Καρκίνος του νεφρού: Ο ρόλος της παχυσαρκίας και του τσιγάρου

Ο καρκίνος του νεφρού είναι αρκετά συχνός, καθώς προσβάλλει χιλιάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας.

Όπως αναφέρει η Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου (ACS), κάθε άνδρας έχει μία στις 49 πιθανότητες να εκδηλώσει καρκίνο του νεφρού κάποια στιγμή στη ζωή του. Αντίστοιχα, κάθε γυναίκα έχει μία στις 83 πιθανότητες. Οι πιθανότητες αυτές, όμως, είναι πολύ περισσότερες στους καπνιστές και σε ορισμένες άλλες ομάδες υψηλού κινδύνου.

Παγκοσμίως υπολογίζεται ότι ετησίως καταγράφονται περισσότερα από 295.000 νέα περιστατικά καρκίνου του νεφρού. Επιπλέον, περισσότεροι από 134.000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας της νόσου.

Στη χώρα μας, ο καρκίνος του νεφρού είναι ο 14ος συχνότερος και η 11η συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο, σύμφωνα με την παγκόσμια έρευνα Global Burden of Disease Study.

Ειδικότερα, το 2018 καταγράφηκαν στην Ελλάδα 2.097 νέα κρούσματα καρκίνου του νεφρού, σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Υπηρεσίας Έρευνας του Καρκίνου (IARC). Η πλειονότητα των νέων κρουσμάτων (τα 1.514) ήταν σε άνδρες.

Το IARC, που υπάγεται στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αναφέρει ακόμα ότι 754 άνδρες και γυναίκες έχασαν τη ζωή τους από τη νόσο. Ο αντίστοιχος αριθμός το 2015 ήταν 624 άνθρωποι, σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ). Οι 189 από αυτούς ήταν γυναίκες.

Μεγάλη απειλή για τους καπνιστές

Ο καρκίνος του νεφρού ανιχνεύεται συνήθως μετά την ηλικία των 65 ετών, ενώ είναι πολύ σπάνιος στις ηλικίες κάτω των 45 ετών. Όπως προαναφέρθηκε, είναι επίσης δύο φορές συχνότερος στους άνδρες απ’ ό,τι στις γυναίκες.

Ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση του είναι το κάπνισμα. Όπως εξηγεί ο χειρουργός – ουρολόγος Ηρακλής Πούλιας, πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας και επιστημονικός συνεργάτης του Ομίλου Υγεία, κατά μέσον όρο διπλασιάζει τον κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου του νεφρού.

«Πιστεύεται ότι το 30% των καρκίνων του νεφρού στους άνδρες και το 25% στις γυναίκες οφείλονται σε αυτό», λέει. «Ο κίνδυνος αρχίζει να μειώνεται μετά τη διακοπή του καπνίσματος, αλλά χρειάζονται πολλά χρόνια έως ότου επανέλθει στα επίπεδα ενός μη καπνιστή».

Ωστόσο υπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου που ευνοούν την εμφάνισή τους. Μερικοί από αυτούς παρατίθενται στη συνέχεια.

Η παχυσαρκία

Ο καρκίνος του νεφρού είναι πιθανότερος στους ανθρώπους με πολλά περιττά κιλά. Αυτό πιθανώς οφείλεται στο ότι το περίσσιο σωματικό λίπος προκαλεί αλλαγές στα επίπεδα ορισμένων ορμονών.

Μεγάλη συνδυασμένη ανάλυση (μετανάλυση) 24 προγενέστερων μελετών με περισσότερα από 8,9 εκατομμύρια συμμετέχοντες έδειξε πως η παχυσαρκία αυξάνει κατά 76% τον κίνδυνο εκδηλώσεως καρκίνου του νεφρού. Η μετανάλυση, που δημοσιεύθηκε το 2018, έδειξε επίσης ότι με κάθε αύξηση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) κατά 1 kg/m2, αυξάνεται κατά 6% ο κίνδυνος αυτός.

Ο ΔΜΣ υπολογίζεται όταν διαιρεθεί το νυν σωματικό βάρος (σε κιλά, kg) με το τετράγωνο του ύψους (σε μέτρα). Η παχυσαρκία αρχίζει από τιμές ΔΜΣ άνω των 30 kg/m2.

Η υπέρταση

Η υπέρταση, με ή χωρίς προχωρημένη νεφρική νόσο, αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του νεφρού. Δεν είναι ακόμα γνωστό που οφείλεται αυτή η συσχέτιση.

«Υπολογίζεται ότι τα περιττά κιλά, το κάπνισμα και η υπέρταση παίζουν ρόλο στα μισά κρούσματα καρκίνου του νεφρού», λέει ο κ. Πούλιας.

Το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του νεφρού

Όσοι έχουν ισχυρό οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του νεφρού, έχουν αυξημένες πιθανότητες να τον εκδηλώσουν και οι ίδιοι. Ο κίνδυνος είναι μέγιστος για όσους έχουν αδελφό ή αδελφή με τη νόσο, σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου (ACS).

Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη με βεβαιότητα εάν αυτή η συσχέτιση οφείλεται σε γονίδια, σε περιβαλλοντικά αίτια ή και στα δύο.

Νόσος von Hippel-Lindau και άλλα κληρονομούμενα σύνδρομα

Όταν ο καρκίνος του νεφρού εκδηλώνεται σε άτομα ηλικίας κάτω των 46 ετών, πρέπει να εξετάζεται η πιθανότητα να πάσχουν από κάποιο υποκείμενο σύνδρομο που ευθύνεται γι’ αυτόν. Τα σύνδρομα αυτά είναι κληρονομούμενα.

Οι πάσχοντες από αυτά πρέπει να επισκέπτονται συχνά τον γιατρό τους. Είναι πιθανό να χρειάζονται συστηματικό τσεκάπ, ακόμα και με αξονική τομογραφία. Υπολογίζεται ότι τα σύνδρομα αυτά ευθύνονται για το 3-5% των κρουσμάτων καρκίνου του νεφρού.

Σύμφωνα με την ACS, στα σύνδρομα που μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο του νεφρού συμπεριλαμβάνονται, μεταξύ άλλων:

• Η νόσος von Hippel-Lindau (VHL). Προκαλεί διάφορα είδη όγκων και κύστεων, όχι μόνο στους νεφρούς αλλά και σε άλλα σημεία του σώματος. Οφείλεται σε μεταλλάξεις του γονιδίου VHL.
• Το σύνδρομο Birt-Hogg-Dube (BHD). Προκαλεί την εμφάνιση καλοηθών και κακοηθών όγκων σε διάφορους ιστούς του σώματος, συμπεριλαμβανομένων των νεφρών. Οφείλεται σε μεταλλάξεις του γονιδίου FLCN.
• Το σύνδρομο Cowden. Αυξάνει τον κίνδυνο αναπτύξεως καρκίνου του μαστού, του θυρεοειδούς και του νεφρού. Σχετίζεται με μεταλλάξεις ενός γονιδίου που λέγεται PTEN.

Η έκθεση σε χημικά στον χώρο εργασίας

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η επαγγελματική έκθεση σε ορισμένα χημικά αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του νεφρού. Σύμφωνα με την ACS, ανάμεσα σε αυτά συμπεριλαμβάνονται:

• Το κάδμιο
• Ορισμένα οργανικά διαλυτικά (ιδίως το τριχλωροαιθυλένιο)
• Ορισμένα ζιζανιοκτόνα

«Με τον αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του νεφρού έχουν σχετισθεί και ορισμένες άλλες παθήσεις, όπως η προχωρημένη νεφρική νόσος», λέει ο κ. Πούλιας. «Ενδέχεται τέλος να παίζουν ρόλο και παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως η υπερκατανάλωση πρωτεϊνών (ιδίως κόκκινου κρέατος) και η καθιστική ζωή. Ωστόσο τα στοιχεία επ’ αυτών δεν είναι οριστικά».