Το ανθρώπινο κεφάλαιο που χάνεται

Η μαζική φυγή νέων συμπολιτών μας, πολλοί με υψηλού επιπέδου προσόντα και δεξιότητες στο εξωτερικό, σε αναζήτηση καλύτερης εργασιακής προοπτικής, είναι μια από τις σοβαρότερες συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Σε εκδήλωση του ΣΕΒ για το brain drain στις 3 Φεβρουαρίου, παρουσιάστηκαν τα κύρια συμπεράσματα της μελέτης μας, οι προτάσεις μας και η πρωτοβουλία του υπουργείου Εργασίας «Ελλάδα Ξανά». Είναι προφανές πως η αντιμετώπιση του brain drain δεν περιλαμβάνει ούτε μαγικές ούτε εύκολες λύσεις.

Οι 500.000 Ελληνες που έφυγαν από τη χώρα ήταν μέρος του πλέον παραγωγικού τμήματος της ελληνικής κοινωνίας, στην πλέον παραγωγική ηλικιακή κατηγορία (25-44 ετών), και υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, με το 70% να είναι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης. Η φυγή τους αντανακλά τις διαρθρωτικές αδυναμίες της χώρας.

Εφυγαν γιατί δεν βρίσκουν τις απολαβές που αντιστοιχούν στα προσόντα τους και γιατί αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως η έλλειψη αξιοκρατίας, η υψηλή φορολογία και το μη μισθολογικό κόστος, η διαφθορά και οι χαμηλής ποιότητας κοινωνικές παροχές. Ομως, οι γνώσεις και οι δεξιότητές τους αποτελούν σημαντικό εφόδιο για τον παραγωγικό μετασχηματισμό και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, και η απώλειά τους στερεί κρίσιμους πόρους. Χωρίς αυτούς, αναπόφευκτα δυσχεραίνεται η αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η οικονομία, όπως η προσαρμογή στην 4η βιομηχανική επανάσταση. Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Αφαιρούνται κρίσιμες γνώσεις και δεξιότητες, επιβαρύνεται το δημογραφικό πρόβλημα και αυξάνεται ο κίνδυνος εγκλωβισμού της οικονομίας σε έναν φαύλο κύκλο περιορισμένης παραγωγικής βάσης, χαμηλής προστιθέμενης αξίας, χαμηλών ειδικοτήτων και χαμηλών μισθών.

Η ανάσχεση της τάσης αυτής, πόσο μάλλον η αντιστροφή της, πρέπει να αποτελέσει αναπτυξιακή προτεραιότητα. Καθώς, όμως, δεν είναι ένα συγκυριακό φαινόμενο, αλλά αποτέλεσμα των διαχρονικών παραγωγικών και διαρθρωτικών αδυναμιών της οικονομίας, δεν αρκούν επιμέρους δράσεις ή πρωτοβουλίες. Απαιτείται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση με τον συντονισμό όλων των εμπλεκομένων.

Το στοίχημα είναι δύσκολο και ο περιορισμός της φυγής χρειάζεται ολιστική προσέγγιση και τον συντονισμό των επιχειρήσεων, της πολιτείας και της εκπαιδευτικής κοινότητας. Τρεις αλληλένδετοι στόχοι μπορούν θα δημιουργήσουν έναν ενάρετο κύκλο για το ανθρώπινο δυναμικό υψηλών δεξιοτήτων: η επιστροφή του ανθρώπινου δυναμικού (brain regain), η ανάσχεση των μαζικών εκροών (brain retain) και η διασύνδεση των Ελλήνων του εξωτερικού με την εγχώρια επιχειρηματική και ερευνητική κοινότητα (brain circulation).

Κρίσιμη προϋπόθεση είναι να προχωρήσουμε στον παραγωγικό μετασχηματισμό και στην κάλυψη του χάσματος δεξιοτήτων. Να παράγουμε περισσότερα και ανταγωνιστικότερα διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα και υπηρεσίες, να μειώσουμε τη φορολογία και το υψηλό μη μισθολογικό κόστος. Σε όρους παραγωγικού μετασχηματισμού, τα κρίσιμα ζητούμενα για τον ΣΕΒ είναι η αύξηση του μεριδίου της βιομηχανίας στο ΑΕΠ, η παραγωγική μεγέθυνση των μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων, ο ψηφιακός μετασχηματισμός και οι σύγχρονες γνώσεις και δεξιότητες. Πέρα, όμως, από τις διαπιστώσεις, χρειάζεται και σχέδιο. Ο ΣΕΒ προτείνει ένα εξειδικευμένο σχέδιο δράσης με πέντε πυλώνες:

1. Δράσεις για την παρακίνηση επιστροφής Ελλήνων υψηλών προσόντων που βρίσκονται στο εξωτερικό.

2. Δράσεις για την ανάσχεση των μαζικών εκροών του ανθρώπινου δυναμικού υψηλών προσόντων από την Ελλάδα προς το εξωτερικό.

3. Οριζόντιες δράσεις για τη διακράτηση και την παρακίνηση επιστροφής. Προτείνουμε να δοθεί προτεραιότητα στη μείωση της φορολογίας στην παραγωγική εργασία και στη μείωση του υψηλού μη μισθολογικού κόστους αυτής.

4. Δράσεις διασύνδεσης των Ελλήνων του εξωτερικού με την εγχώρια επιχειρηματική και ερευνητική κοινότητα.

5. Δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού παρακολούθησης και σχεδιασμού πολιτικών για την αντιμετώπιση του brain drain.

Η ανάπτυξη θα διευκολυνθεί τα μέγιστα εάν δώσουμε περισσότερες ευκαιρίες και κίνητρα στους νέους μας, ώστε να μείνουν, να εργαστούν και να επενδύσουν το μέλλον τους εδώ.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Μπίτσιος είναι αντιπρόεδρος του ΣΕΒ.