Λιμνάζουν στα δημόσια ταμεία κοινοτικά κονδύλια 13,2 δισ. ευρώ, ποσό που μπορεί να ικανοποιήσει σημαντικά τη δίψα της ελληνικής οικονομίας για επενδύσεις και να ανακτηθούν σταδιακά οι χαμένοι ρυθμοί της ανάπτυξης.
Αυτοί οι πόροι προέρχονται από το ΕΣΠΑ της περιόδου 2014-2020, όπου εμφανίζεται το εξής παράδοξο: αν και η απορρόφησή του είναι στο 90,9%, πάνω μάλιστα από το μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο, εν τούτοις η εκτέλεσή του είναι μόλις στο 40,3% εξαιτίας σημαντικών καθυστερήσεων. Λάθος σχεδιασμός, γραφειοκρατία και κατακερματισμός του ΕΣΠΑ είναι οι λόγοι για τους οποίους αυτά τα 13,2 δισ. ευρώ στο σύνολο των 23,8 δισ. που έχουν απορροφηθεί δεν έχουν πέσει στην αγορά. Τα χρήματα δηλαδή υπάρχουν, αλλά επειδή τα προγράμματα δεν υλοποιούνται, δεν φτάνουν ποτέ στις επιχειρήσεις και σε δομές της κοινωνίας. Το αναπτυξιακό αποτύπωμα του ΕΣΠΑ είναι επί της ουσίας ισχνό έως και ανύπαρκτο.
Γκρίζα σημεία
Τα παραπάνω αναδεικνύει μελέτη της διαΝΕΟσις με θέμα: «ΕΣΠΑ – Ενα εν μέρει ανεκμετάλλευτο αναπτυξιακό κοινοτικό εργαλείο». Με αυτή επιδιώκει να φωτίσει τα θολά και γκρίζα σημεία της διαχείρισης των κοινοτικών πλαισίων στήριξης που λαμβάνει η χώρα μας και προχωρεί και σε προτάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Τα κύρια ευρήματά της παρουσιάζει «Το Βήμα», ενώ ολόκληρη η μελέτη δημοσιεύεται σήμερα στην ιστοσελίδα της διαΝΕΟσις www.dianeosis.org.
Το μισό χρέος
Και φυσικά δεν είναι μόνο το ΕΣΠΑ της τρέχουσας περιόδου που παρουσιάζει τα προβλήματα εκτέλεσης. Στη διάρκεια της δεκαετούς οικονομικής κρίσης καθώς και της επιδημιολογικής κρίσης που διανύουμε, έχουν έλθει στη χώρα μας τόσα κοινοτικά κονδύλια τα οποία ισοδυναμούν με ένα ΑΕΠ ή με το μισό δημοσιονομικό χρέος μας.
Η μελέτη της διαΝΕΟσις διαπιστώνει τα προβλήματα στο ΕΣΠΑ τα οποία εμποδίζουν τη γρήγορη διάθεση των κονδυλίων και ταυτόχρονα γεννούν και εστίες αδιαφάνειας και διαφθοράς:
1. Γραφειοκρατία: Οπως επισημαίνεται, «χαρακτηριστικό πρόβλημα για κάθε έργο ή δράση του ΕΣΠΑ είναι η εξαιρετικά απαιτητική και εκτεταμένη εγγενής γραφειοκρατία που απαιτείται ήδη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η γραφειοκρατία αυτή συνεπάγεται ένα κόστος για τον δικαιούχο, το οποίο δεν εξαρτάται ιδιαίτερα από το μέγεθος της επιδότησης».
Σύμφωνα με τη μελέτη, όσο μεγαλύτερο είναι ένα συγχρηματοδοτούμενο έργο, τόσο μικρότερο είναι το κόστος για τον δικαιούχο.
2. Πολλά μικρά έργα και διαφθορά: Μια βασική ιδιότητα της ελληνικής υλοποίησης του ΕΣΠΑ είναι ο πολύ μεγάλος κατακερματισμός του σε πολλά μικρά έργα και δικαιούχους. Οι απόρροιες αυτού είναι πολλαπλές. Σε μικρο-επίπεδο υπάρχει επιβάρυνση από τις οικονομίες κλίμακος που περιγράφονται παραπάνω, ενώ σε μακρο-επίπεδο οι συνέπειες είναι πολύ σοβαρότερες. Αφενός αυξάνονται ιδιαίτερα οι δυσχέρειες και ο όγκος των διαγωνιστικών και ελεγκτικών διαδικασιών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το διαχειριστικό κόστος του ΕΣΠΑ και τη δημιουργία συνθηκών επώασης αδιαφάνειας και διαφθοράς.
Αφετέρου, δε, ένα μέρος των πόρων της οικονομίας απασχολείται, χωρίς λόγο, στην υλοποίηση της πολλαπλασιασμένης γραφειοκρατίας, καθώς έχει δημιουργηθεί μια αγορά χιλιάδων ειδικών τεχνικών γραφείων και συμβούλων για την ένταξη επιχειρήσεων στο ΕΣΠΑ. Η μείωση του μεγέθους της γραφειοκρατίας, σε μακροοικονομικό επίπεδο, θα απελευθερώσει αυτούς τους πόρους, ώστε να κατευθυνθούν σε περισσότερο παραγωγικές δραστηριότητες.
Το αποτυχημένο παράδειγμα κατάρτισης ανθρώπινου δυναμικού
Την αδυναμία ελέγχου των προγραμμάτων της εκπαίδευσης και διά βίου μάθησης που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ επισημαίνει η μελέτη. Σύμφωνα με αυτή, η χώρα μας είναι ουραγός σε διεθνείς αξιολογήσεις που αφορούν το ανθρώπινο κεφάλαιο (π.χ. DESI και PISA), παρά το ότι ένα σημαντικό μέρος του τρέχοντος ΕΣΠΑ κατευθύνεται στη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού. Συγκεκριμένα, οι δράσεις που έχουν ως θεματικό στόχο την εκπαίδευση και διά βίου μάθηση και όλες οι υπόλοιπες δράσεις κατάρτισης προϋπολογίζονται συνολικά στα 3,5 δισ. ευρώ με μόλις 1,3 δισ. εκταμιευμένα.
Ενα μεγάλο τμήμα των αναφερόμενων κονδυλίων, 1,7 δισ. ευρώ του προϋπολογισμού δημοσίας δαπάνης (540 εκατ. ευρώ εκταμιεύσεις), καταλήγει στο υπουργείο Παιδείας για την ενίσχυση της εκπαίδευσης. Τα υπόλοιπα χρήματα προορίζονται κυρίως σε προγράμματα κατάρτισης και εν συνεχεία απόκτησης εργασιακής εμπειρίας.
«Στην πράξη, τα προγράμματα αυτά είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχθούν και να αξιολογηθούν ως προς την ποιότητα των υπηρεσιών κατάρτισης που παρέχονται, ενώ διαχρονικά, αλλά και πανευρωπαϊκά, θεωρούνται ένα εξαιρετικά ευνοϊκό περιβάλλον για αδιαφανείς διαδικασίες και διαφθορά» τονίζει η διαΝΕΟσις.
Ως λύση, θα μπορούσε η χρηματοδότηση των δράσεων αυτών να συνδεθεί μονοσήμαντα με την απόκτηση κάποιου διεθνούς πιστοποιητικού, συνήθως κατόπιν επιτυχούς εξέτασης.
Το πρόβλημα κατακερματισμού των κονδυλίων και οι προτάσεις
Κατά τη μελέτη, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο κατακερματισμός των κονδυλίων. Και κάνει δύο προτάσεις:
1. Το μέρος του ΕΣΠΑ που επιτρέπεται από τα ευρωπαϊκά ταμεία να χρηματοδοτήσει μεγάλα δημόσια έργα θα πρέπει να κατευθυνθεί ακριβώς εκεί, ενώ οι υπόλοιποι πόροι θα πρέπει να σταματήσουν να μοιράζονται οριζοντίως σε όλη την οικονομία. Αντίθετα, θα πρέπει να δοθούν στοχευμένα σε κλάδους με συγκριτικό πλεονέκτημα και σε στρατηγικούς τομείς με μεγάλες θετικές εξωτερικές οικονομίες. Μια μικρή ανοικτή οικονομία με έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο, όπως η Ελλάδα, έχει μεγάλο περιθώριο οφέλους από την ανάπτυξη των εξαγωγών της. Οι εξαγωγικοί κλάδοι είναι εκ των πραγμάτων σχετικά πιο παραγωγικοί, καθώς ανταγωνίζονται τον υπόλοιπο κόσμο και δεν περιορίζονται από τις εγχώριες καταναλωτικές δυνατότητες.
2. Ενας επιπλέον βοηθητικός παράγοντας είναι η επέκταση των συνεργειών με εξειδικευμένους χρηματοδοτικούς φορείς κατά τη διάθεση των κονδυλίων στους τελικούς δικαιούχους. Κάποιοι χρηματοδοτικοί φορείς συμμετέχουν ήδη με τη δημιουργία ενδιάμεσων κοινών ταμείων, αλλά υπάρχει δυνατότητα διεύρυνσης. Η γενικότερη χρήση τέτοιων χρηματοδοτικών εργαλείων (κεφάλαια συνεπένδυσης, δάνεια επιμερισμού ρίσκου και συνδυασμοί δανείων με επενδυτικά κεφάλαια), εκτός της μόχλευσης των κεφαλαίων του ΕΣΠΑ που προκαλεί, συνεπάγεται και τη μετάθεση μέρους της διαδικαστικής γραφειοκρατίας και των ελέγχων στους εξωτερικούς ενδιάμεσους φορείς. Οι φορείς αυτοί έχουν την εξειδίκευση και το κίνητρο να προχωρήσουν τις διαδικασίες και τους ελέγχους γρήγορα και αποδοτικά, ώστε να μειώσουν το κόστος της γραφειοκρατίας τόσο των διαχειριστικών αρχών όσο και των δικαιούχων.
Ελλειψη στρατηγικού στόχου
Ενα διαχρονικό πρόβλημα του ΕΣΠΑ στη χώρα μας είναι η έλλειψη στρατηγικού στόχου. Οπως σημειώνει η μελέτη, πάντα γίνεται προσπάθεια να μοιραστούν τα κονδύλια σε όλους τους κλάδους της οικονομίας.
Ωστόσο η οριζόντια κατανομή δεν φέρνει μεγαλύτερο παραγωγικό όφελος συνολικά στην οικονομία, αφού έτσι στερούνται πόρων δυναμικοί κλάδοι, οι οποίοι αποδεδειγμένα προσφέρουν στη χώρα. «Η απουσία μιας τέτοιας στρατηγικής στόχευσης μετατρέπει το ΕΣΠΑ σε απλό εργαλείο ενίσχυσης της ζήτησης σε μια οικονομία που δεν έχει πρόβλημα ζήτησης» λέει η διαΝΕΟσις.
