάγκης, και να βγει στον δρόμο. Χρησιμοποιείται ως μέσο προστασίας, για να είναι εύκολα ορατός στους άλλους οδηγούς.

Η χρήση του στην καμπάνια κατά της αύξησης στα καύσιμα είχε ολική εφαρμογή, αφενός γιατί το αίτημα αφορά όλους τους οδηγούς, ειδικά στις περιαστικές και αγροτικές περιοχές, αφετέρου γιατί σε όλες αυτές τις κοινωνικές ομάδες το αυτοκίνητο αποτελεί αναπόσπαστο και αναντικατάστατο κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Για τον λόγο αυτό, η μεγάλη επιβάρυνση της χρήσης του θεωρήθηκε και επιλογή που οδηγεί στην επιδείνωση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Από το βασικό αίτημα στη διεύρυνση της ατζέντας

Μπορεί η θρυαλλίδα, που πυροδότησε την εξέγερση να ήταν η αύξηση στη φορολογία των καυσίμων, στη συνέχεια ωστόσο το κίνημα πήρε τη μορφή ευρύτερης αντίδρασης και έκφρασης οργής στις ασφυκτικές πιέσεις που ασκεί το κόστος ζωής στη μεσαία τάξη.

«Αυτοί» είπαν για τα «κίτρινα γιλέκα» οι αναλυτές Ζερόμ Φουρκέτ και Συλβέν Μαντερνάχτ, «είναι οι Γάλλοι που αγωνίζονται αν βγάλουν το μήνα λόγω του ψηλού κόστους ζωής, το οποίο εξακολουθεί να αυξάνεται. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους της μεσαίας και της εργατικής τάξης, η αύξηση σε όσα πληρώνουν στο πρατήριο καυσίμων, όπου πηγαίνουν τακτικά, αντιπροσωπεύει την πιο χαρακτηριστική ανελαστική επιβάρυνση».

«Μοιράζονται την ίδια άποψη για τον κόσμο, και τον ίδιο τρόπο ζωής, όπου το αυτοκίνητο παίζει βασικό ρόλο στην καθημερινότητα» εξηγεί και ο κοινωνιολόγος Μπενουά Κοκάρ στην εφημερίδα L’Humanité. Και για όλους αυτούς τους πολίτες, η απόφαση Μακρόν για αύξηση στη φορολογία των καυσίμων, μαζί με την κατάργηση του «φόρου των πλουσίων» και την αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ακόμα ένα πλήγμα σε βάρος τους, που τους σπρώχνει σε ακόμα μεγαλύτερη περιθωριοποίηση.

Και οι αριθμοί φαίνεται να επιβεβαιώνουν τις κραυγές για διεύρυνση των ανισοτήτων. Σύμφωνα με ανάλυση του προϋπολογισμού του 2018-2019, από το ινστιτούτο δημόσιας πολιτικής της Γαλλίας, το φτωχότερο 25% των νοικοκυριών θα δει το εισόδημά του να μειώνεται ή στην καλύτερη περίπτωση να μένει σταθερό. Τα νοικοκυριά της μεσαίας τάξης αναμένεται να δουν μικρή αύξηση, αλλά εκείνοι που θα επωφεληθούν περισσότερο είναι εκείνοι που ήδη έχουν μεγάλη οικονομική επιφάνεια, το 1%. Τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα για τους συνταξιούχους, εκ των οποίων σχεδόν όλοι θα δουν τα οικονομικά τους να χειροτερεύουν.

Από τη στιγμή που ο Μακρόν έκανε πίσω και ικανοποίησε το αίτημα μη αύξησης της φορολογίας στα καύσιμα, τα «κίτρινα γιλέκα» επιχειρούν να προωθήσουν κι άλλα ζητήματα, που περιλαμβάνονται στην ατζέντα τους, από την ενίσχυση των εισοδημάτων των ασθενέστερων οικονομικά, ως την επαναφορά του λεγόμενου «φόρου πλουσίων» και την καθαίρεση του Μακρόν. «Μας πρόδωσε. Εξελέγη υποσχόμενος να αποκηρύξει τα πολιτικά κόμματα, ούτε αριστερά, ούτε δεξιά, να επανενώσει την πολιτική δύναμη με τον λαό» λέει ο Κριστόφ Σαλενσόν, σιδηρουργός από την Προβηγκία, που έχει αναδειχθεί σε μία από τις πιο αναγνωρίσιμες φιγούρες του κινήματος. «Έκανε τα αντίθετα. Είμαστε ο καθρέφτης όσων είχε προτείνει, όσων μας είχε ‘πουλήσει’ προεκλογικά. Θέλουμε νέα αντιπροσώπευση» τονίζει.

Η οριζόντια οργάνωση και η έλλειψη ηγέτη

Τα «κίτρινα γιλέκα» είναι οργανωμένα οριζόντια, χωρίς ιεραρχία και ηγέτη. Ανεπισήμως προέκυψαν κάποιοι που επιχείρησαν να μιλήσουν εξ ονόματός του, όμως κατά βάση εξαφανίστηκαν όπως εμφανίστηκαν. Όπως λέει, μάλιστα, μέλος του κινήματος, ορισμένοι από τους ανθρώπους που το απαρτίζουν είναι τόσο οργισμένοι με τους πολιτικούς, που αμέσως βάζουν στη «μαύρη λίστα» οποιονδήποτε φέρελπι πολιτικό μπορεί να αναδυθεί ακόμα κι από τις ίδιες τις τάξεις του. Τα «κίτρινα γιλέκα» δεν συνδέονται με κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα ούτε με συγκεκριμένο εργατικό συνδικάτο.

Όπως εξηγεί στο Reuters ο Stéphane Sirot, ειδικός στη γέννηση, διαμόρφωση και ιστορία γαλλικών συνδικαλιστικών κινημάτων, τα συνδικάτα στη Γαλλία δίστασαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με τα «κίτρινα γιλέκα», επειδή στο κίνημα συμμετείχαν άνθρωποι που οι εργατικές οργανώσεις παραδοσιακά δεν εκπροσωπούν, όπως αυτοαπασχολούμενοι και επιχειρηματίες, καθώς και άνθρωποι που δεν είχαν καμία πρόθεση διαπραγμάτευσης. Η παρουσία στοιχείων της άκρας δεξιάς στις τάξεις του κινήματος ήταν επίσης αποτρεπτικός παράγοντας.

Αυτό τελικά αποδείχθηκε μεγάλο πρόβλημα κυρίως για τη γαλλική κυβέρνηση, η οποία, όταν αποφάσισε πως έπρεπε να λάβει μέτρα εκτόνωσης της κρίσης, δεν μπορούσε να βρει επίσημο συνομιλητή. Είναι χαρακτηριστικό πως στη συνάντηση, που έκανε τελικά ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, στην κορύφωση της έντασης κι ενώ το Παρίσι είχε ήδη σχεδόν «βομβαρδιστεί» από τα επεισόδια, συμμετείχαν οι αντιπροσωπείες πέντε μεγάλων εργατικών συνδικάτων, τριών οργανώσεων εργαζομένων, και τοπικοί αξιωματούχοι!

Η οριζόντια διαστρωμάτωση προκαλεί ωστόσο προβλήματα και στα ίδια τα «κίτρινα γιλέκα». Σύμφωνα με τον διδάσκοντα  Επικοινωνίας και ερευνητή Pascal Froissart, σε αυτό αποδίδεται η κυκλοφορία παραπλανητικών εικόνων και πληροφοριών, σχετικά με τις διαδηλώσεις. Η οργάνωση χωρίς ηγεσία παίζει τον δικό της ρόλο στην παραπληροφόρηση, καθώς κανείς δεν είναι υπεύθυνος για τις δημόσιες σχέσεις ή τη διαχείριση των social media. Στα παραδοσιακά πολιτικά κινήματα, η ιεραρχία αποτελούσε μία μορφή φιλτραρίσματος, κάτι που απουσιάζει στα κίτρινα γιλέκα, όπως εξηγεί.

Μπορούν τα κίτρινα γιλέκα να γίνουν πολιτικός σχηματισμός;

Παρά την αδιαμφισβήτητη επιτυχία του, καθώς ανάγκασε τον Εμανουέλ Μακρόν στη μεγαλύτερη στροφή 180 μοιρών στην προεδρία του, το κίνημα παραμένει εν πολλοίς άμορφο και ακαθόριστο, με διαρκώς μεταβαλλόμενη ατζέντα.

Μπορεί να μην έχει ηγέτη, αλλά έχει οκτώ εκπροσώπους, οι οποίοι όμως διαφωνούσαν κατά περίπτωση και μεταξύ τους, κι ένας «αποπέμφθηκε».  Μία από τις «ιδρύτριες» του κινήματος είναι η 51χρονη ακορντεονίστα από τη Βρετάνη Jacline Mouraud, η οποία δέχτηκε απειλές για τη ζωή της όταν πρότεινε το κίνημα να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με την κυβέρνηση.

Οποιοσδήποτε διαθέτει ένα κίτρινο γιλέκο στη Γαλλία- δηλαδή οι περισσότεροι- μπορεί να το φορέσει και να γίνει μέλος του κινήματος, το οποίο φέρνει κοντά ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών, κοινωνικών τάξεων, εργασιακού στάτους και απόψεων. Αυτή ήταν και είναι η δύναμη των «κίτρινων γιλέκων», αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύεται και σε αδυναμία τους, ειδικά για όσους βλέπουν πολιτικές προοπτικές στο κίνημα.

Στην εποχή της ανάδειξης του Occupy στις ΓΠΑ και του Κινήματος των Πέντε Αστέρων, στην Ιταλία- που έφτασε να γίνει κυβέρνηση- τα «κίτρινα γιλέκα» εμφανίζουν πολλές ομοιότητες με τα κινήματα αυτά. Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Elabe, πολλοί που σήμερα συμμετέχουν στα «κίτρινα γιλέκα» ψήφισαν στις εκλογές του 2017 άκρα αριστερά ή άκρα δεξιά, ενώ πολλοί δεν ψήφισαν καθόλου. Χαρακτηριστικό είναι επίσης πόσο διαφορετικοί ήταν οι άνθρωποι που οδηγήθηκαν στο δικαστήριο, μετά τις συλλήψεις σε μία από τις διαδηλώσεις των γιλέκων: Κάποιοι που είχαν μητρώο, είτε ποινικών αδικημάτων είτε συγκρούσεων με την αστυνομία. Ένας 21χρονος με μάστερ στα Οικονομικά, ένας 45χρονος χασάπης, χωρισμένος και με ένα παιδί. Ένας μαθητής Λυκείου που είχε περάσει από τη φυλακή. Κι ένας εργάτης σε αυτοκινητοβιομηχανία.

Αυτό το ετερόκλητο του κινήματος επισημαίνουν και κυβερνητικοί αξιωματούχοι, θεωρώντας μικρές τις πιθανότητες ένα τόσο «ανακατεμένο» κίνημα να σχηματοποιηθεί σε πολιτική δύναμη. «Προς το παρόν, ήδη δυσκολεύονται να αποκτήσουν δομή» σχολίαζε στο Reuters κυβερνητική πηγή.

Όμως, όπως επισημαίνουν πολλοί, με τις Ευρωεκλογές στο φόντο, τον Μάιο, το πολιτικό σκηνικό είναι ρευστό, και εύφορο για τέτοιου είδους κινήματα. Ειδικά από τη στιγμή που ο Μακρόν εμφανώς αιφνιδιάστηκε από το μέγεθος της δύναμης και των διαδηλώσεων που κατάφεραν να συντονίσουν τα ανοργάνωτα και μη ιεραρχικά «κίτρινα γιλέκα».

Ο ίδιος ο Μακρόν, άλλωστε, ανέβηκε στην εξουσία σχεδόν έναν χρόνο μετά τη δημιουργία του δικού του κινήματος, του «En Marche», το 2016, το οποίο αναδύθηκε με τη δέσμευση να μην είναι «ούτε δεξιό ούτε αριστερό» και να φέρει ένα νέο στιλ πολιτικής στο προσκήνιο.

Τα «κίτρινα γιλέκα» δεν έχουν την ίδια εκπαίδευση ή το εργασιακό background με τον Μακρόν, ο οποίος είχε κυβερνητική εμπειρία ως πρώην υπουργός Οικονομίας. Η ειρωνεία είναι όμως πως εκφράζουν την ίδια αντισυστημική ρητορική.

«Τα κίτρινα γιλέκα είναι ήδη ένα πολιτικό κίνημα» δήλωσε ο Μπρουνό Μπονέλ, βουλευτής του En Marche κι ένας από τους πρώτους οπαδούς του Μακρόν. «Μέσα σε λίγες εβδομάδες, έχουν μεταμορφωθεί στον δυνατό πυρήνα ενός ισχυρού λαϊκίστικου κινήματος» πρόσθεσε. «Μου θυμίζει το ξεκίνημα του En Marche, είναι η μελλοντική μας αντιπολίτευση».

«Έχουν τεράστια απήχηση, αλλά αυτό συμβαίνει επειδή είναι απολιτίκ και μπορούν ξεκάθαρα να πουν πως δεν έχουν καμία σχέση με πολιτικά κόμματα» σημειώνει στο Reuters ο αναλυτής Ευρωπαϊκών Θεμάτων Σαρλ Λίχφιλντ. «Για να γίνουν πολιτική δύναμη, θα πρέπει να αποδεχθούν την έννοια της ηγεσίας και να ξεπεράσουν το γεγονός πως οι αρχηγοί που θα επιλέξουν, θα κληθούν να ισορροπήσουν ανάμεσα σε πολλά και συχνά αντιφατικά αιτήματα».

Καταγράφονται πάντως κινήσεις στην κατεύθυνση της εκπροσώπησης του κινήματος. Δύο μέλη των «κίτρινων γιλέκων» εργάζονται ανοιχτά με αυτόν τον στόχο, ο ένας καλώντας μέσω Facebook τους διαδηλωτές να αναδείξουν δύο εκπροσώπους ανά περιοχή, ο δεύτερος καταρτίζοντας λίστα πιθανών υποψηφίων για την Ευρωβουλή, αξιοποιώντας το γεγονός πως οι Γάλλοι ψηφοφόροι παραδοσιακά στηρίζουν λαϊκίστικα κόμματα στις Ευρωεκλογές.

Ερωτηθείς εάν τα κίτρινα γιλέκα έχουν πιθανότητες να συμμετάσχουν με αξιώσεις στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο- με αναλογική εκπροσώπηση- ο Λίχβιλντ σχολιάζει πως θα πρέπει πρώτα να οργανωθούν με ταχείς ρυθμούς και να βρουν γρήγορα έναν χαρισματικό ηγέτη. «Θα καταλάβουν πως η αναλογική ψήφος τους προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία για να αναδειχθούν» υπογραμμίζει.

Θα επιβιώσει ο Μακρόν από την εξέγερση των κίτρινων γιλέκων;

Καθώς ο Γάλλος πρόεδρος δίνει μάχη για την πολιτική ζωή του, αυτή τη στιγμή, τουλάχιστον, το όραμά του για τη χώρα του και την Ευρώπη δείχνει εντελώς αποσυνδεδεμένο από τους ανθρώπους που τον εξέλεξαν κι από οτιδήποτε η Γαλλία, ή ακόμα και η Ευρώπη, θέλει τώρα.

«Πρέπει να τελειώνουμε με αυτόν τον πολιτικό μικρόκοσμο, που λειτουργεί μόνο για τον εαυτό του» δήλωσε χαρακτηριστικά ο εργαζόμενος στα δημόσια έργα και μέλος των «κίτρινων γιλέκων» Λοράν Τινουά στη Le Monde.

Ο Μακρόν, πάντως, πληρώνει (και) την υποτίμηση των «κίτρινων γιλέκων» με τα ποσοστά της δημοτικότητάς του, που κατακρημνίζονται λίγο πάνω από το 20%, φτάνοντας το ιστορικό χαμηλό του προκατόχου του Φρανσουά Ολάντ. Την ώρα που πασχίζει να διατηρήσει την ατζέντα του, αυτό που αναμφίβολα διατηρεί είναι ο τίτλος «πρόεδρος των πλουσίων»…

Ο ίδιος βέβαια είχε μία πολύ καλή εξήγηση για κάθε κίνησή του. Ο φόρος στα καύσιμα θα προωθούσε την προσπάθεια περιορισμού της κλιματικής αλλαγής και θα «πλήρωνε» τη Γαλλία στην μετά άνθρακα εποχή. Η κατάργηση του «φόρου των πλουσίων» είχε στόχο να προσελκύσει, όπως εξηγεί στο Reuters ο Ντέιβιντ Άντελμαν, πρώην ανταποκριτής των New York Times και CBS News, τους τραπεζίτες που θα έφευγαν από το Λονδίνο λόγω Brexit.

Τίποτα από αυτά όμως δεν είναι άμεσα εμφανές στους Γάλλους εργάτες περιαστικών και αγροτικών περιοχών, πολλοί από τους οποίους αγωνίζονται να επιβιώσουν με τον κατώτατο μισθό των 1.500 ευρώ τον μήνα, και με αυτά να θρέψουν τις οικογένειές τους και να μπορέσουν να κινηθούν με το αυτοκίνητό τους στη γαλλική ύπαιθρο, όπου δεν υπάρχουν δημόσια μέσα μεταφοράς. «Στην πραγματικότητα υπάρχουν δύο Γαλλίες, η πλούσια και η φτωχή αλλά ειδικά η αστική και η αγροτική. Τώρα μοιάζουν και οι δύο ενωμένες στην εξέγερσή τους αυτή. Και φοβούνται και οι δύο για το μέλλον τους» λέει χαρακτηριστικά.