Μέσα στον ανθρώπινο πόνο και στην οικονομική καταστροφή του κορωνοϊού, γεννήθηκε για την Ελλάδα μια απρόσμενη χρυσή ευκαιρία να κάνει αυτό που δεν έκανε ούτε με τα φθηνά δάνεια της ΟΝΕ ούτε με τους εξαναγκασμούς της οικονομικής κρίσης: να αποκτήσει επιτέλους ένα βιώσιμο, ανταγωνιστικό παραγωγικό μοντέλο.
Υψηλόβαθμα τεχνοκρατικά και επιχειρηματικά στελέχη που μίλησαν στην «Κ», αλλά και πηγές του οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης, συμφωνούν ότι τα 32 δισ. ευρώ του Next Generation EU (που μαζί με τα 19 δισ. ευρώ του επόμενου ΕΣΠΑ ξεπερνούν τα 50 δισ. ευρώ, περίπου 28% του ΑΕΠ) πρέπει να αξιοποιηθούν σε αυτή την κατεύθυνση. Να μη σπαταληθούν σε επιμέρους ανάγκες χωρίς ουσιαστικό αναπτυξιακό αποτέλεσμα, αλλά «να υπηρετήσουν μια κεντρική φιλοσοφία και αρχιτεκτονική», για τη μετάβαση της χώρας στο νέο αυτό μοντέλο. Στην πραγματικότητα, η κυβέρνηση ίσως βρήκε το «κλειδί» που θα της επιτρέψει να εφαρμόσει το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμά της, περιλαμβανομένων κάποιων στοχευμένων φοροελαφρύνσεων εν μέσω πανδημίας. Θα εξαρτηθεί, όμως, και από την ίδια.
«Φιλοεπενδυτική» πολιτική
Κυβερνητικά στελέχη αναφέρουν ότι η κυβέρνηση προσβλέπει στην υποστήριξη του προγράμματος προκειμένου να εφαρμόσει μια πιο «φιλοεπενδυτική» πολιτική στη φορολογία και στην ασφάλιση. Δεδομένου, όμως, ότι οι πόροι του πακέτου προορίζονται βασικά για επενδύσεις, αυτό που εξετάζεται είναι η δυνατότητα να μεταφερθούν άλλες επιλέξιμες δαπάνες και προγραμματισμένες επενδύσεις στο νέο ταμείο, ώστε να απελευθερωθεί δημοσιονομικός χώρος για τις φορολογικές ελαφρύνσεις. Η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, της εισφοράς αλληλεγγύης, του συντελεστή φορολογίας των κερδών των επιχειρήσεων και οι υπεραποσβέσεις εντάσσονται σε αυτή την πολιτική. Επιπλέον, στοχευμένες φοροελαφρύνσεις, π.χ. για εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, θα μπορούσαν ίσως να χρηματοδοτηθούν άμεσα από το πακέτο.
Οι δύο βασικοί πυλώνες
«Σίγουρα, μεγάλο μέρος θα κατευθυνθεί στην ενεργειακή πράσινη μετάβαση και εξοικονόμηση, καθώς και στην ψηφιοποίηση του κράτους και της οικονομίας», προσθέτουν τα ίδια στελέχη. Πρόκειται ούτως ή άλλως για τους δύο βασικούς πυλώνες επιλογής της Κομισιόν για το Next Generation EU, οι οποίοι «κουμπώνουν» βολικά με το κυβερνητικό πρόγραμμα. Το σχέδιο απολιγνιτοποίησης αλλά και η ενεργειακή αναβάθμιση των ακινήτων μέσω του προγράμματος «Εξοικονομώ κατ’ οίκον» περιλαμβάνονται στα έργα που θα ενισχυθούν, αναφέρουν οι πηγές.
Ανάλογες προτεραιότητες προκρίνουν τα στελέχη του ιδιωτικού τομέα που μίλησαν στην «Κ». Προσθέτουν, επίσης, την ανάγκη προώθησης των μεγάλων έργων υποδομών, που έχουν μείνει πίσω μετά τη δημοσιονομική κρίση, την επέκταση των αλυσίδων παραγωγής, τη στήριξη του τουρισμού.
Λέει, ενδεικτικά, ο Μάριος Ψάλτης, CEO της PwC Eλλάδας: «Παρουσιάζεται μια νέα ευκαιρία για την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και την ανάπτυξη νέων κλάδων εκτός τουρισμού. Απαιτείται όραμα και μακροπρόθεσμος σχεδιασμός, ώστε να ξεπεραστούν τα δομικά προβλήματα της χώρας, όπως η επιβολή υψηλής φορολογίας στην εργασία για τη στήριξη του ασφαλιστικού, το χαμηλό επίπεδο επενδύσεων στην έρευνα και τεχνολογία και το μεγάλο ποσοστό μικρών επιχειρήσεων».
Το σχέδιο για την επανεκκίνηση της οικονομίας χρειάζεται να επικεντρωθεί στα μεγάλα έργα υποδομών, στην πράσινη ανάπτυξη και στον ψηφιακό μετασχηματισμό. Το πλάνο της ΔΕΗ κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, ενώ ως χώρα έχουμε τη δυνατότητα να αναδειχθούμε σε technology hub στην Ευρώπη, μέσω της ενθάρρυνσης ξένων εταιρειών για δημιουργία κέντρων καινοτομίας και την ανάπτυξη περισσότερων venture capitals για επενδύσεις σε startups, ενθαρρύνοντας έτσι και την επιστροφή ανθρώπινου κεφαλαίου».
Η Επιτροπή Σοφών
Το σχέδιο αναμένεται να εμπλουτισθεί, για τον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, με βάση τις εισηγήσεις της Επιτροπής Σοφών υπό τον νομπελίστα οικονομολόγο Χριστόφορο Πισσαρίδη. Το σχέδιο για το αναπτυξιακό μοντέλο της ελληνικής οικονομίας που έχει αναλάβει η επιτροπή θα συντονισθεί πλέον με τα νέα δεδομένα, αναφέρουν κυβερνητικές πηγές. Σημειώνεται ότι το προσχέδιο που ήδη έχει τεθεί υπόψη της κυβέρνησης κατέγραφε κι αυτό την ενέργεια και τον ψηφιακό μετασχηματισμό ως τομείς με αναπτυξιακές δυνατότητες, αλλά πρόσθετε επίσης τον τουρισμό και τον αγροδιατροφικό τομέα, τη μεταποίηση, τις μεταφορές και τα logistics, καθώς και την εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Ο καθηγητής Νίκος Βέττας, αναπληρωτής πρόεδρος της Επιτροπής Σοφών, υποστηρίζει, μιλώντας στην «Κ», ότι τα κονδύλια του νέου προγράμματος θα μπορούσαν «να χρησιμεύσουν ως “γέφυρα” προκειμένου να προωθηθούν οι δομικές μεταρρυθμίσεις σε τομείς όπως η φορολογία, η αγροτική οικονομία, αλλά και η εκπαίδευση και το ασφαλιστικό». Ετσι, εξηγεί, η μετάβαση στο νέο καθεστώς, π.χ. του ασφαλιστικού, θα μπορούσε να γίνει με πιο ήπιο τρόπο, με τη στήριξη των πόρων του νέου πακέτου.
Υπάρχουν, όμως, και ανησυχίες για τη δυνατότητα αξιοποίησης του «διπλού ΕΣΠΑ». Η Ελλάδα είχε συστηματικά προβλήματα στη διαχείριση των κοινοτικών προγραμμάτων και η απορρόφηση των πόρων γινόταν συχνά την τελευταία στιγμή, με μικρά προγράμματα, χωρίς ουσιαστικό αναπτυξιακό αποτύπωμα. «Πρέπει γρήγορα να βρεθούν ώριμα έργα για να αξιοποιηθούν οι πόροι του νέου πακέτου», προειδοποιεί ο καθηγητής Πάνος Τσακλόγλου μιλώντας στην «Κ».
Το αν αυτό θα καταστεί δυνατόν θα φανεί τους επόμενους μήνες, έως τον Οκτώβριο, οπότε και θα υποβληθούν οι ελληνικές προτάσεις. Πάντως, η διαχείριση του προγράμματος θα γίνει, σύμφωνα με πληροφορίες, στη φάση αυτή, κεντρικά, από την προεδρία της κυβέρνησης. Ηδη, αναφέρουν οι πληροφορίες, καταγράφονται, στο επίπεδο αυτό, οι αιρεσιμότητες και τα σημεία διαπραγμάτευσης, με στόχο την εξασφάλιση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ευελιξίας στις επιλέξιμες δαπάνες.
Τρία πιθανά εμπόδια
Ούτως ή άλλως, ο διαπραγματευτικός δρόμος είναι ακόμη μακρύς και δύσκολος. Οπως αναφέρει ο κ. Τσακλόγλου, υπάρχουν τουλάχιστον τρία πιθανά εμπόδια: οι λεγόμενες «frugal», ήτοι «λιτές» χώρες (Αυστρία, Ολλανδία, Σουηδία, Δανία), που προτιμούν τα δάνεια αντί των επιχορηγήσεων, η αναμενόμενη αντίθεση της Ιρλανδίας στις προτάσεις της Κομισιόν για την αύξηση των ιδίων πόρων, λόγω φορολογικού ανταγωνισμού, η επίσης αναμενόμενη διαφωνία της Ουγγαρίας, ίσως και της Πολωνίας, στην αιρεσιμότητα για την επιβολή των κανόνων δικαίου. Ο ίδιος προβλέπει, πάντως, ότι στο τέλος η Γερμανία θα ρίξει το βάρος της και τα εμπόδια θα ξεπεραστούν.
Ο κ. Τσακλόγλου δεν προβλέπει μνημονιακού τύπου αιρεσιμότητα στα νέα κονδύλια, αλλά δεν αποκλείει, όπως λέει, να επανέλθουν υποδείξεις, π.χ. για την εξυγίανση του ασφαλιστικού μας συστήματος. Μια κάποια παρακολούθηση σίγουρα θα υπάρχει.
H πρώτη δοκιμασία του «ευρωπαϊκού σχεδίου Μάρσαλ» θα είναι η Σύνοδος Κορυφής στις 18-19 Ιουνίου. Αν μέχρι τότε δεν σημειωθεί επαρκής πρόοδος, η σύνοδος θα γίνει με τηλεδιάσκεψη και θα συγκληθεί μια νέα διά ζώσης για τις οριστικές αποφάσεις, ίσως τον επόμενο μήνα.
Γιώργος Τσόπελας*
Φορολογικά κίνητρα για επενδύσεις, εξαγωγές
Mε τους επιπρόσθετους πόρους που θα εξασφαλιστούν, η Ελλάδα, μεταξύ άλλων, θα μπορούσε να στηρίξει την επανεκκίνηση της οικονομίας με τρεις τρόπους:
• Ο πρώτος αφορά επιπρόσθετα μέτρα για τη στήριξη της απασχόλησης και της βιωσιμότητας σημαντικών κλάδων της οικονομίας που πλήγησαν από την πανδημία. Ενα μέτρο που φαίνεται να είναι αποδοτικό σχετίζεται με τις εργοδοτικές εισφορές. Επίσης θα χρειαστούν και επιπρόσθετα μέτρα υποστήριξης της ρευστότητας (π.χ. μεταφορά πληρωμών).
• Ο δεύτερος αφορά το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων. Χρησιμοποιώντας τους επιπρόσθετους πόρους για την κάλυψη οικονομικών μέτρων που έχουν ήδη παρθεί, δημιουργείται δημοσιονομικό περιθώριο να εκτελεστεί πλήρως το πρόγραμμα των δημοσίων επενδύσεων και αν είναι δυνατόν να ενισχυθεί στους τομείς των υποδομών και της ψηφιακής μετάβασης (π.χ. βασικό μηχανογραφικό σύστημα των δημοσίων νοσοκομείων).
• Ο τρίτος αφορά τα φορολογικά μέτρα για την τόνωση των διαθέσιμων εισοδημάτων και των επενδύσεων. Τα μέτρα που έχουν ήδη παρθεί (στο τέλος του 2019 και πρόσφατα) είναι στην σωστή κατεύθυνση. Με τη δημιουργία κάποιου δημοσιονομικού περιθωρίου όπως αναφέρθηκε παραπάνω, θα πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα για (1) περαιτέρω μείωση του φορολογικού συντελεστή των επιχειρήσεων από το (π.χ. από 24% στο 21%), (2) την εισαγωγή φορολογικών κινήτρων για επενδύσεις και εξαγωγές, και (3) για διεύρυνση των μέτρων για τον ΦΠΑ σε κρίσιμους τομείς για την Ελλάδα.
* Πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος ΜcKinsey & Company Ελλάδος και Κύπρου.
Βασίλης Αντωνιάδης*
Εμφαση σε πράσινη ενέργεια και μεταποίηση
Οι τρεις μεγάλες ευκαιρίες για την Ελλάδα είναι η πράσινη ενέργεια, η επέκταση αλυσίδων παραγωγής για εξαγώγιμα προϊόντα και η «ασημένια οικονομία». Υπάρχει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα απολιγνιτοποίησης, που πρόκειται να γίνει πόλος προσέλκυσης ξένων επενδύσεων. Αυτό, σε συνδυασμό με τον EastMed και την ανάδειξη της Ελλάδας σε ενεργειακό κόμβο, καθιστούν τον κλάδο τον σημαντικότερο μοχλό ανάπτυξης. Εκτιμάται ότι οι ιδιωτικοποιήσεις και οι επενδύσεις που είναι συνδεδεμένες με τη μεταλιγνιτική εποχή θα συνεισφέρουν 8 δισ. Επιπροσθέτως, οι επενδύσεις ΑΠΕ και ο ενεργειακός μετασχηματισμός θα κινητοποιήσουν έως 30 δισ. έως το 2030. Η δεύτερη ευκαιρία είναι στη μεταποίηση. Η κρίση ανέδειξε την υπερβολική εξάρτηση ευρωπαϊκών εφοδιαστικών αλυσίδων από Ασία και Αμερική. Αρα, το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής πρέπει να μεταφερθεί στην Ευρώπη. Στα ελληνικά προϊόντα πρέπει να καλύπτουμε όλη τη διαδικασία μεταποίησης και όχι μέρος της, για παράδειγμα να εξάγουμε προϊόντα ελιάς εξαιρετικής ποιότητας φτιαγμένα εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα και όχι μόνο ελαιόλαδο, που το αξιοποιούν τρίτοι. Τέλος, ο τουρισμός μας να ξεφύγει από την εποχικότητα. Θα πρέπει να αναδείξουμε την «ασημένια οικονομία», δηλαδή να προσελκύσουμε μόνιμους κατοίκους και τρίτης ηλικίας από τον υπόλοιπο κόσμο, να γίνουμε το ευρωπαϊκό Μαϊάμι. Αυτό προϋποθέτει επενδύσεις στη δημόσια υγεία και σε ακίνητα, που θα αποφέρουν όμως τεράστιο κέρδος: oι συντάξεις των Ευρωπαίων θα δαπανώνται σε ελληνικά ακίνητα και σε ελληνικό ΑΕΠ.
* Eπικεφαλής Τραπεζικού Κλάδου Boston Consulting Group για Ευρώπη και Μέση Ανατολή.
Μάρκος Βερέμης*
Στροφή στην παραγωγή καινοτόμων προϊόντων
Ενα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της Ελλάδας τις τελευταίες δεκαετίες ήταν η συστηματική υποεπένδυση στην έρευνα και στην τεχνολογία, καθώς και σε όλα τα στοιχεία που θα στήριζαν την παραγωγή καινοτόμων και διαφοροποιημένων προϊόντων.
Στη διάρκεια της κρίσης, πολλές εταιρείες υποχρεώθηκαν να πραγματοποιήσουν από μόνες τους αυτή τη στροφή στην καινοτομία, προκειμένου να προωθήσουν τις εξαγωγές τους.
Οι πόροι του Next Generation EU είναι μια ευκαιρία να αλλάξει το παραγωγικό μοντέλο της χώρας, με την ενίσχυση εταιρειών τεχνολογίας, καθώς και συμμετοχών, όπως το Equifund, που θα στηρίξουν με τη σειρά τους καινοτόμους επενδυτικές ιδέες.
Παράλληλα, πρέπει να ενισχυθούν οι πιο ικανές ερευνητικές ομάδες στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα. Η δημιουργία από την Tesla ενός κέντρου έρευνας στον «Δημόκριτο» δείχνει τις δυνατότητες που υπάρχουν.
Θα μπορούσαν, ακόμη, να δοθούν επιλεκτικά φορολογικά κίνητρα, όπως χαμηλότερες εργοδοτικές ασφαλιστικές εισφορές, σε τομείς με πρωτοπόρο εξαγωγικό χαρακτήρα.
Και κάτι ακόμη. Η Ελλάδα διαθέτει τα φυσικά χαρίσματα για να προσελκύσει πολλούς ξένους και τους Ελληνες του brain drain, ως τόπος μόνιμης κατοικίας. Η εμπειρία του κορωνοϊού βοηθάει σε αυτό, αφού έδειξε ότι η εξ αποστάσεως εργασία είναι εφικτή για πολλά επαγγέλματα. Ετσι, η χώρα μπορεί να μετατραπεί σε ένα regional hub, που θα αποτελεί πόλο έλξης για τους ξένους και πηγή πλούτου για την ίδια.
* Πρόεδρος Upstream, εταίρος Big Pi Venture partners.
