Τζέιν Γκούντολ στην «Κ»: Ας επιλέξουμε με σύνεση το αποτύπωμά μας στη Γη
«Ολοι μας έχουμε αυτό το ανίκητο πνεύμα, παρότι σε κάποιους μοιάζει να είναι εγκλωβισμένο. Θα πρέπει σε αυτές τις “σκοτεινές” εποχές να το απελευθερώσουμε και να συνειδητοποιήσουμε ότι ο καθένας από εμάς αφήνει κάθε μέρα ένα αποτύπωμα στον πλανήτη. Ας αποφασίσουμε τι είδους αποτύπωμα θα αφήσουμε κι ας το επιλέξουμε με σύνεση».
Από τις απαντήσεις που έστειλε η Τζέιν Γκούντολ στην «Κ», λίγες ημέρες προτού επισκεφθεί την Ελλάδα για τρεις προγραμματισμένες διαλέξεις, αυτήν την είχε υπογραμμίσει. Ισως επειδή μέσα από αυτές τις λέξεις, αντικατοπτρίζεται η αισιοδοξία που διατηρεί η διάσημη Βρετανή επιστήμων για το ότι ο άνθρωπος θα μπορέσει τελικά να λύσει τα προβλήματα που προκάλεσε στον πλανήτη. Η 84χρονη Γκούντολ με τη λαμπρή επιστημονική καριέρα, τα αμέτρητα βραβεία και τα τιμητικά διδακτορικά, που για τη ζωή και το έργο της έχουν γυριστεί περισσότερες από 40 ταινίες, εξακολουθεί να ταξιδεύει παντού στον κόσμο, διοργανώνοντας διαλέξεις για την περιβαλλοντική κρίση και μεταφέροντας το μήνυμά της για ειρήνη και ελπίδα.
Εργο ζωής
Η πασίγνωστη πρωτευοντολόγος (ζωολόγος πρωτευόντων θηλαστικών), που αναστάτωσε τη δεκαετία του ’60 την επιστημονική κοινότητα όταν μετά το ερευνητικό της έργο στην Αφρική ανακοίνωσε ότι οι χιμπατζήδες έχουν προσωπικότητα, μυαλό και συναισθήματα όπως οι άνθρωποι, συνεχίζει μισό αιώνα μετά –μέσα από το διάσημο ινστιτούτο της– να μελετά τη συμπεριφορά τους και να καταβάλει προσπάθειες για τη τη διάσωσή τους.
Παρότι προβληματίζεται για τα όσα αρνητικά συμβαίνουν τις τελευταίες δεκαετίες στον πλανήτη, έχει την ικανότητα να αναδεικνύει τη θετική όψη και να μας τη μεταδίδει. «Διανύουμε μία “σκοτεινή” περίοδο σχεδόν σε όλους τους τομείς, με την πολιτική μεταστροφή στην ακροδεξιά να προκαλεί σοβαρά προβλήματα τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το περιβάλλον. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, χρειάστηκε να τα βγάλει πέρα όχι μόνο με την οικονομική ύφεση, που έκανε εξαιρετικά δύσκολη τη ζωή για πολλούς ανθρώπους, αλλά και με τις ροές των προσφύγων που δραπέτευαν από τον πόλεμο και την κλιματική αλλαγή», επισημαίνει στην «Κ». «Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, της φτώχειας και του υπερπληθυσμού, ακολουθούμε μία καθοδική πορεία χωρίς ελπίδα ανάκαμψης. Αλλά εγώ πιστεύω ότι υπάρχει ένα “παράθυρο χρόνου”, ίσως μόνο ένα μικρό “παραθυράκι”, μέσα από το οποίο όταν αρχίσουμε να συνεργαζόμαστε, θα μπορέσουμε να επουλώσουμε μέρος από το κακό που έχουμε προκαλέσει στη Μητέρα Γη», λέει η Γκούντολ.
Για την ίδια, είναι παράξενο ότι το πιο διανοητικά ανεπτυγμένο πλάσμα πάνω στον πλανήτη, ο άνθρωπος, καταστρέφει το ίδιο του το σπίτι. Ομως, η «εκρηκτική» εξέλιξη, όπως λέει, του ανθρώπινου μυαλού, είναι ένας λόγος να ελπίζει. «Η επιστήμη ανακαλύπτει νέες τεχνολογίες που θα μας βοηθήσουν να ζήσουμε σε μια καλύτερη αρμονία με τη φύση. Αλλά και ως ξεχωριστές προσωπικότητες αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε τρόπους για να αφήσουμε ελαφρύτερα αποτυπώματα στο περιβάλλον», εξηγεί. Η φύση είναι απίστευτα ανθεκτική, υποστηρίζει η Γκούντολ, και αυτό έχει αποδειχθεί. «Εχω δει τόσα μέρη που έχουν ολοκληρωτικά λεηλατηθεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα, τα οποία με τον χρόνο έγιναν ξανά όμορφα, αφού η φύση επιβλήθηκε ξανά. Και υπάρχουν τόσα είδη ζώων που έφτασαν στα όρια της εξαφάνισης, αλλά εντέλει σώθηκαν», τονίζει η ίδια.
Η Τζέιν Γκούντολ μπροστά στο κοινό του American Community Schools της Αθήνας, κατά την πρώτη επίσκεψή της στην Ελλάδα δύο χρόνια πριν.
Οι άνθρωποι που πετυχαίνουν το «ακατόρθωτο»
Υπάρχουν εκείνοι που πετυχαίνουν αυτό που φαινομενικά μοιάζει ακατόρθωτο γιατί το ανθρώπινο πνεύμα είναι ανίκητο, υποστηρίζει η Γκούντολ. «Ο Νέλσον Μαντέλα βγήκε από τη φυλακή ύστερα από 17 χρόνια σκληρής καταναγκαστικής εργασίας σε λατομείο ασβέστη και με την τρομερή ικανότητά του να συγχωρεί, κατάφερε μαζί με τον Ντε Κλερκ να βγάλουν τη Νότια Αφρική από το σατανικό καθεστώς του απαρτχάιντ», εξηγεί στην «Κ». «Υπάρχουν άνθρωποι που υψώνονται πάνω από τις ολέθριες φυσικές καταστροφές και εμπνέουν τους ανθρώπους γύρω τους. Υπάρχουν εκείνοι που καταφέρνουν να “ξαναχτίσουν” τις ζωές τους ύστερα από ένα σωρό οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα», προσθέτει.
Η Βρετανίδα επιστήμων πιστεύει στους νέους ανθρώπους. Αυτός ήταν και ο λόγος που το 1991 εγκαινίασε το «Roots and Shoots», ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που «τρέχει» δωρεάν σε 80 χώρες του κόσμου, εμπνέοντας τους νέους να αναλάβουν θετικές δράσεις για τον άνθρωπο, το περιβάλλον και τα ζώα. Υπάρχουν ομάδες που κατάφεραν να περάσουν νόμους για την προστασία ζώων στην περιοχή τους ή που έπεισαν κυβερνήσεις να καθαρίσουν μολυσμένα ποτάμια. «Ο πρώτος λόγος που με κάνει να ελπίζω, είναι η ενέργεια και η δέσμευση των νέων ανθρώπων όταν έρχονται σε επαφή με τα προβλήματα, όταν τους ακούμε, όταν τους ενθαρρύνουμε να δράσουν», μας λέει η Γκούντολ. «Μέσα από το “Roots and Shoots”, τα παιδιά αναλαμβάνουν δράση και όπου κι αν πάω, έρχονται με τον ίδιο ενθουσιασμό να μου εξηγήσουν τι έχουν καταφέρει για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο», προσθέτει η ίδια.
Στη χώρα μας, το πρόγραμμά της ξεκίνησε χάρη στην προσπάθεια μιας Ελληνίδας επιστήμονος με την οποία η Γκούντολ μοιράζεται τα τελευταία χρόνια μία αληθινή φιλία. Η Αννα Κατωγυρίτη, που είναι κτηνίατρος σε νοσοκομείο επειγόντων περιστατικών στην Αμερική, είχε την ευκαιρία να εκπαιδευτεί στην ιατρική των χιμπαντζήδων, λόγω της γνωριμίας της με την Τζέιν. «Το 2014 με έστειλε στο Κέντρο Αποκατάστασης Χιμπαντζήδων του Κονγκό, ένα Κέντρο που είναι κλειστό για το κοινό καθώς το περιβάλλον του δεν είναι πάντοτε ασφαλές.
Οι εμπειρίες που απέκτησα μου άνοιξαν τα μάτια και εμπλούτισαν τις γνώσεις μου γύρω από την προστασία των άγριων ειδών», λέει στην «Κ» η νεαρή κτηνίατρος από την Κάρπαθο, η οποία αφότου κέρδισε την εμπιστοσύνη της Γκούντολ ανέλαβε και άλλα καθήκοντα στο ινστιτούτο ερευνών της Βρετανίδας πρωτευοντολόγου. Τον Μάρτιο του 2016, ήταν εκείνη που άρχισε να στήνει το πρόγραμμα «Roots and Shoots» στη χώρα μας. «Οταν ξεκινήσαμε, πολλοί μας ρωτούσαν “αφού στην Ελλάδα δεν έχουμε χιμπαντζήδες, ποιο το νόημα των δράσεών σας;”. Η απάντηση είναι απλή: Μπορεί να μην έχουμε χιμπαντζήδες, αλλά ο τρόπος ζωής μας τούς επηρεάζει έμμεσα. Από τότε μέχρι σήμερα έχουμε καταφέρει να παραδώσουμε πολλά σεμινάρια προς τους εκπαιδευτικούς σχετικά με το πώς μπορούν να εφαρμόσουν τη βιωματική μάθηση στις τάξεις τους», λέει στην «Κ».
Τα γαϊδουράκια
Η Γκούντολ εκφράζει συχνά μέσα από την επικοινωνία της με την Ελληνίδα επιστήμονα την ανησυχία της για την κακοποίηση των ζώων στη χώρα μας. «Το τελευταίο e-mail που μου έστειλε αφορούσε τα γαϊδουράκια της Σαντορίνης. Με ρώτησε: “Πώς θα μπορούσα να βοηθήσω; Τι θα κάνουμε;” Αυτό σημαίνει ότι προσεχώς θα ανακοινώσουμε κάποιες δράσεις γύρω από αυτό το θέμα», λέει η κ. Κατωγυρίτη.
Η Τζέιν Γκούντολ είναι έτοιμη να συναντήσει σε λίγες μέρες το ελληνικό κοινό, που θα θελήσει να την παρακολουθήσει για να εμπνευστεί από τα λόγια της. Ο τίτλος της ομιλίας της είναι: «Λόγοι για να ελπίζουμε», και θα πραγματοποιηθεί σε τρεις πόλεις: στη Θεσσαλονίκη (κινηματογράφος «Ολύμπιον» – 9/12 στις 17.30), στην Αθήνα (θέατρο «Παλλάς» – 10/12 στις 18.00) και στο Ηράκλειο Κρήτης (Πολιτιστικό Κέντρο – 11/12 στις 18.30).
Οι εκδηλώσεις συνδιοργανώνονται από την Save a Greek Stray, το θέατρο Παλλάς, το Βρετανικό Συμβούλιο στην Ελλάδα, τον οργανισμό SciCo, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Η είσοδος θα είναι ελεύθερη για το κοινό.