Η παγκόσμια αναταραχή για το ξέσπασμα της επιδημίας του νέου κορονοϊού SARS-Cov-2 από την Κίνα και της φονικής λοίμωξης Covid-19 που προκαλεί, έχει θέσει αρκετές χώρες σε κατάσταση «κόκκινου συναγερμού». Χιλιάδες οι νεκροί και πάνω από 1 δισεκατομμύριο πολίτες βρίσκονται αποκλεισμένοι σε κατάσταση καραντίνας. Συνθήκες που μπορεί να μην φανταζόμασταν και ποτέ ότι θα αντιμετωπίζαμε.
Όπως είναι λογικό σε καταστάσεις όπως αυτές, η έκτακτη ανάγκη έρχεται μαζί με ένα κύμα παραπληροφόρησης ή εσκεμμένα λανθασμένης πληροφόρησης και συλλογικής παράνοιας. Κλίμα που ευδοκιμούν ως επί το πλείστων οι θεωρίες συνωμοσίας και οι αντιεπιστημονικοί μύθοι. Παρανοήσεις που μεταφέρονται από στόμα σε στόμα (ή από οθόνη σε οθόνη αν θεωρήσουμε το ίντερνετ μέρος του συλλογικού) και αποκτούν διαστάσεις εξωφρενικές. Σε σημεία επικίνδυνες όταν έχουμε να κάνουμε με ζητήματα δημόσιας υγείας. Το παράδειγμα της Μεγάλης Βρετανίας είναι αποκαλυπτικό.
Επίσης το πρόσφατο παράδειγμα στην Ελλάδα και την προτροπή, ή καλύτερα την μη αποτροπή, της επίσημης Εκκλησίας της Ελλάδας στους πιστούς να χρησιμοποιούν το ίδιο σκεύος για να μεταλάβουν, είναι ενδεικτικό. Μετά από λίγες εβδομάδες ωστόσο η πολιτεία πήρε η ίδια την κατάσταση στα χέρια της αναστέλλοντας τις θρησκευτικές τελετές μαζικής φύσης.
Παρακάτω θα σκιαγραφήσουμε τις ανακρίβειες που κυκλοφορούν τον τελευταίο καιρό εκεί έξω σε σχέση με την επιδημία του κορονοϊού, τον τρόπο μετάδοσης και τα μέτρα αυτοπροστασίας. Επίσης θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τι γνωρίζουμε για τους ιούς εν γένει και ποιο είναι αυτό το χαρακτηριστικό που τους καθιστά ανθεκτικούς.
Ανακρίβειες, μύθοι και απαντήσεις (σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής)
Δεν είναι πολύ εύκολο να δίνουμε απαντήσεις σε τόσο λεπτά ζητήματα, επιστημονικής φύσης όπως αυτά που αφορούν τον κορονοϊό. Και αυτό γιατί ακόμα και οι ίδιοι οι επιστήμονες είναι αρκετά «μαζεμένοι» όσον αφορά τις δηλώσεις τους και το πόσο σίγουροι εμφανίζονται για την εξέλιξη της εξάπλωσης του SARS-Cov-2.
Στην Ιταλία την Τρίτη 10 Μαρτίου ανακοινώθηκε ότι απαγορεύονται σε όλη τη χώρα οι μη απαραίτητες μετακινήσεις προκειμένου να περιοριστεί η εξάπλωση της επιδημίας. Η γείτονα χώρα βέβαια, μαζί με την Ισπανία και τη Γαλλία, αντιμετωπίζει ένα πραγματικό τσουνάμι θανάτων σε καθημερινή βάση. Οι εικόνες με τα στρατιωτικά οχήματα στο Μπέργκαμο που μετέφεραν πτώματα τα οποία δεν χωρούσαν στην πόλη και μεταφέρονταν αλλού για καύση, είναι ανατριχιαστικές.
Εκείνη ωστόσο η συγκεκριμένη ανακοίνωση για την απαγόρευση των μετακινήσεων προξένησε επιδρομή στα σούπερ μάρκετ από πολίτες που αντιλαμβάνονται ότι θα τεθούν σε υποχρεωτική καραντίνα.
Μπροστά σε αυτές τις σκηνές που παρακολουθήσαμε και συνεχίζουμε να παρακολουθούμε καθημερινά από τη γειτονική χώρα (και ενώ τα θύματα στις 23/3 πλησίαζαν τα 6.000) ας επισημάνουμε κάποια σημαντικά σημεία:
«Ο ιός είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα»: Τις τελευταίες μέρες παίρνει μεγάλες διαστάσεις η παραφιλολογία ότι ο κορονοϊός κατασκευάστηκε ως βιοόπλο σε κάποιο κινεζικό εργαστήριο από το οποίο υπήρξε διαρροή. Η συγκεκριμένη λογική διανθίζεται με καταστροφολογικά σενάρια στοχευμένης θανάτωσης ευπαθών ομάδων για μείωση κόστους και πληθυσμού.
Ειδικοί και από την Κίνα και τη Δύση αντικρούουν από την πρώτη στιγμή αυτή τη θεωρία προσπαθώντας να εντοπίσουν την ακριβή πηγή του στελέχους του κορονοϊού.
Πληροφορίες θέλουν το αρχικό στέλεχος να βρέθηκε στον παγκολίνο και άλλες σε νυχτερίδες. Επίσης κάθε θεωρία συνωμοσίας είναι επιτυχημένη ακριβώς γιατί πατάει και στην ανεπάρκεια των ειδικών να δώσουν πειστικές και απλοϊκές απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα.
Κάπως έτσι μπλέχτηκε και ο «Mr. Microsoft» Μπιλ Γκέιτς. Το 2015 ο Gates είχε προειδοποιήσει για τον κίνδυνο μίας πανδημίας. Ακόμα και εφημερίδες από τις ΗΠΑ δημοσίευσαν άρθρα τα οποία ανέφεραν ότι Ο Gates πλήρωσε για ένα πείραμα που θα έκανε όλον τον πληθυσμό του πλανήτη να νοσήσει, έτσι ώστε ύστερα να μπορέσει στη συνέχεια εκείνος και οι υποτακτικοί του να κάνουν κουμάντο μέσα από το αντίδοτο.
«Οι μάσκες δεν έχουν αξία»: Σίγουρα μία μάσκα δεν αποτελεί την απροσπέλαστη ασπίδα θωράκισης. Επειδή όμως ο ιός δεν υπάρχει στον αέρα μόνος του αλλά ίπταται μέσα σε σταγονίδια τα οποία πέφτουν σε επιφάνειες μετά από ένα μέτρο, τότε θεωρείται ένα πρώτο μέτρο προφύλαξης και για όσους νοσούν αλλά και για αυτούς που θέλουν να προφυλαχθούν.
Σε κάθε περίπτωση όμως εάν πρέπει να μετακινήστε συνεχώς, να μπαίνετε σε ΜΜΜ, χώρους μαζικής συνάθροισης, σχολεία, πανεπιστήμια, καφέ, εστιατόρια, γυμναστήρια, γήπεδα κτλ, θεωρείται απίθανο να προστατευτείτε αποτελεσματικά μόνο με μία απλή μάσκα φαρμακείου.
Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα υπάρχει απαγόρευση άσκοπων μετακινήσεων αυτό όμως δεν σημαίνει ότι έχουν απαγορευτεί όλες οι μετακινήσεις.
«Για τον κορονοϊο ευθύνονται τα δίκτυα 5G»: Τα fake news χτύπησαν και τις νέες τεχνολογίες. Πώς θα μπορούσε να γίνει και διαφορετικά θα μου πείτε.
Χιλιάδες ανώνυμοι και επώνυμοι καθημερινά ανεβάζουν στο διαδίκτυο ότι η ανάπτυξη του νέου δικτύου έχει σχέση με την εξάπλωση του SARS-Cov-2.
Σύμφωνα με μία εκδοχή, πέντε εβδομάδες πριν από τα πρώτα κρούσματα, είχε τεθεί σε λειτουργία το δίκτυο 5G στην Ουχάν.
Άλλοι συνωμοσιολόγοι ισχυρίζονται ότι το κρουαζιερόπλοιο Diamond Princess, διαθέτει τεχνολογία 5G, γι’ αυτό νόσησαν 696 από τους επιβάτες του.
«Ο κορονοϊός δεν είναι πιο επικίνδυνος από την εποχική γρίπη»: Η συντριπτική πλειοψηφία των νοσούντων από τον SARS-Cov-2 θα παρουσιάσει ήπια συμπτώματα γρίπης. Αυτό που ανησυχεί τους επιστήμονες είναι ο ρυθμός αύξησης των θανάτων.
Ειδικοί που επισκέφτηκαν τις πληττόμενες περιοχές της επαρχίας Χουμπέι για να ερευνήσουν πώς αντιμετώπισαν το ξέσπασμα οι κινεζικές αρχές, διαπίστωσαν ότι «δεν βλέπουμε μόνο την κορυφή του παγόβουνου».
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία θνησιμότητας από τον ιό η τάση φαίνεται να είναι ισχυροποιημένη σε σχέση με την εποχική γρίπη. Από την εποχική γρίπη χάνουν τη ζωή τους περίπου 290.000 με 650.000 άνθρωποι. Τα στοιχεία που αφορούν τον κορονοϊό δείχνουν ότι μπορεί να ξεπεραστεί αυτό το νούμερο.
«Σκοτώνει μόνο τους γηραιότερους, οι νέοι μπορούν να χαλαρώσουν»: Οι περισσότεροι που δεν ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες λόγω ηλικίας δεν θα αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα αν νοσήσουν. Ο ιός όμως οδηγεί σε πιο σοβαρά αναπνευστικά συμπτώματα σε σχέση με την απλή γρίπη. Υπάρχουν ομάδες πολιτών νεαρότερων ηλικιών που μπορεί να νοσήσουν πιο εύκολα από τους υπόλοιπους. Και αυτοί είναι οι δημόσιοι λειτουργοί και οι εργαζόμενοι στην υγεία.
Η πρόταση των ειδικών είναι «όχι χαβαλές, όχι πανικός». Οι μικρότεροι σε ηλικία που παρουσιάζουν συμπτώματα πρέπει να αυτοαπομονωθούν για προστασία των υπόλοιπων ευπαθών ομάδων.
«Αν είσαι κοντά σε κάποιο νοσούντα για λιγότερο από 10 λεπτά δεν κολλάς»: Οι οδηγίες των νοσοκομείων για τη γρίπη αναφέρουν ότι κάποιος θεωρείται εκτεθειμένος όταν βρεθεί σε απόσταση 2 μέτρων από κάποιον που βήχει ή φτερνίζεται για δέκα λεπτά και πάνω.
Με τον κορονοϊό ωστόσο είναι πιθανό να κολλήσει κάποιος με μικρότερη χρονική ή σωματική επαφή (και η εισπνοή μικροσωματιδίων είναι σωματική επαφή) από τα 10 λεπτά. Ακόμα και από μολυσμένες επιφάνειες. Αν και αυτός ο τρόπος μετάδοσης θεωρείται λιγότερο πιθανός.
«Ο ιός μεταλλάσσεται και μετατρέπεται σε πιο φονικό»: Μετά την αρχική μετάδοση του κορονοϊού, το αρχικό στέλεχος εξελίχθηκε σε νέο τύπο και από τότε και τα δύο στελέχη μεταδίδονται στους ανθρώπους. Κινέζοι επιστήμονες ανέφεραν ότι το πιο επιθετικό στέλεχος (L) εξαπλώνεται ταχύτερα και ευθύνεται περίπου για το 70% των περιστατικών, ενώ το λιγότερο επιθετικό (S), που ευθύνεται για τις υπόλοιπες περιπτώσεις, φαίνεται να είναι το αρχικό στέλεχος. Το επιθετικό στέλεχος L βρέθηκε να επικρατεί στο ξέσπασμα της επιδημίας στην Ουχάν, αλλά στις αρχές Ιανουαρίου άρχισε να χάνει έδαφος και να γίνεται συχνότερο το ηπιότερο στέλεχος S.
Επιστήμονες στη Δύση ωστόσο αναφέρουν ότι τα ευρήματα αυτά έχουν ενδιαφέρον αλλά είναι πολύ πρώιμα.
Τι γνωρίζουμε για τους ιούς εν γένει
Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τη γρίπη και τους κορονοϊούς (SARS, SARS-Cov-2, MERS) ως μία «σύμπραξη» πρωτεϊνών και λιπιδίων.
Μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω της σωματικής επαφής ενώ μπορούν να επιβιώσουν στα σταγονίδια που εμπεριέχονται στον βήχα ή το φτέρνισμα των ανθρώπων. Σταγονίδια τα οποία στην συνέχεια μπορούν να επιβιώσουν σε σκληρές επιφάνειες.
Εξωγενείς παράγοντες μπορούν να φθίνουν την πορεία της ζωής ενός ιού όταν βρίσκεται εκτός ανθρώπινου σώματος. Για παράδειγμα το αλκοόλ που εμπεριέχεται στα αντισηπτικά χεριών καθιστά τον ιό πιο ασταθή.
Οι ιοί παρουσιάζονται κυρίως τους χειμερινούς μήνες. Αυτό το δεδομένο έχει κάποιες εξηγήσεις σύμφωνα με τους επιστήμονες. Κάποιοι θεωρούν ότι ευδοκιμούν αυτή την περίοδο γιατί ο πληθυσμός βρίσκεται συγκεντρωμένος σε κλειστούς χώρους αναζητώντας ζέστη. Άρα η μετάδοση των ιών είναι πιο εύκολη.
Άλλη εξήγηση αναφέρει ότι ο τα σταγονίδια που εμπεριέχουν ιό με τον κρύο και ξερό αέρα μεταφέρονται πιο γρήγορα και πιο μακριά.
Έρευνες και σε πειραματόζωα αλλά και σε πραγματικές συνθήκες έδειξαν ότι η ζεστά και υγρά περιβάλλοντα δεν αφήνουν τους ιούς να εξαπλωθούν. Οι επιστήμονες ανέφεραν ότι τους χειμερινούς μήνες η έλλειψη υγρασίας καταστρέφει τα εκκρίματα της μύτης των ανθρώπων. Εκκρίματα που αποτελούν την πρώτη βαθμίδα άμυνας μαζί με το στόμα όσον αφορά τους εξωγενείς παράγοντες που εισέρχονται στο σώμα. Ο ξηρός αέρας κάνει τα εκκρίματα λιγότερο αποτελεσματικά στο να παγιδεύσει στελέχη ιών και να τα αποβάλει.
Ο διευθυντής του τμήματος λοιμωδών ασθενειών του Πανεπιστημίου Κολούμπια, Ίαν Λίπκιν εξετάζοντας τους κορονοϊούς σχολίασε ότι το φως του ήλιου μπορεί να αποδειχθεί ισχυρό όπλο κατά των ιών.
«Η υπεριώδεις ακτινοβολία διασπά το νουκλεϊκό οξύ. Σχεδόν αποστειρώνει επιφάνειες. Οι εξωτερικοί χώροι σε γενικές γραμμές είναι πιο καθαροί απλά λόγω της UV ακτινοβολίας», συμπλήρωσε ο Λίπκιν.
