H απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ με διαδικασίες-εξπρές διασώζει τη ΔΕΗ, η οποία εξαιτίας τους μπαίνει μέσα 300 εκατ. ευρώ τον χρόνο. Παράλληλα, είναι συμβατή με την ευρωπαϊκή στρατηγική της μηδενικής εκπομπής ρύπων έως το 2050 (Green Deal). Ωστόσο, η απορρόφηση των επιπτώσεων της απόσυρσης στην τοπική κοινωνία, η οποία έχει συνδέσει την ύπαρξή της με τις συγκεκριμένες μονάδες από τη δεκαετία του ’60, θα θέσει σε δοκιμασία τις δυνατότητες της ελληνικής πολιτείας να σχεδιάζει μακροχρόνιες στρατηγικές ανάπτυξης, να εξασφαλίζει τους αναγκαίους πόρους και να συνεργάζεται με τον ιδιωτικό τομέα για την υλοποίησή τους. Στην πραγματικότητα, το ελληνικό Δημόσιο θα πρέπει να ξεπεράσει τον εαυτό του, καθώς πρόκειται για ένα project το οποίο δεν έχει προηγούμενο σε τέτοια κλίμακα: η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και της οικονομικής ανάπτυξης σε μια περιφέρεια όπου το 68% των κατοίκων (45.000 – 50.000) εξαρτάται άμεσα ή έμμεσα από τις λιγνιτικές μονάδες. Το νεότερο ελληνικό κράτος μέχρι σήμερα άφηνε λίγο ώς πολύ να λύσει η ζωή τα προβλήματα που δημιουργούσε η χρεοκοπία ενός οικονομικού μοντέλου (π.χ. ερήμωση της υπαίθρου και αστυφιλία λόγω της εκβιομηχάνισης κατά τα μεταπολεμικά χρόνια ή brain drain τα χρόνια της πρόσφατης κρίσης).
Ενα πρώτο στοίχημα είναι να υπάρξει ένα σχέδιο που να πείθει τους κατοίκους της Δυτικής Μακεδονίας, κυρίως, και της Μεγαλόπολης στην Πελοπόννησο, ότι υπάρχει αύριο για τον τόπο τους. Προς το παρόν, υπάρχει ένα σκαρίφημα στρατηγικού σχεδιασμού που εκπόνησε η Παγκόσμια Τράπεζα και αποκαλύπτει η «Κ». Η Παγκόσμια Τράπεζα προτείνει τέσσερις τομείς δραστηριότητας για τον μετασχηματισμό της τοπικής οικονομίας:
Ενέργεια: Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά και βιομάζα, φυσικό αέριο και υδρογόνο. Προτείνει να εξετασθεί η μετατροπή των υφιστάμενων λιγνιτικών μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε μονάδες παραγωγής με φυσικό αέριο και ηλιακή ενέργεια (κάτι που θα οδηγήσει βραχυπρόθεσμα στη δημιουργία θέσεων εργασίας) και μακροπρόθεσμα με πιο καινοτόμους ανανεώσιμες λύσεις.
Θερμοκοιτίδες καινοτόμων επιχειρήσεων: Δημιουργία δομών που θα φέρουν κοντά επενδυτές, δημόσιους θεσμούς και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ώστε να δώσουν ώθηση στην παραγωγή υπηρεσιών για αναπτυσσόμενες οικονομικές δραστηριότητες. Η ενέργεια, η γεωργία και η πληροφορική είναι οι πιο υποσχόμενοι τομείς δράσης τέτοιων θερμοκοιτίδων, εκτιμά η Παγκόσμια Τράπεζα.
Ψηφιοποίηση: Επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού αστικών και αγροτικών περιοχών προκειμένου να υποστηριχθούν οι επιχειρήσεις, η εκπαίδευση και οι υπηρεσίες.
Γεωργία: Αποτελεί ήδη δραστηριότητα με συμμετοχή στην απασχόληση της περιοχής και μπορεί να επεκταθεί περαιτέρω, σε τομείς όπως (i) ανάπτυξη αλυσίδων αξίας για τα παραδοσιακά προϊόντα (μήλα, ροδάκινα, όσπρια –ιδίως φασόλια–, πατάτες, κρόκος σαφράν, πρόβειο και κατσικίσιο κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, κριθάρι) και νέα (αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, μόνιμες καλλιέργειες), ii) αγροτουρισμός, iii) ηλεκτρονικό εμπόριο προϊόντων διατροφής και (iv) υδροπονία.
Χρήσεις γης
Η Παγκόσμια Τράπεζα προτείνει επίσης συγκεκριμένες χρήσεις γης για την περιοχή όπου βρίσκονται σήμερα τα ορυχεία λιγνίτη και κυριαρχεί το γκρίζο του άνθρακα. Ετσι, με βάση την πρόταση, εκεί όπου χάσκουν σήμερα οι βαθιές τάφροι του νότιου και του νοτιοδυτικού εξορυκτικού πεδίου θα μπορούσαν να γίνουν ταμιευτήρες νερού, λίμνες δηλαδή, με την ανακατεύθυνση υδάτων ποταμών. Γύρω γύρω θα υπάρχουν δασικές εκτάσεις. Στο κέντρο της περιοχής προτείνεται να διατεθούν εκτάσεις για καλλιέργειες, αλλά και εκτάσεις για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάρκων. Ακόμη, προβλέπεται η διαμόρφωση δύο προστατευόμενων περιοχών, η μία μεταξύ της μονάδας Πτολεμαΐδα 5 και της κοινότητας Αγίου Χριστοφόρου και η δεύτερη κοντά στο νοτιοδυτικό εξορυκτικό πεδίο, βόρεια της μονάδας της Καρδιάς. Δίπλα σε αυτές τις περιοχές προτείνεται η ανάπτυξη δύο πάρκων, για ήπιες επιχειρηματικές δραστηριότητες, όπως εμπορικά καταστήματα, γραφεία, εστιατόρια και ξενοδοχεία. Στα βορειοανατολικά, προτείνεται να δημιουργηθεί ένα βιομηχανικό πάρκο με ελαφρές μεταποιητικές βιομηχανίες, αποθήκες, ανακύκλωση και διαχείριση απορριμμάτων κ.α. Εκεί όπου υψώνονται σήμερα επιβλητικά τα φουγάρα της μονάδας του Αγίου Δημητρίου, αλλά και στην περιοχή όπου κατασκευάζεται η Πτολεμαΐδα 5, προτείνεται η εγκατάσταση πάνελ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θέρμανσης νερού, προκειμένου να συνεχίσουν οι κάτοικοι να έχουν τηλεθέρμανση.
Χρηματοδότηση
Οι βασικοί άξονες του νέου μοντέλου ανάπτυξης της περιοχής προφανώς πρέπει να εξειδικευθούν, ώστε να συνιστά μια αξιόπιστη υπόσχεση σε μια κοινωνία που αγωνιά για το αύριο. Η κυβέρνηση υποστηρίζει πως το ολοκληρωμένο σχέδιο θα παρουσιαστεί τον Ιούνιο. Εκτός αυτού θα πρέπει να εξευρεθούν και οι αναγκαίοι πόροι χρηματοδότησής τους.
Οι Γερμανοί, που από πεποίθηση δεν αφήνουν να αποφασίσει από μόνη της η ζωή, έχουν δεσμεύσει ήδη από τον προϋπολογισμό τους 40 δισ. ευρώ για τη χρηματοδότηση σχεδίων μετάβασης του Γκέρλιτς και άλλων περιοχών της πρώην Ανατολικής Γερμανίας στη μεταλιγνιτική εποχή. Στην Ελλάδα, είμαστε ακόμη στα πρώτα στάδια μιας ανησυχίας.
Τα χρονοδιαγράμματα, ωστόσο, είναι ασφυκτικά. Η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει την απόφασή της να κλείσουν έως το τέλος του 2023 (;) οι λιγνιτικές μονάδες. Αλλά προς το παρόν δεν έχει δεσμευθεί ούτε ένα ευρώ από τον προϋπολογισμό γι’ αυτό τον σκοπό.
Επιπλέον, αναφορές σε ποσά της τάξης των 4 δισ. ευρώ που θα διατεθούν από τον ευρωπαϊκό Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης (δημιουργήθηκε για να χρηματοδοτήσει ευρωπαϊκές περιφέρειες με μεγάλη εξάρτηση από τον άνθρακα) μάλλον ωραιοποιούν μια πιο πολύπλοκη πραγματικότητα. Τα κονδύλια που θα διατεθούν από τον Μηχανισμό Δίκαιης
Μετάβασης θα πρέπει να συμπληρωθούν με πόρους που δικαιούται κάθε ευρωπαϊκή περιφέρεια από το Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Συνοχής) και από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο για να αθροίσουν τελικά 4 δισ. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως η χώρα και η περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας θα πρέπει να ετοιμάσουν άμεσα τα αναγκαία προγράμματα για τη μεταλιγνιτική εποχή, ούτως ώστε τα έργα να είναι ώριμα να απορροφήσουν τα κονδύλια όταν θα είναι διαθέσιμα. Και για να απορροφηθούν, αφού η Ε.Ε. δεν χρηματοδοτεί πλήρως κανένα έργο, θα πρέπει να διατεθούν και εθνικοί πόροι, να διασφαλιστούν δάνεια από την ΕΤΕπ και να εξευρεθούν ιδιωτικά κεφάλαια.
Στο εξωτερικό
Σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, η μεταλιγνιτική εποχή είναι εδώ. Το Γκέρλιτς, το Βερολίνο και οι τοπικές αρχές της Κάτω Σιλεσίας βλέπουν μέλλον στον τουρισμό. Εκεί έγιναν τα γυρίσματα της ταινίας «Hotel Grand Budapest», η περιοχή απέκτησε κάποια φήμη και άρχισε να γίνεται τόπος έλξης τουριστών. Tο λιγνιτωρυχείο στην πόλη Καμπαρόβιτσε, στη βόρεια Τσεχία, ονομάζεται πλέον… Λίμνη Μιλάντα. Οι Τσέχοι πλημμύρισαν την έκταση του παλιού λιγνιτωρυχείου, η οποία μετατράπηκε σε ειδυλλιακή λίμνη, στις όχθες της οποίας κτίζονται πλέον κατοικίες, αναπτύσσονται δραστηριότητες αναψυχής κ.ά. Και όλα αυτά από τα μέσα της προηγούμενης 10ετίας, όταν στη χώρα μας ο λιγνίτης ήταν το πολυτιμότερο πετράδι του στέμματος.
