Xρηματοοικονομική εκπαίδευση από το δημοτικό

Σύμφωνα με πρόσφατες επιστημονικές μελέτες, δισεκατομμύρια πολίτες σε ολόκληρο τον κόσμο αδυνατούν να διαχειριστούν τα οικονομικά τους και να καταλάβουν βασικές οικονομικές έννοιες, όπως το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν και πώς αυτό διαμορφώνεται, την ποσοτική χαλάρωση και τι συνέπειες έχει στο ύψος των επιτοκίων και στο μέλλον των συντάξεων, το πώς η αύξηση του προσδόκιμου ζωής επηρεάζει το ύψος των μελλοντικών συντάξεων, την έννοια της δίκαιης τιμής και πώς δημιουργούνται οι «φούσκες», τον υπερδανεισμό και τις διαχρονικές επιπτώσεις του.

Να σημειωθεί ότι η υπερχρέωση ίσως είναι το σημαντικότερο οικονομικό πρόβλημα του πλανήτη στις μέρες μας, στον βαθμό που το συνολικό παγκόσμιο ιδιωτικό και δημόσιο χρέος στο πρώτο τρίμηνο του 2019 έχει ξεπεράσει το αστρονομικό ποσό των 246 τρισ. δολαρίων.

Οπως είναι γνωστό από τη χρηματοοικονομική επιστήμη, η ασύμμετρη πληροφόρηση λειτουργεί εις βάρος των οικονομικά ασθενέστερων ομάδων, διευρύνοντας τις υπάρχουσες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Ως εκ τούτου, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση αναδεικνύεται σήμερα ως μια ιδιαίτερα σημαντική δράση για τους πολίτες, καθώς τους βοηθά να καταρτίζουν σωστούς και προσαρμοσμένους στις ανάγκες τους ατομικούς και οικογενειακούς προϋπολογισμούς, να διαχειρίζονται σωστά τα χρήματά τους, να προστατεύονται από διάφορους χρηματοοικονομικούς κινδύνους, να μην υπερχρεώνονται, να αποταμιεύουν και να επενδύουν αποτελεσματικά έχοντας στο μυαλό τους την ποιότητα ζωής τους κατά τη διάρκεια της συνταξιοδότησης.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι πολλές χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ιταλία, κ.ά. μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 έχουν συστήσει αρμόδια εθνικά συμβούλια για την ενδυνάμωση της χρηματοοικονομικής ικανότητας των πολιτών και πολλές άλλες χώρες σχεδιάζουν και προωθούν εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των πολιτών. Μάλιστα, σύμφωνα με κορυφαίους οργανισμούς σε ολόκληρο τον κόσμο, όπως ο ΟΟΣΑ (2005), η Unicef (2012) και η World Bank (2017), η χρηματοοικονομική εκπαίδευση πρέπει να ξεκινάει όσο το δυνατόν νωρίτερα στη ζωή των πολιτών, δηλαδή από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Επίσης, στην άποψη αυτή έχουν καταλήξει κορυφαίοι ψυχολόγοι σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι συμφωνούν ότι τα παιδιά είναι ώριμα να κατανοήσουν την έννοια της αποταμίευσης ακόμη και από την ηλικία των 4 ετών.

Ηδη πάνω από 10 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο έχουν υιοθετήσει υποχρεωτικά προγράμματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Πιο συγκεκριμένα η Τσεχία, η Εσθονία, η Ιαπωνία, η Μαλαισία, η Ολλανδία, η Πορτογαλία, η Σιγκαπούρη, η Νότια Αφρική, η Ταϊλάνδη και ορισμένες πολιτείες στις ΗΠΑ. Αλλη ομάδα χωρών, που αποτελείται από τη Βραζιλία, το Βέλγιο και τη Ρωσία, έχει ξεκινήσει πιλοτικά προγράμματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης από το δημοτικό. Τέλος σε ένα άλλο σύμπλεγμα χωρών που αποτελείται από την Αυστραλία, τον Καναδά, τη Δανία, τη Γαλλία, το Χονγκ Κονγκ, την Κίνα, την Ινδονησία, την Ιρλανδία, τον Λίβανο, τη Λετονία, τη Νέα Ζηλανδία και το Περού, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση αποτελεί μέρος του προγράμματος σπουδών τόσο της πρωτοβάθμιας όσο και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Η προαγωγή της χρηματοοικονομικής γνώσης στα παιδιά και στους νέους είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας για τη δημιουργία ενός χρηματοοικονομικά εγγράμματου πληθυσμού, ικανού να λαμβάνει σωστές αποφάσεις, μακριά από τις παγίδες του λαϊκισμού. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της χώρας μας, στην οποία η κρίση αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανθεκτική και πολύχρονη, λόγω του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού και της αδυναμίας κατανόησης και επίλυσης των χρόνιων διαρθρωτικών αδυναμιών της χώρας, τόσο από ένα μεγάλο τμήμα των πολιτών, όσο και από ένα μέρος της πολιτικής ηγεσίας.

Η προαγωγή της χρηματοοικονομικής γνώσης και μιας θετικής χρηματοοικονομικής νοοτροπίας στα παιδιά και στους νέους είναι σημαντική για την εξασφάλιση της μελλοντικής τους ευημερίας, αντιλαμβανόμενοι τη «μεγάλη εικόνα», κατανοώντας ταυτόχρονα τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που αναδύονται στη νέα πολύπλοκη ψηφιακή πραγματικότητα.

Είναι προφανές ότι στην εποχή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης που σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της IBM η υπάρχουσα γνώση διπλασιάζεται κάθε 12 ώρες, απαιτείται ριζική αναδιάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος, ξεκινώντας από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, δίνοντας έμφαση στις νέες αξίες και στις νέες δεξιότητες που απαιτούνται από τις προκλήσεις της νέας εποχής.

Η υιοθέτηση και η εισαγωγή στην εκπαιδευτική διαδικασία νέων ιδεών, όπως αυτή της επιχειρηματικότητας που υιοθέτησε πρόσφατα η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, κινούνται αναμφίβολα προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι όμως αναγκαίο να προχωρήσουμε με γρηγορότερους ρυθμούς, αναδιαμορφώνοντας το εκπαιδευτικό σύστημα με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις του μέλλοντος, δημιουργώντας έτσι γερές βάσεις για μια σταθερή οικονομία και μια ευήμερη και συνάμα αξιοκρατική κοινωνία.

Aν επιθυμούμε λοιπόν να διαμορφώσουμε μια μελλοντική κοινωνία χρηματοοικονομικά ενήμερων και υπεύθυνων πολιτών, η προσπάθειά μας θα πρέπει να ξεκινήσει σήμερα από το δημοτικό σχολείο!

* Ο κ. Νικόλαος Δ. Φίλιππας είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, πρόεδρος και ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.