Γιατί έφτιαξε ο Τόμας Τζέφερσον τη δική του εκδοχή της Βίβλου;
Αυτό είναι ένα ερώτημα που πλανάται σαν φάντασμα εδώ και δύο αιώνες πάνω από την αμερικανική πολιτική, χωρίς πειστική ακόμα απάντηση.
Και δεν έχει ίσως απάντηση γιατί παραμένει ένα εξαιρετικά αμφιλεγόμενο θέμα για την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, πυροδοτώντας από την αρχή πύρινους διαξιφισμούς.
Μια ιστορία που ξεκίνησε το 1820 δηλαδή και έχει πολλά ακόμα να πει σε όσους είναι διατεθειμένοι να ακούσουν…
Τι είναι η Βίβλος του Τόμας Τζέφερσον
Είναι γεγονός ότι οι μεγάλες αφηγήσεις των θρησκευτικών κειμένων δύσκολα μπορούν να διαχωριστούν από τις ιστορίες που διηγούνται. Κι όμως, ο πατέρας του αμερικανικού έθνους προσπάθησε να κάνει ακριβώς αυτό, να αφαιρέσει από την Αγία Γραφή όσα δεν συνάδουν με την άμεση διδασκαλία και το πνεύμα του Ιησού.
«Η ζωή και το ήθος του Ιησού από τη Ναζαρέτ» ονομάζεται επισήμως το βιβλίο που είναι γνωστό ως Βίβλος του Τζέφερσον. Το 2020 έκλεισε ακριβώς 200 χρόνια από τη συγγραφή του, αν και ο όρος «συγγραφή» θα πρέπει να μπει εδώ υποχρεωτικά σε εισαγωγικά.
Ο Τζέφερσον το έγραψε βλέπετε με ξυράφι. Χρησιμοποίησε δηλαδή ένα ξυράφι για να αφαιρέσει τμήματα από 6 αντίτυπα της Καινής Διαθήκης (2 στα ελληνικά και λατινικά, 2 στα γαλλικά και 2 στα αγγλικά) και να συνθέσει τη δική του ιστορία.
Η δική του ιστορία δεν περιέχει όμως θαύματα. Τίποτα το υπερβατικό ή μεταφυσικό δεν θα βρεις στις μόλις 86 σελίδες της. Τα αποσπάσματα της Αγίας Γραφής που περιλήφθηκαν στη δική του εκδοχή αφορούν αποκλειστικά στη ζωή και τις διδαχές του Ιησού.
«Η ζωή και το ήθος του Ιησού από τη Ναζαρέτ» δέθηκε με κόκκινο δέρμα και φυλάσσεται σήμερα στο Εθνικό Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας. Το βιβλίο παρέμεινε μάλιστα κατά τον πρώτο αιώνα της ζωής του εντελώς ξεχασμένο, μέχρι να δώσει το 1904 εντολή το Κογκρέσο να δημοσιευτεί.
Κι εδώ και έναν αιώνα είναι ένα από τα κείμενα που διχάζουν τον κόσμο, καθώς αφήνει πολλά περιθώρια για… παρεξηγήσεις. Ο Τζέφερσον το έγραψε το φθινόπωρο του 1819 και τους χειμερινούς μήνες του 1820, όταν ήταν πλέον 77 ετών. Και είχε υποφέρει όλα τα προηγούμενα χρόνια από δριμεία κριτική για τις θρησκευτικές του απόψεις.
Τώρα όμως έλεγε ότι ο κόπος στον οποίο μπήκε για να πετσοκόψει τα Ευαγγέλια, αφήνοντας μόνο το κεντρικό τους μήνυμα, έδειχνε πως ήταν ουσιαστικά «ένας πραγματικός χριστιανός, ένας μαθητής των διδαγμάτων του Ιησού».
Γι’ αυτό και φίλτραρε την ηθική διδασκαλία του Ιησού από θαυματουργά περιστατικά και μεταφυσικές αναζητήσεις, πράγματα που θεωρούσε περισπασμούς από τον πραγματικό λόγο του Θεανθρώπου. Ο Τζέφερσον δήλωνε εξάλλου «θεϊστής», πίστευε δηλαδή σε ένα ανώτερο ον, έναν Δημιουργό, απέρριπτε όμως τη θεϊκή φύση του Ιησού.
Κι έτσι αυτό που ήθελε ήταν να ξεχωρίσει το πραγματικό μήνυμα των λόγων του από τις κατοπινές προσθήκες των αποστόλων. Με όχημα πάντα τη λογική…
Πώς έγινε γνωστό το βιβλίο
Ο τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ και βασικός συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας έφτιαξε τη δική του Βίβλο για προσωπική ανάγνωση.
Και είναι σίγουρο πως η κουτσουρεμένη αυτή επιτομή των Γραφών θα έμενε για πάντα άγνωστη αν δεν έπεφτε στα χέρια ανθρώπων που είχαν τη γνώση, το ενδιαφέρον, αλλά και τις διασυνδέσεις για να εκτιμήσουν αυτό που βρήκαν.
Ο πρώτος ήταν ο Cyrus Adler, γιος ενός εβραίου εμπόρου από το Αρκάνσας, που έγινε καθηγητής στο Johns Hopkins University και πέρασε στα κατάστιχα ως ένας από τους καλύτερους αμερικανούς ιστορικούς της γενιάς του. Λειτουργώντας για χρόνια ως σύμβουλος θρησκευτικών ζητημάτων σε μια σειρά από προέδρους των ΗΠΑ.
Πριν γίνει όλα αυτά, εργαζόταν ως βιβλιοθηκάριος για 20 χρόνια (1888-1908) στο Smithsonian Institution. Κάποια στιγμή του ζήτησαν να συλλέξει δείγματα θρησκευτικού πολιτισμού της Αμερικής.
Εκείνος θυμήθηκε τότε δυο πετσοκομμένα αγγλικά αντίτυπα της Βίβλου που είχε βρει σε μια ιδιωτική βιβλιοθήκη όταν έκανε το διδακτορικό του, αντίτυπα που έφεραν τη σημείωση πως ανήκαν στον Τόμας Τζέφερσον.
Λόγω της θέσης του στο σεβαστό ίδρυμα, προσέγγισε την οικογένεια Τζέφερσον και έμαθε πως όταν πέθανε η εγγονή του πρώην προέδρου το 1892, άφησε όλα τα βιβλία στην κόρη της, Carolina Ramsey Randolph.
Αφού της έκανε και μια πρόταση που δεν μπορούσε να αρνηθεί, «Η ζωή και το ήθος του Ιησού από τη Ναζαρέτ» εντάχθηκε στη μόνιμη συλλογή του Smithsonian. Κοστίζοντας στο ίδρυμα 400 δολάρια.
Τότε είναι που μπαίνει στην ιστορία ο πολιτικός από την Αϊόβα, John Fletcher Lacey, που μαθαίνει για τη Βίβλο του Τζέφερσον και την αναζητεί μανιωδώς. Το Κογκρέσο είχε αγοράσει όλη την εργογραφία του Τζέφερσον το 1815, μόνο που η Βίβλος δεν ήταν ανάμεσά τους.
Αφού επικοινώνησε με τον Adler και βρήκε τελικά αυτό που έψαχνε, έπεισε τη σχετική επιτροπή του Κογκρέσου να τυπωθεί το «αιρετικό», όπως το χαρακτήρισαν από την πρώτη στιγμή οι πολέμιοί του, κείμενο.
Και την έπεισε δύσκολα είναι η αλήθεια, παρά το γεγονός ότι ήταν ένα και μοναδικό το αντίτυπο και έφερε τη βαριά υπογραφή του πατέρα του αμερικανικού έθνους!
Οι συνάδελφοι του Lacey ανησυχούσαν πολύ για μια τέτοια κίνηση, να τυπωθεί από το Κογκρέσο δηλαδή ένα κείμενο που όλοι γνώριζαν πως θα προκαλούσε λαϊκή κατακραυγή. Στην ιστορία μπήκε τώρα και ο Τύπος, που θύμιζε τεχνηέντως στο κοινό τις θρησκευτικές απόψεις του Τζέφερσον προκαλώντας σωστό πανδαιμόνιο από το πουθενά.
«Η λεγόμενη Βίβλος του Τζέφερσον έρχεται για να προκαλέσει προβλήματα», προφήτευε χαρακτηριστικά εφημερίδα του Σικάγο. Γιατί να τυπωθεί με ζεστό κρατικό χρήμα ένα βλάσφημο έργο που είχε ξεχαστεί εδώ και 80 χρόνια, ρωτούσαν οι περισσότεροι;
Πολεμική με το καλημέρα
Οι ιερείς του χριστιανισμού έγιναν από την πρώτη κιόλας στιγμή της είδησης πως το βιβλίο επρόκειτο να τυπωθεί οι δυνατότερες φωνές εναντίον του. Όλα τα χριστιανικά δόγματα της Αμερικής δεν το ήθελαν, καταδικάζοντάς το απερίφραστα. Έστω κι αν δεν είχαν δει ακόμα κανένα από τα 9.000 αντίτυπα που θα έβγαζε τελικά το Κογκρέσο.
«Γιατί μια χριστιανική κυβέρνηση», αναρωτιόταν γνωστός βαπτιστής ιερέας, «να τυπώσει τη Βίβλο του Τζέφερσον, που -αν έχει παρουσιαστεί σωστά- είναι ουσιαστικά ένα αντιχριστιανικό έργο;».
Άλλοι πιο ψύχραιμοι, όπως οι πρεσβυτεριανοί, ζητούσαν «περισσότερες πληροφορίες πριν καταδικάσουμε επισήμως το συγκεκριμένο βιβλίο του πολιτικού». Στο τελικό ανακοινωθέν επικράτησε ωστόσο η άποψη των πιο θερμόαιμων, χαρακτηρίζοντας το πόνημα ως «ευθύ, δημόσιο και ισχυρό πλήγμα στη χριστιανική θρησκεία».
Η «αναθεωρημένη Βίβλος», όπως την έλεγαν εν χορώ, δίχασε και τον κλήρο και το ποίμνιο πριν ακόμα κυκλοφορήσει. Η πολεμική κατά της έκδοσής της υπήρξε τεράστια και απλώθηκε σαν φάντασμα πάνω από την αμερικανική κοινωνία.
Στον χορό μπήκαν και οι εκδότες, θέλοντας ένα κομμάτι της πίτας δικό τους. «Ελπίζουν να εξασφαλίσουν τα δικαιώματα έκδοσης για γενική πώληση», έγραφε η «Richmond Dispatch», «γι’ αυτό και υποστηρίζουν τους ιερείς που καλούν το Κογκρέσο να πάρει πίσω την πρόθεσή του».
Έχοντας απέναντι και το θρησκευτικό και το εκδοτικό κατεστημένο, τα μέλη του Κογκρέσου βρέθηκαν στη δίνη του κυκλώνα. Για μια απόφαση που δεν έμοιαζε μάλιστα αρχικά ικανή να δημιουργήσει σάλο.
«Ο κύριος Τζέφερσον κατηγορείται άδικα αναφορικά με το συγκεκριμένο βιβλίο και ως ύστατο δείγμα δικαιοσύνης απέναντί του θα πρέπει να γίνει δημόσιο», δήλωσε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος της εκδοτικής επιτροπής του Κογκρέσου, Joel Heatwole, στη «Washington Post».
Σπεύδοντας βέβαια να ρίξει νερό στο κρασί του, λέγοντας πως η ιδέα της κυκλοφορίας του βιβλίου δεν ήταν της επιτροπής, αλλά προερχόταν «από ιερείς του Ευαγγελίου, από τη μία πλευρά, και από ανθρώπους που ενδιαφέρονται για τη μνήμη του Τόμας Τζέφερσον, από την άλλη».
Και στο τέλος είπε κι αυτό που σπανίως λεγόταν: «Ούτε ένας από αυτούς που θα εξετάσουν το μικρό αυτό βιβλίο δεν θα τελειώσει την ανάγνωση χωρίς να έχει αποκτήσει μια πολύ καλύτερη ιδέα για τη διδασκαλία του Σωτήρα».
Ο ίδιος ο Lacey άκουγε όλα αυτά όσο πιο έκπληκτος γινόταν. «Δεν υπάρχει ούτε μία άνω τελεία εντός του που να μην περιέχεται στη Βίβλο», διαμαρτυρόταν για το γεγονός ότι ο Τζέφερσον δεν είχε βάλει ούτε κόμμα δικό του.
Για δύο εβδομάδες συζητούνταν στο Κογκρέσο το θέμα χωρίς ορατή λύση. Και τότε ο Lacey έκανε την αναδίπλωση που χρειαζόταν. Έφερε νέα τροπολογία για κυκλοφορία του βιβλίου όχι από το Εθνικό Τυπογραφείο, αλλά από ιδιωτικούς εκδοτικούς οίκους. Και τώρα οι εκδότες ήταν με το μέρος του!
Όχι ότι χρειάστηκε τελικά το στρατήγημα. Το Κογκρέσο αποφάσισε να εκδώσει με κρατική δαπάνη τη «Ζωή και το ήθος του Ιησού από τη Ναζαρέτ», προγραμματίζοντας την κυκλοφορία του για το 1904.
Όσο γίνονταν αυτά, ο Adler κρατήθηκε διακριτικά μακριά από τους διαξιφισμούς. Μόνο που όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο, όλοι τον ξαναθυμήθηκαν. Ο τίτλος του πονήματος δεν άφηνε περιθώρια αμφιβολίας:
«Η ζωή και το ήθος του Ιησού από τη Ναζαρέτ / Εξαγωγή κειμένων από Ευαγγέλια σε ελληνικά, λατινικά, γαλλικά και αγγλικά / Από τον Τόμας Τζέφερσον / Με εισαγωγή / από τον Cyrus Adler», έγραφε στο εξώφυλλο.
Ταραγμένος από τη συμπερίληψη του ονόματός του στον τίτλο του βιβλίου, ο Adler διασφάλισε το γεγονός πως οι επόμενες εκδόσεις θα τέλειωναν στο «Με εισαγωγή».
Ήταν σίγουρα περήφανος για τη δουλειά που είχε κάνει για να γίνει γνωστή η Βίβλος του Τζέφερσον, είχε ζήσει ωστόσο από πρώτο χέρι τι κακό αντίκτυπο μπορεί να έχει στη ζωή κάποιου η έκδοση ενός αμφιλεγόμενου έργου.
Και εκτός όλων των άλλων, όπως συνήθιζε να λέει, «ένιωθα πως ονόματα σαν του Ιησού Χριστού και του Τόμας Τζέφερσον ήταν επαρκή για έναν καλό τίτλο»…
