Πριν από ακριβώς πενήντα χρόνια, τον Ιανουάριο του 1968, εκδόθηκε ένα άγνωστο ως τότε έργο του Τζέιμς Τζόις (1882-1941), το Giacomo Joyce. Θέμα του έργου, ο κρυφός έρωτας ενός καθηγητή αγγλικών, περσόνα του ίδιου του Τζόις, προς μια (ίσως και περισσότερες) μαθήτριά του στην Τεργέστη λίγο πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Piazza della Borsa στην Τεργέστη, γύρω στα 1910-15.
Αλλά γιατί μπορεί να ενδιαφέρει σήμερα ένα κείμενο του Τζόις που εκδόθηκε πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του;
1. Επειδή ο Τζέιμς Τζόις είναι, κατά γενική ομολογία, ο πιο επιδραστικός συγγραφέας στον 20ό αιώνα και ένας από τους σημαντικότερους στην παγκόσμια λογοτεχνία, με μια διεθνή βιβλιογραφία πάνω στο έργο του που έρχεται δεύτερη μόνον μετά από εκείνη για τον Σέξπιρ.
2. Επειδή τοGiacomo Joyce περιβάλλει μια ολόκληρη μυθολογία ως προς τις συνθήκες της συγγραφής του, το νόημά του, τον σκοπό του – κι αυτό επειδή ο συγγραφέας φρόντισε ώστε αυτό το κείμενο να παραμείνει κρυφό όσο ζούσε.
3. Επειδή το Giacomo Joyceείναι κρυπτικό, αινιγματικό, ένας γρίφος – για την επίλυση του οποίου έχουν ενδιαφερθεί και συνεχίζουν να ενδιαφέρονται εκατοντάδες ερευνητές σε όλον τον κόσμο.
Ο Τζόις στη Ζυρίχη εν μέσω πολέμου σε ηλικία 33 ετών (φωτ. του Alex Ehrenzeig).
4. Επειδή όταν πρωτοεκδόθηκε το Giacomo Joyce παρουσιάστηκε ως ένα απλό love story του συγγραφέα που είχε αποκρύψει από τη γυναίκα του – αλλά σύντομα αποκαλύφθηκε από την έρευνα ότι αυτό που έκρυβε ο Τζόις δεν ήταν απλώς η ερωτική του περιπέτεια. Στην πραγματικότητα «απέκρυβε» μια ολόκληρη ηθική στάση, μια τολμηρή θεώρηση ως προς τη συντροφική σχέση, την ερωτική ζωή των ζευγαριών, τη σεξουαλικότητα της γυναίκας κλπ. Αυτή η θεώρησή του υπήρξε ιδιαιτέρως ανατρεπτική στην εποχή της: για τον απλό λόγο ότι παραχωρούσε κεντρική θέση στις σεξουαλικές επιλογές του θήλεος και όχι του άρρενος σκέλους της συντροφικής σχέσης! Εκτείνοντας μάλιστα αυτές τις επιλογές της γυναίκας και εκτός της σχέσης στο βαθμό που δεν θα επηρέαζαν την ουσιαστική συντροφικότητα του ζευγαριού…
5. Επειδή το Giacomo Joyce εδώ και μερικά χρόνια θεωρείται κείμενο-κλειδί για την κατανόηση του βίου και του έργου του Ιρλανδού. Ο λόγος είναι απλός. Η γραφή του συμπίπτει με την πλέον δημιουργική εποχή του Tζόις: όταν έχει προχωρήσει στη γραφή τού Δουβλινέζοι και βρίσκεται στη διαδικασία αναμόρφωσης του πρωτόλειου Στίβεν ο Ήρωαςστη γνωστή μορφή τού Πορτρέτο του Καλλιτέχνη. Το απόγειο της επεξεργασίας του Giacomo συμπίπτει με τη συγγραφική ωριμότητα του συγγραφέα, όταν, δηλαδή, έχοντας ολοκληρώσει το Πορτρέτο, προχωρά στη συγγραφή του επικού Ulysses.
6. Επειδή, το μεταιχμιακό αυτό έργο, μέσα στις λίγες γριφώδεις, πλην πυκνές σε αισθητικό, κοινωνικό και ηθικό νόημα σελίδες του, επιτρέπει στον αμύητο στην τζοϊσική τέχνη όχι μόνο να απολαύσει αλλά και να εξοικειωθεί με τη «γραμματική και το συντακτικό» του πιο επιδραστικού και απαιτητικού συγγραφέα στον 20ό αιώνα. Αυτό συμβαίνει επειδή το Giacomo χαρακτηρίζει η αισθαντική γοητεία των ποιημάτων της Μουσικής Δωματίου, η κοινωνική οξυδέρκεια των Δουβλινέζων, το υπαρξιακό δράμα του Πορτρέτου, η ηθική τόλμη των Εξορίστων, η ρηξικέλευθη λογοτεχνικότητα του Ulysses και η προκλητική αυθάδεια του Finnegans Wake.
Η πρώτη hardbound έκδοση Faber & Faber, Mάϊος 1968.
Όλα τα παραπάνω επεξηγεί, αναλύει, ερμηνεύει ο τόμος Τζάκομο Τζόις(εκδ. Τόπος 2018) για τον οποίο πολύ μόχθησε ο γράφων και ο οποίος περιλαμβάνει: Ι. επεξηγηματική Εισαγωγή (διαβάζεται ως detective story). ΙΙ. πλήθος Ερμηνευτικά Σχόλια (που εκτείνονται με εύληπτο τρόπο σε όλες τις πτυχές του βίου και του έργου του μεγάλου Ιρλανδού). ΙΙΙ. μια νέα απόδοση του πρωτοτύπου (σε αντικριστές σελίδες με το πρωτότυπο κείμενο).
O Άρης Μαραγκόπουλος (γεν.: Αθήνα 1948) έχει εκδώσει περισσότερα από είκοσι βιβλία πεζογραφίας, κριτικής και τέχνης, και πάνω από δέκα μεταφράσεις. Είναι ιδρυτικό στέλεχος των Eκδόσεων Τόπος (όπου και εκδίδονται τα βιβλία του). Το εξηγητικό έργο του στον Τζέιμς Τζόις είναι γνωστό: η κλασική, πλέον, μελέτη του Ulysses, Oδηγός ανάγνωσης(2010) έχει κάνει πολλαπλές εκδόσεις. Τα τρία πιο πρόσφατα μυθιστορήματά του είναι: H Μανία με την Άνοιξη (2009), Το Χαστουκόδεντρο (2012), το Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού (2016).
Στιγμιότυπο από την επίσημη παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα, ανήμερα της Bloomsday (16 Ιουνίου, γιορτή και ημέρα μνήμης της ζωής του Τζέιμς Τζόις, κατά τη διάρκεια της οποίας ξαναζωντανεύουν τα γεγονότα του μυθιστορήματός του «Οδυσσέας», τα οποία εκτυλίσσονται στις 16 Ιουνίου 1904).
Αποσπάσματα κριτικών για τις μελέτες του Άρη Μαραγκόπουλου στο έργο του Τζόις
«Ο μυθιστοριογράφος Άρης Μαραγκόπουλος έχει τα μέγιστα συνεισφέρει στην κατανόηση του Τζοϊσικού έργου στην Ελλάδα». Geert Lernout & Wim Van Mierlo, στον τόμοThe reception of James Joyce in Europe, εκδ. Continuum2004, Λονδίνο, τ. I, κεφ. 28, σ. 455, 466, 467 και passim.
«…Πρέπει όμως να ομολογήσω ότι προσωπικά απόλαυσα τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας προσαρμόζει τη μέθοδο του πρωτοτύπου στη δική του γραφή. Αυτό πραγματικά αποτελεί ακόμα πιο εντυπωσιακό κατόρθωμα». Morris Beja, Kαθηγητής Αγγλικής Φιλολογίας, κρατικό Πανεπιστήμιο Ohio, Εκτελεστικός Γραμματέας του Διεθνούς Ιδρύματος Τζέιμς Τζόις (ΙJJF, 29.01.1997).
«Υποθέτω πως ελάχιστοι Έλληνες έχουν διαβάσει και έχουν κατανοήσει στο πρωτότυπο τον Οδυσσέα. Αναμφισβήτητα βρισκόμαστε μπροστά σε μια γενναία «μεσολαβητική» προσπάθεια, η οποία εμπλουτίζει την έτσι κι αλλιώς πενιχρή και διστακτική ελληνική βιβλιογραφία για τον Τζόις και μάλιστα για ένα από τα πιο δυσπρόσιτα έργα του». Δημ. Δασκαλόπουλος, εφημ. Τα Νέα, 02.04.1995.
«…Αυτά τα σημάδια της έγνοιας, της μεταφραστικής αγωνίας, θα τα διακρίνει ο προσεκτικός αναγνώστης στα αποσπάσματα που περιλαμβάνονται στο Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο, το βιβλίο του Άρη Μαραγκόπουλου». Άρης Μπερλής, εφημ. Καθημερινή, 8.07.1997.
Παρόμοια βιβλία είναι άχαρα και ανέραστα, εντούτοις εν προκειμένω έχουμε ένα βιβλίο που κάνει στράκες. Ο σχολιαστής δεν πάσχει από μανιοκατάθλιψη. Είναι κάτοχος της τζοϊσικής επιστήμης και δείχνει μεγάλη ευρηματικότητα στη μετάδοση των μυστικών. Κωστής Παπαγιώργης, περ. Αθηνόραμα, τ. 79, 16.11.01.
Δοκίμιο μεγάλου ερευνητικού και κριτικού μόχθου, το οποίο αναδεικνύει την πολλαπλότητα των δυνατών αναγνώσεων του Οδυσσέα χωρίς να χάνει από τα μάτια του τον ερμηνευτικό του άξονα, που είναι η αποκάλυψη του «μυητικού» χαρακτήρα του μυθιστορήματος, το βιβλίο έχει την αρετή να μην επιδεικνύει τον κόπο του. Κι αυτό χάρη στην αφηγηματική άνεση του Μαραγκόπουλου, η οποία το κάνει να διαβάζεται συγχρόνως και σαν πεζογράφημα, σαν το μυθιστόρημα της ανάγνωσης ενός μυθιστορήματος. Νάσος Βαγενάς, εφημ. Αυγή, 14.02.02.
Piazza della Borsa, Τεργέστη. Από το προσωπικό αρχείο του Άρη Μαραγκόπουλου.
«Υποθέτω πως ελάχιστοι Έλληνες έχουν διαβάσει και έχουν κατανοήσει στο πρωτότυπο τον Οδυσσέα. Αναμφισβήτητα βρισκόμαστε μπροστά σε μια γενναία «μεσολαβητική» προσπάθεια, η οποία εμπλουτίζει την έτσι κι αλλιώς πενιχρή και διστακτική ελληνική βιβλιογραφία για τον Τζόις και μάλιστα για ένα από τα πιο δυσπρόσιτα έργα του».
