Η κρίσιμη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ευρωπαϊκή οικονομία επέβαλε τις τελευταίες ημέρες έντονο παρασκήνιο και συνεχείς διαβουλεύσεις τεχνοκρατών και πολιτικών εν όψει των συνεδριάσεων του EuroWworking Group αύριο Δευτέρα και του Eurogroup την Τρίτη. Στο τραπέζι βρίσκονται όλα τα σενάρια και όλα τα εργαλεία χρηματοδότησης, αλλά είναι δύσκολο να ευθυγραμμιστούν οι κυβερνήσεις, οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι και οι θεσμοί σε ένα κοινό σχέδιο.
Οι εκτιμήσεις συγκλίνουν ότι είναι πιθανότερη μια σύνθετη λύση με κοκτέιλ μέτρων και εμπλοκή όλων των ευρωπαϊκών θεσμών. Το ερώτημα είναι πότε θα υπάρξει μια κοινή απόφαση, όταν οι Βόρειοι παραμένουν προσκολλημένοι στο «έθιμο» των αργόσυρτων διαπραγματεύσεων της ΕΕ και οι Νότιοι πιέζουν για άμεση λύση χωρίς μνημονιακές δεσμεύσεις. Στο μεταξύ, ο χρόνος γίνεται καθοριστικός παράγοντας, γιατί υπάρχει διάχυτη ανησυχία ότι οι οίκοι αξιολόγησης μπορεί να σπεύσουν να υποβαθμίσουν χώρες, τράπεζες και επιχειρήσεις και να δημιουργήσουν ατμόσφαιρα κρίσης χρέους στην Ευρώπη.
Νέα απειλή, νέα εργαλεία
Τα εργαλεία που έχει αναπτύξει η ευρωζώνη φτιάχτηκαν για την αντιμετώπιση ασύμμετρων απειλών, όπως η οικονομική κρίση του 2008. Τώρα όμως έχει να αντιμετωπίσει ένα σοκ συμμετρικό, εξωγενές και συστημικό. Αρα χρειάζονται νέα εργαλεία, όπως υπαγορεύει η λογική των αριθμών: Το ιδανικό σενάριο θα ήταν να συγκεντρωθούν 1,2 τρισεκατομμύρια ευρώ, με χρήση όλων των πρόσφορων εργαλείων, ώστε να δοθεί ισχυρή απάντηση στην κρίση και στις αγορές. Με βάση τις μέχρι στιγμής συζητήσεις φαινόταν πιθανότερο να συγκεντρωθούν σε αρχική φάση περί τα 600-700 δισεκατομμύρια ευρώ. Επιπλέον αυτών, υπάρχει και το μέτρο της προσωρινής διεύρυνσης του προγράμματος αγοράς ομολόγων ύψους 120 δισεκατομμυρίων ευρώ ως το τέλος του 2020, που ανακοίνωσε η επικεφαλής της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ, με στόχο να διατηρηθεί χαμηλά το δημόσιο χρέος.
Δανειοδότηση από τον ESM
Οι εμπειρογνώμονες του EuroWorking Group και οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης συζητούν προτάσεις όπως η δανειοδότηση από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) χωρίς προληπτική γραμμή στήριξης, με ελάχιστες δεσμεύσεις για τις χώρες. Από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που προϋποθέτει να έχει κλείσει το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027 ή έστω για τη διετία 2020-2021. Ομως στο τραπέζι έχουν πέσει και άλλα μέτρα «όχι τόσο συμβατικά», σημειώνουν πηγές με γνώση των συζητήσεων.
Αν την Τρίτη στο Eurogroup οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης καταλήξουν σε ένα κοινό σχέδιο, ενδέχεται να πραγματοποιηθεί εντός του επόμενου διημέρου τηλεδιάσκεψη των ηγετών της ΕΕ. Αυτός, τουλάχιστον, ήταν ο σχεδιασμός του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ, να ολοκληρωθούν οι διαβουλεύσεις πριν από το Πάσχα των καθολικών, την ερχόμενη Κυριακή. Η κατάσταση όμως έχει τόσες περιπλοκές, ώστε είναι εξίσου πιθανόν να παραταθούν οι συζητήσεις και ύστερα από αυτό το χρονικό όριο, αλλά και να μη χρειαστεί η τηλεδιάσκεψη των ηγετών αν το σχέδιο που θα παρουσιάσει το Eurogroup είναι στιβαρό και συνεκτικό.
Η εκτίμηση των τραπεζιτών
Την Πέμπτη συνεδρίασε με τηλεδιάσκεψη, που διήρκεσε 36 συνεχόμενες ώρες, και το Διοικητικό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η κατάσταση που διαπίστωσε ήταν ανησυχητική, με τις καμπύλες εξάπλωσης της πανδημίας να μην ευθυγραμμίζονται και με εστίες ανοιχτές σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Η εκτίμηση των κεντρικών τραπεζιτών ήταν ότι θα χρειαστούν πολλοί μήνες για να τεθεί υπό έλεγχο τόσο η υγειονομική όσο και η οικονομική κατάσταση στην Ευρώπη.
Λύση στη… μέση από το Παρίσι
Σε αυτή τη φάση, με τη Γερμανία να παίζει σκληρό παιχνίδι και να μη θέλει να ακούσει τη λέξη «ευρωομόλογο» – ή «κορωνο-ομόλογο» – και την Ιταλία να μη δέχεται να συζητήσει για προληπτική γραμμή στήριξης (ECCL) που συνεπάγεται η εμπλοκή του ESM, η Γαλλία παρουσίασε μια ενδιάμεση πρόταση, η οποία ενδέχεται να άρει το αδιέξοδο: ένα κοινό ευρωπαϊκό ταμείο για την αντιμετώπιση των δαπανών της πανδημίας και την ενίσχυση των οικονομιών ώστε να ανακάμψουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα από την κρίση. Το ταμείο θα έχει περιορισμένη διάρκεια, πέντε έως δέκα ετών, και θα είναι παράρτημα του ESM, ο οποίος έχει αποθεματικό 400 δισεκατομμυρίων ευρώ. Με τον τρόπο αυτόν θα υπάρχει ένα ισχυρό χρηματοδοτικό εργαλείο, όπως θέλουν οι Νότιοι, το οποίο δεν θα ονομάζεται «ευρωομόλογο» και δεν θα αφήνει εκτός παιχνιδιού τον ESM, όπως απαιτούν οι Βόρειοι.
Η Ελλάδα υποστηρίζει το γαλλικό σχέδιο, όπως και οι άλλες χώρες που υπέγραψαν το αίτημα για «κορωνο-ομόλογο», οι οποίες πλέον δεν είναι μόνο εννέα, έχουν αυξηθεί. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης την Πέμπτη, στη Βουλή, επισήμανε ότι η Ευρώπη χρειάζεται ένα καινούργιο, αποτελεσματικό μέσο κοινού δανεισμού και ότι είναι βέβαιος ότι τελικά θα προκύψει μια τέτοια λύση. «Ο σκοπός είναι να μην έρθει πολύ αργά, όταν ίσως θα είναι ανεπαρκής και όταν οι ευρωπαϊκές αξίες θα έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα» τόνισε. «Σε αυτή την κρίση δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Δεν υφίσταται η διάσταση του ηθικού κινδύνου. Μιλάμε για ένα συμμετρικό σοκ, το οποίο χτυπά ταυτόχρονα την προσφορά και τη ζήτηση σε όλες τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Χρειαζόμαστε συνεπώς δυναμικές πρωτοβουλίες» πρόσθεσε.
Αντιδράσεις για τη στάση του Βορρά
Η κρίση δεν εμφανίζει μόνο οικονομικές αλλά έχει και πολιτικές περιπλοκές. Παρά τις εντάσεις, κανένας ηγέτης δεν θέλει να προκαλέσει αδιέξοδο και ρήξη, ορισμένοι μάλιστα από τους «σκληρούς» αντιμετωπίζουν εσωτερικά προβλήματα στις χώρες τους εξαιτίας της αρνητικής στάσης τους στο ευρωομόλογο. Για παράδειγμα, ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας Μαρκ Ρούτε άρχισε να κρατά αποστάσεις από το «κλαμπ του Βορρά» εξαιτίας της αμφισβήτησης που δέχεται από τον κυβερνητικό εταίρο του, το σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα. Ακόμα και στη Γερμανία υπάρχουν εσωτερικές αντιδράσεις και διχασμός για τη στάση της Ανγκελα Μέρκελ, που αποτυπώνονται στα γερμανικά μέσα ενημέρωσης. Η εφημερίδα «Bild», που ήταν τόσο επικριτική για τους Νότιους στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, δημοσίευσε στην ηλεκτρονική σελίδα της κείμενο με τίτλο «Είμαστε μαζί σας!» απευθυνόμενη στους Ιταλούς μετά την άρνηση της Γερμανίας να συναινέσει στην έκδοση «κορωνο-ομολόγου». Η κεντρώα εφημερίδα «Suddeutsche Zeitung» έγραφε για «ντροπιαστικό βέτο» από την πιο ισχυρή οικονομία της ΕΕ, ενώ η συντηρητική «FAZ» χαρακτήριζε το ευρωομόλογο «λάθος εργαλείο», υποστηρίζοντας τη δημιουργία κοινού ταμείου. Σε άκαμπτη γραμμή παραμένουν η Αυστρία και η Φινλανδία.
Η στάση της Ελλάδας
Μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα, η ελληνική κυβέρνηση αξιοποίησε όλα τα περιθώρια για να διεκδικήσει ρόλο στην ευρωπαϊκή διαπραγμάτευση. Η χώρα βρίσκεται εκτός μνημονίων, άρα δεν αποτελεί ειδικό πρόβλημα, και παράλληλα η προστασία των συνόρων στον Εβρο και η ταχύτητα λήψης μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας από την πανδημία έχουν αυξήσει τις μετοχές του Κυριάκου Μητσοτάκη στην Ευρώπη. Αυτά και η συμμετοχή στην ομάδα των «9» για τη διεκδίκηση ευρωομολόγου επέτρεψαν στον Πρωθυπουργό να επικρίνει ανοιχτά τις «χώρες που επιμένουν να αντιμετωπίζουν το σήμερα με εργαλεία του χθες», μεταξύ των οποίων βρίσκεται η Γερμανία. Επίσης, να στείλει επιστολή, μαζί με άλλους 12 επικεφαλής κομμάτων της ευρωπαϊκής Κεντροδεξιάς, στον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος Ντόναλντ Τουσκ, ζητώντας την αποβολή του κόμματος Φιντέζ του Βίκτορ Ορμπαν από το ΕΛΚ. Οπως αναφέρεται στην επιστολή, «η μάχη κατά του COVID-19 απαιτεί εκτεταμένα μέτρα, ωστόσο ο ιός δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για την επέκταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης επ’ αόριστον. Πρόκειται για σαφή παραβίαση των ιδρυτικών αρχών της φιλελεύθερης δημοκρατίας και των ευρωπαϊκών αξιών».
Σύγκρουση Μητσοτάκη – Τσίπρα για τις παροχές
Λίγο πριν δημοσιοποιηθεί η επιστολή κατά Ορμπαν, ο κ. Μητσοτάκης ξεκινούσε την ομιλία του στη Βουλή λέγοντας ότι βρίσκεται εκεί υπηρετώντας και ένα πολιτικό πρόταγμα. «Ολοι πιστεύουμε στον κοινοβουλευτισμό, ειδικά σε συνθήκες δύσκολες, όπως αυτές που διανύουμε. Και θα επιμείνω σε αυτή τη δημοκρατική λειτουργία, απορρίπτοντας κάθε αυταρχικό περιορισμό, όπως δυστυχώς συνέβη σε χώρα-μέλος της ΕΕ, την Ουγγαρία».
Ο Πρωθυπουργός επέλεξε να απαντήσει με αυτόν τον τρόπο σε όσους διατυπώνουν ανησυχίες για τη διολίσθηση της δημοκρατίας στη χώρα μας, μεταξύ των οποίων και στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ. Ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε «οπαδός της συναίνεσης και της πολιτικής ωριμότητας» και είπε ότι δεν του αρέσει να κουνάει το δάχτυλο στους πολίτες, αλλά πιστεύει ακράδαντα «στη δημοκρατία της πειθούς». «Αυτό που δεν πρόκειται να ανεχθώ», συνέχισε, «είναι φθηνές απειλές του τύπου «όταν γυρίσουμε θα λογαριαστούμε»» και ζήτησε από τον Αλέξη Τσίπρα να διαλέξει ποιο πρόσωπο θέλει να έχει ο ΣΥΡΙΖΑ. Επισήμανε, επίσης, ότι στην οικονομία η κυβέρνηση κινείται με «αποφασιστικά αλλά και συνετά βήματα που στηρίζουν την οικονομία χωρίς να υπονομεύουν την αξιοπιστία της χώρας. Οσοι σπεύδουν σήμερα να ζητούν ατελείωτες παροχές, είναι σαν να στέλνουν από τώρα την Ελλάδα σε ένα καινούργιο μνημόνιο» υπογράμμισε.
Αμέσως μετά ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ έκανε ακριβώς αυτό. «Δαπανήστε» προέτρεψε την κυβέρνηση, μέχρι να φτιαχτεί το μέτωπο που θα διεκδικήσει την προοπτική της Ευρώπης έτσι όπως την οραματίζονται οι λαοί της, με αλληλεγγύη. Η πρότασή του περιελάμβανε και ανοιχτή σύγκρουση με τη Γερμανία, η οποία ακολουθεί πολιτική Κέινς για τον εαυτό της και πολιτική Φρίντμαν για τους άλλους. «Σας ζητώ να αλλάξετε στρατηγική» πρόσθεσε, για να μην κλείσουν οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και αντέξουν μόνο κάποιες δυνατές και για να προστατευτεί η εργασία που πλήττεται από το μέτρο της αναστολής συμβάσεων. «Ολοι θα κριθούμε από τη στάση μας σε αυτή την κρίση όταν έρθει η ώρα» προειδοποίησε ο κ. Τσίπρας.
