Η ανάπτυξη των δικτύων κινητών επικοινωνιών 5ης γενιάς είναι προ των πυλών. Τα δίκτυα αυτά δεν θα προσφέρουν απλά μια βελτίωση των χαρακτηριστικών των υπαρχόντων δικτύων 4G, αλλά θα αποτελέσουν ένα επαναστατικό άλμα ως προς την επίδοση αλλά και την ποικιλία των προσφερόμενων υπηρεσιών. Αποτελούν, άλλωστε, έναν από τους βασικούς μοχλούς επιτάχυνσης της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Παράλληλα, όμως, με την ανάπτυξη των δικτύων έχει παρατηρηθεί και μια διογκούμενη ανησυχία πολιτών για τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να έχει η έκθεση στην ηλεκτρομαγνητική (Η/Μ) ακτινοβολία από τα συστήματα κινητών επικοινωνιών 5ης γενιάς. Η πρόσφατη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου της Καλαμάτας να αναστείλει την άδεια πιλοτικής λειτουργίας του δικτύου 5G ενός εκ των παρόχων κινητών επικοινωνιών, είναι σαφέστατα ενδεικτική του αυξανόμενου φόβου που διακατέχει ένα μέρος του πληθυσμού αλλά και της ελλιπούς ενημέρωσής του για το αντικείμενο του φόβου.
Εξαρχής πρέπει να γίνει σαφές ότι η ακτινοβολία από τα συστήματα κινητών επικοινωνιών, συμπεριλαμβανομένων των κινητών τηλεφώνων και των σταθμών βάσης, ανήκει στο φάσμα των ραδιοσυχνοτήτων και είναι μη-ιοντίζουσα, δηλαδή δεν προκαλεί ιοντισμό των μορίων και δεν διασπά χημικούς δεσμούς, σε αντίθεση με την ιοντίζουσα ακτινοβολία (π.χ. ακτίνες Χ και γ).
Στο ερώτημα που έχει τεθεί από την αρχή της λειτουργίας των ασύρματων συστημάτων και αφορά την ύπαρξη κινδύνων για την υγεία του ανθρώπου από την έκθεση στη μη-ιοντίζουσα ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων, προσπαθεί να απαντήσει η επιστήμη με μακροχρόνιες μελέτες, τουλάχιστον τα τελευταία 50 χρόνια. Προκειμένου να υπάρξει μια συστηματική διερεύνηση του ερωτήματος, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υποστηρίζει και συνεργάζεται με τον Διεθνή Σύνδεσμο για την Προστασία από την Ακτινοβολία (IRPA) από το 1974. Το 1992 ιδρύεται από τoν IRPA η Διεθνής Επιτροπή για την Προστασία από τις Μη-Ιοντίζουσες Ακτινοβολίες (ICNIRP) ως μια μη κερδοσκοπική μη κυβερνητική οργάνωση, που απαρτίζεται από ειδικούς του αντικειμένου επιστήμονες και που στόχο έχει την έκδοση οδηγιών για τα όρια έκθεσης και την προστασία από την ακτινοβολία Η/Μ πεδίων. Το 1998, η ICNIRP εξέδωσε τις πρώτες οδηγίες, οι οποίες υιοθετήθηκαν και από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο εξέδωσε τη σύσταση 199/519/EC. Η σύσταση αυτή αποτελεί τη βάση και της ελληνικής νομοθεσίας μέχρι σήμερα, αν και η πολιτεία το 2006 με μια αδικαιολόγητη κατά τον υπογράφοντα ρύθμιση στον νόμο 3431, επέβαλε πιο αυστηρά όρια από εκείνα της ICNIRP, προφανώς στη λογική της Αρχής της Προφύλαξης, υποσκάπτοντας έτσι άθελά της την αξιοπιστία της επιστημονικής μεθοδολογίας και των διεθνών προτύπων. Ο Ν.3431, όπως ανανεώθηκε με τον Ν.4635/2019, είναι ο κύριος οδηγός της αρμόδιας κατά τον νόμο Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ), για τον έλεγχο τήρησης των ορίων από τους παρόχους κινητών επικοινωνιών. Θα πρέπει να τονιστεί ότι στη διαφανή διαδικασία θέσπισης των ορίων, η ICNIRP ανέπτυξε μια ιδιαίτερα συντηρητική μεθοδολογία, όπου συμπεριλαμβάνονται συντελεστές που οδηγούν σε όρια πολύ πιο αυστηρά από εκείνα που υποδεικνύει η βιβλιογραφία, προκειμένου να περιοριστεί σημαντικά η επιστημονική αβεβαιότητα.
Το 2014 ο ΠΟΥ προέβη σε μια ανεξάρτητη, εξαντλητική και ολοκληρωμένη επισκόπηση και αξιολόγηση της βιβλιογραφίας των επιδράσεων της ακτινοβολίας από Η/Μ πεδία στη υγεία. Ενα χρόνο αργότερα, η Επιστημονική Επιτροπή για τους Αναδυόμενους και Νεοεμφανιζόμενους Κινδύνους (SCENIHR) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δημοσίευσε μια αναφορά για τις εν δυνάμει επιπτώσεις στην υγεία από την έκθεση στα Η/Μ πεδία. Το 2018, η ICNIRP βασιζόμενη στις δύο αυτές αναφορές αλλά και σε μελέτες που δημοσιεύθηκαν μετά την έκδοση αυτών, οδηγήθηκε στην ανακοίνωση ενός σχεδίου νέων οδηγιών είκοσι χρόνια αργότερα. Να σημειωθεί ότι οι νέες οδηγίες που αφορούν τις συχνότητες που λειτουργούν σήμερα τα συστήματα 2G, 3G, 4G και 5G είναι σε μεγάλο βαθμό ίδιες με εκείνες του 1998, γεγονός που υποδεικνύει ότι δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία που να ανατρέπουν τα υπάρχοντα όρια.
Το ιδιαίτερα ανησυχητικό στην απόφαση του δημοτικού συμβουλίου της Καλαμάτας είναι ότι δεν ανέτρεξε στη διαδικασία ελέγχου των επιπέδων ακτινοβολίας από συνεργεία της αρμόδιας κατά τον νόμο ΕΕΑΕ, η οποία πολύ αποτελεσματικά όλα αυτά τα χρόνια ασκεί τον έλεγχο, αλλά ανέλαβε το βάρος της απόρριψης της σχετικής εθνικής νομοθεσίας, η οποία βασίζεται στις οδηγίες της αναγνωρισμένης από τον ΠΟΥ και την Ε.Ε., επιτροπής ICNIRP. Είναι πραγματικά εντυπωσιακή η ανάδειξη του φόβου των πολιτών σε κυρίαρχο μέσο όχι για την ανάληψη δράσεων προβληματισμού, διερεύνησης και ενημέρωσης αλλά για την άμεση άσκηση πολιτικής, που επηρεάζει κατά τρόπο άγνωστο τη μελλοντική λειτουργία της κοινωνίας. Είναι σαφέστατα ένα αντιπαράδειγμα εφαρμογής της αρχής της προφύλαξης, μια απόφαση που αγνοεί την υπάρχουσα γνώση και καθοδηγείται αποκλειστικά από εικασίες.
* Ο κ. Αθανάσιος Κανάτας είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς.
