Η συμμετοχή της χώρας στην Ευρωζώνη αποτελεί ένα ισχυρό όπλο αντιμετώπισης των προκλήσεων», σημειώνει ο κ. Ψάλτης.
Κάθε μήνας που περνάει υπό τις τρέχουσες περιοριστικές συνθήκες θα αφαιρεί περίπου 2% από το ετήσιο ΑΕΠ και τα δημοσιονομικά ελλείμματα θα εκτοξευθούν τα επόμενα χρόνια. Γι’ αυτό και είναι σημαντικά, τώρα, ο σχεδιασμός και η επικοινωνία μιας στρατηγικής σταδιακής αποκλιμάκωσης των περιοριστικών μέτρων ώστε η οικονομική δραστηριότητα να μπορέσει να επανεκκινήσει όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Την εκτίμηση αυτή διατυπώνει ο CEO της PwC Ελλάδας, Μάριος Ψάλτης, υπογραμμίζοντας παράλληλα πως οι χειρισμοί της κυβέρνησης μέχρι σήμερα έχουν αποδειχθεί βέλτιστοι. «Μέσα από τη διαχείριση κρίσεων αναδεικνύονται ή καταστρέφονται ηγεσίες», προσθέτει, ενώ θυμίζει πως μπορεί η Ελλάδα να κατάφερε να βελτιώσει τις οικονομικές επιδόσεις της τα τελευταία χρόνια, αλλά συνεχίζει να κουβαλάει διαρθρωτικά προβλήματα της προηγούμενης κρίσης. Περιγράφει επίσης μια πολυεπίπεδη στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσουν οι επιχειρήσεις ενώ θεωρεί σίγουρο πως η Ευρώπη κάποια στιγμή θα καταφέρει να επιδείξει μια δραστικότερη απάντηση στην κρίση όπως και ότι θα υπάρξει ανοχή αναφορικά με αυξημένα χρέη και ελλείμματα για όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Διαπιστώνει παράλληλα ότι η εμπειρία των υφιστάμενων έκτακτων συνθηκών επιδεικνύει την υψηλή και γρήγορη προσαρμοστικότητά μας.
– Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η οικονομική κρίση στην Ελλάδα;
– Η ιδιαιτερότητα της υφιστάμενης κρίσης είναι ότι δεν προκαλείται από μείωση της ζήτησης λόγω επιδείνωσης της οικονομίας, ούτε από αδυναμία των τραπεζών να παρέχουν ρευστότητα, αλλά από την απότομη διακοπή της προσφοράς σε συγκεκριμένους τομείς που σχετίζονται κυρίως με τις υπηρεσίες (ταξίδια, ψυχαγωγία, λιανεμπόριο), με στόχο τον περιορισμό της κοινωνικής συνάθροισης. Αυτό προκαλεί τεράστιο σοκ στην παγκόσμια αλυσίδα προσφοράς και αναγκαστικό περιορισμό της ζήτησης, που αναμένεται να οδηγήσει την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση. Για τη χώρα μας, όπου η άμεση συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ ξεπερνάει το 20%, η επίπτωση θα είναι μεγάλη. Δυστυχώς, η πορεία του κλάδου δεν εξαρτάται μονάχα από τη διαχείριση του κορωνοϊού στο εσωτερικό της χώρας, η οποία κατά γενική ομολογία είναι εξαιρετική, αλλά και από τις εξελίξεις στις άλλες χώρες οι οποίες επηρεάζουν τη δυνατότητα και την ψυχολογία για ταξίδια. Βάσει των πρώτων εκτιμήσεων, κάθε μήνας που περνάει υπό τις τρέχουσες περιοριστικές συνθήκες θα αφαιρεί περίπου 2% από το ετήσιο ΑΕΠ.
– Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για την Ελλάδα;
– Η υψηλή εξάρτηση της οικονομίας μας από τομείς που πλήττονται περισσότερο από την κρίση λειτουργεί πολύ επιβαρυντικά. Επίσης, ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής επιχειρηματικότητας στηρίζεται σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, η οικονομική κατάσταση των οποίων ενδέχεται να μην μπορεί να αντέξει το μεγάλο σοκ. Παράλληλα, τα φαινόμενα «κακών» πρακτικών του παρελθόντος, όπως η απόκρυψη εισοδημάτων, η αδήλωτη εργασία και η χρήση μεταχρονολογημένων επιταγών θα δυσκολέψουν την προσπάθεια της κυβέρνησης για στήριξη του συνόλου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αν και η Ελλάδα κατάφερε να βελτιώσει τις οικονομικές επιδόσεις της τα τελευταία χρόνια, συνεχίζει να κουβαλάει διαρθρωτικά προβλήματα της προηγούμενης κρίσης, όπως το υψηλό χρέος, η ανεργία, η ανάγκη χρηματοδότησης του ασφαλιστικού από τον ετήσιο προϋπολογισμό καθώς και το απόθεμα των προβληματικών δανείων. Η διαφοροποίηση των περιπτώσεων, μεταξύ των υγιών επιχειρήσεων που επηρεάζονται και των μη βιώσιμων ή «στρατηγικών κακοπληρωτών» της προηγούμενης κρίσης, θα είναι μια δύσκολη εξίσωση για την κυβέρνηση. Ωστόσο, η συμμετοχή της χώρας στην Ευρωζώνη αποτελεί ένα ισχυρό όπλο αντιμετώπισης των προκλήσεων. Ο κατάλληλος σχεδιασμός και το χτίσιμο της απαραίτητης εμπιστοσύνης θα βοηθήσουν τη χώρα να ξεπεράσει και αυτή την κρίση.
– Τι δεν έχει κάνει ακόμα το κράτος που θα μπορούσε να βοηθήσει την επόμενη μέρα;
– Μέσα από τη διαχείριση κρίσεων αναδεικνύονται ή καταστρέφονται ηγεσίες. Η κοινωνία αναζητεί ψύχραιμους ηγέτες, ικανούς να διαχειριστούν την αβεβαιότητα, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη και τη συναίνεσή της στις δύσκολες αποφάσεις που λαμβάνονται για το κοινό καλό. Στην περίπτωσή μας, το κράτος έλαβε εγκαίρως τα αναγκαία μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης δημιουργώντας χρόνο στο σύστημα υγείας να ανταποκριθεί. Αμεσα ήταν και τα στοχευμένα μέτρα στήριξης των επηρεαζόμενων επιχειρήσεων και εργαζομένων, στον βαθμό που είναι εφικτό. Αλλά όσο διαρκούν οι περιορισμοί, εντείνεται η ζημία για την οικονομία και δοκιμάζονται οι αντοχές της κοινωνίας. Γι’ αυτό είναι σημαντικά τώρα ο σχεδιασμός και η επικοινωνία μιας στρατηγικής σταδιακής αποκλιμάκωσης των μέτρων, λαμβάνοντας υπόψη τις αντοχές του συστήματος υγείας, τις εμπειρίες από άλλες χώρες και τις εξελίξεις από την ιατρική έρευνα, συμπεριλαμβανομένης της πιθανότητας ευρείας διάθεσης αξιόπιστων διαγνωστικών τεστ. Παράλληλα, απαιτείται η προετοιμασία ενός ολοκληρωμένου σχεδίου επαναφοράς και στήριξης της οικονομίας λαμβάνοντας υπόψη τους προαναφερόμενους προβληματισμούς και κινδύνους. Είναι σημαντικό να καταστούν γνωστά στους πολίτες το συντομότερο δυνατό και οι δυσμενείς επιπτώσεις αλλά και ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ανάταξης της οικονομίας.
– Πώς πρέπει να αντιδράσουν οι επιχειρήσεις;
– Είναι σίγουρα μια πρωτόγνωρη κατάσταση που δοκιμάζει τα συστήματα, την οργάνωση και την ηγεσία των επιχειρήσεων, οι οποίες πρέπει να σκεφτούν και να οργανώσουν την αντίδρασή τους σε τρεις διαφορετικούς χρόνους. Αμεσα χρειάζεται να διασφαλίσουν την υγεία των εργαζομένων τους, να επιτύχουν τη συνέχιση των εργασιών όπου είναι εφικτό και την ομαλή μετάβαση στην τηλεργασία. Σε δεύτερο χρόνο, θα πρέπει να αξιολογήσουν τις ταμειακές και λειτουργικές ανάγκες υπό τα νέα δεδομένα και να εξασφαλίσουν την απαραίτητη ρευστότητα (ενδεχομένως και μέσω επιπρόσθετων προληπτικών γραμμών χρηματοδότησης από τις τράπεζες), καθώς και την απρόσκοπτη λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας και υπηρεσιών από τρίτους. Σημαντική είναι επίσης η νομική επισκόπηση συμβάσεων για τη διαχείριση πιθανών αμφισβητήσεων που θα προκύψουν λόγω των έκτακτων καταστάσεων. Δεδομένου ότι είμαστε σε αχαρτογράφητα νερά, απαιτείται η αξιολόγηση πολλαπλών σεναρίων που αφορούν τις επιπτώσεις τόσο στη ζήτηση και κατ’ επέκταση στα έσοδα όσο και στην παραγωγική δυνατότητα και στα έξοδα. Με βάση αυτή την ανάλυση, θα αναπτυχθούν διάφορα σενάρια ταμειακών αναγκών αλλά και κερδοφορίας (και αντίστοιχα ζημίες που μπορεί να απορροφήσει η εταιρεία) για να σχεδιαστούν πλάνα διαφορετικών ενεργειών που θα ενεργοποιούνται στη συνέχεια ανάλογα με την πορεία εξέλιξης. Παράλληλα, θα πρέπει να αρχίσουν να σκέφτονται την επόμενη μέρα και τις επιπτώσεις της κρίσης στην καταναλωτική συμπεριφορά των πελατών τους, στην εφοδιαστική αλυσίδα και ευρύτερα στο λειτουργικό μοντέλο, και να προσαρμόσουν αντίστοιχα τον στρατηγικό σχεδιασμό τους.
– Ενα ερώτημα που τίθεται είναι αν θα έχουν η χώρα και το τραπεζικό σύστημα επαρκή ρευστότητα.
– Δεδομένου του μεγέθους της κρίσης, η ταυτόχρονη χαλάρωση νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής έρχεται ως φυσική αντίδραση. Οι αποφάσεις που έχει λάβει ήδη η ΕΚΤ έχουν στόχο να διασφαλίσουν επάρκεια ρευστότητας προς τις τράπεζες ώστε να συνεχιστεί η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, και μέσω της επέκτασης του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης να διασφαλιστεί η δυνατότητα των κυβερνήσεων για άντληση χρηματοδότησης από τις αγορές με χαμηλά επιτόκια. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσουν να χρηματοδοτηθούν τα μέτρα στήριξης που ανακοινώνουν. Αντίστοιχα, η Επιτροπή χαλάρωσε τους κανόνες δημοσιονομικής πολιτικής επιτρέποντας στα κράτη να παρουσιάσουν ελλειμματικούς προϋπολογισμούς. Μαζί με την κατάρρευση των εσόδων από φόρους, τα δημοσιονομικά ελλείμματα αναμένεται να εκτοξευθούν τα επόμενα χρόνια. Ως επακόλουθο αυτής της προσέγγισης, είναι δεδομένο ότι θα υπάρξει ανοχή αναφορικά με το αυξημένο χρέος και ελλείμματα για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.
Η πρόκληση
– Πιστεύετε ότι η Ε.Ε. θα προχωρήσει σε συντονισμένη προσπάθεια αντιμετώπισης των οικονομικών επιπτώσεων;
– Είμαι πεπεισμένος ότι θα βρει τελικά τον τρόπο να συμφωνήσει σε ένα συντονισμένο και συνεργατικό τρόπο χρηματοδότησης της ανοικοδόμησης των οικονομιών των κρατών- μελών για την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης πρόκλησης από την ίδρυσή της. Οι επιπτώσεις θα είναι μεγάλες, επηρεάζοντας όλα τα κράτη και άρα η επίδειξη αλληλεγγύης από τους ισχυρούς στους πιο ευάλωτους αποτελεί τη μόνη επιλογή. Προς αυτή την κατεύθυνση, ο πρωθυπουργός πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες, αξιοποιώντας τις σχέσεις εμπιστοσύνης που φαίνεται να χτίζει με την ελληνική κοινωνία και τις ηγεσίες των άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το στοίχημα για την Ελλάδα είναι η επίδειξη ολοκληρωμένης σκέψης αξιοποίησης της χρηματοδότησης που θα λάβει και ένα ρεαλιστικό σχέδιο μετασχηματισμού της οικονομίας, αποφεύγοντας τα λάθη και τις χαμένες ευκαιρίες του παρελθόντος.
– Θα υπάρξουν ευκαιρίες; Ισχύει και σε αυτή την περίπτωση «ότι δεν πρέπει να αφήσεις πότε μια κρίση να πάει χαμένη»;
– Μέσα από την κρίση παρουσιάζεται ακόμη μία ευκαιρία μετασχηματισμού του οικονομικού μοντέλου της χώρας. Η εμπειρία των υφιστάμενων έκτακτων συνθηκών επιδεικνύει την υψηλή και γρήγορη προσαρμοστικότητά μας. Παράδειγμα αυτού ήταν η ταχύτητα με την οποία η πλειονότητα των επιχειρήσεων μετέβη σε μοντέλα τηλεργασίας με τη χρήση τεχνολογίας, η άμεση εφαρμογή ψηφιακών πρακτικών διδασκαλίας σε σχολεία και πανεπιστήμια, η ετοιμότητα του κρατικού μηχανισμού να αντεπεξέλθει, η άμεση εφαρμογή ψηφιακών λύσεων από το κράτος. Στο άμεσο παρελθόν οι πρακτικές αυτές θεωρούνταν απίθανο να εφαρμοστούν και όμως έγιναν πράξη σε λίγες μέρες. Για την αξιοποίηση όμως του momentum και την αναγέννηση της οικονομίας αλλά και της χώρας, δεν αρκούν μόνο οι κατάλληλες πολιτικές και κίνητρα. Απαιτείται αλλαγή κουλτούρας και στροφή στη συλλογικότητα, στην αποδοχή διαφορετικών σκέψεων και στη συνεννόηση.
