Τελευταία φορά που η 5η Ιουλίου έπεσε Κυριακή, όπως και σήμερα, ήταν εκείνο το δραματικό καλοκαίρι του 2015 που ο ελληνικός λαός κλήθηκε να συμμετάσχει για πρώτη φορά σε δημοψήφισμα που δεν θα αφορούσε το πολιτειακό καθεστώς του τόπου αλλά το οικονομικό του μέλλον. Η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ υπό τον 41 ετών πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα είχε ανέλθει στην εξουσία μόλις πριν από 6 μήνες και μέσα στις επόμενες εβδομάδες κινδύνευε να την απωλέσει, καθώς είχαν αποτύχει όλες οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές. Χωρίς την αποδοχή ενός νέου πακέτου διάσωσης η πολύπαθη ελληνική οικονομία θα οδηγούνταν στην πλήρη χρεοκοπία με τους Ευρωπαίους ηγέτες να ξεκαθαρίζουν ότι κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν και επιστροφή στη δραχμή.
Ο Αλέξης Τσίπρας προβληματίζεται. Θέλει μεν τη χρηματική βοήθεια καθώς τα αποθεματικά των εγχώριων ταμείων είχαν εξαντληθεί, αλλά όχι και τα επαχθή μέτρα που συνεπάγονταν. Αδιέξοδο. «Τη λύση θα τη δώσει ο λαός, θα κάνουμε δημοψήφισμα» πρότεινε στους στενούς συνεργάτες του που εκείνες τις μέρες έμπαιναν το πρωί στο Μέγαρο Μαξίμου και έβγαιναν το βράδυ, πηγαίνοντας στο σπίτι μόνο για ύπνο.
Το σκεφτόταν από τον Απρίλιο
Πάμε όμως να πάρουμε την ιστορία με τη σειρά. Οι πρώτες σκέψεις για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος είχαν γίνει από τις αρχές Απριλίου και ειδικότερα λίγο πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα (το Πάσχα έπεφτε 12 Απριλίου). Αντιλαμβανόμενος ο κ. Τσίπρας ότι οι «έντιμες διαπραγματεύσεις» με τους εκπροσώπους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δεν καταλήγουν σε θετικό αποτέλεσμα, δίνει εντολή στον υπουργό Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη να του ετοιμάσει μια έκθεση με όλες τις επιπτώσεις σε περίπτωση που εγκαταλείπαμε την ευρωζώνη. Πράγματι, μέσα στα επόμενα εικοσιτετράωρα ο υπουργός παρουσιάζει στο Μαξίμου όλα τα δυσμενή σενάρια με τον φίλο του Αμερικανικό οικονομολόγο Τζέιμς Γκαλμπρέιθ (που παρεμπιπτόντως είχε διατελέσει και άτυπος σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου).
Οι επιπτώσεις του Grexit
Του εξηγούν ότι μεταξύ άλλων απαιτείται εθνικοποίηση της Τράπεζας της Ελλάδος, κλείσιμο των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, έλεγχος στα καύσιμα, δελτίο στα τρόφιμα και τα φάρμακα, εκτύπωση υποσχετικών (IOU) για να πληρωθούν μισθοί και συντάξεις, επιστράτευση δημοσίων υπαλλήλων και κινητοποίηση τόσο της Ελληνικής Αστυνομίας όσο και του Στρατου.
Αντιλαμβανόμενος το μέγεθος της καταστροφής που θα μπορούσε να επέλθει, ο πρωθυπουργός κάθεται και σκέφτεται όλους τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης της δημοσιονομικής κρίσης που βρισκόταν προ των πυλών και απειλούσε να συμπαρασύρει σαν τσουνάμι τη χώρα και τον ίδιο. Τότε είναι που πρωτοσκέφτηκε το δημοψήφισμα αν οι σκληρές διαπραγματεύσεις με την τρόικα (που είχαν μετονομαστεί σε «θεσμούς») στο τέλος κατέρρεαν.
Δεν θα υπήρχαν χρήματα ούτε για τα ψηφοδέλτια
Σύμφωνα με πληροφορίες, λίγο πριν το Πάσχα ζητάει να γίνει όλη η σχετική προετοιμασία για παν ενδεχόμενο. Να συνταχθεί δηλαδή η σχετική Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου με ανοικτή ημερομηνία, να υπολογιστούν οι προθεσμίες που απαιτούνται βάσει της κείμενης νομοθεσίας για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος και να υπάρξει η απαραίτητη προμήθεια φακέλων και ψηφοδελτίων γιατί έτσι όπως πήγαινε η κατάσταση μπορεί στο τέλος να μην υπήρχαν χρήματα ούτε για την απαιτούμενη ποσότητα χαρτιού όπως ομολογούν σήμερα οι γνωρίζοντες. Γι’ αυτό έγιναν όλα τόσο γρήγορα τον Ιούλιο, ήταν έτοιμα από πολύ πιο πριν.
Όσο περνούσαν οι μέρες ο Υπουργός Οικονομικών βρισκόταν όλο και σε πιο δύσκολη θέση στις συνεδριάσεις των Eurogroup. Στις 22 Απριλίου, ο επικεφαλής του άτυπου ευρωπαϊκού οργάνου Τόμας Βίζερ ξεκαθαρίσει στη συνάντηση των υπουργών Οικονομικών της ευρωομάδας που διεξάγεται στη Ρίγα ότι «η ρευστότητα στην Ελλάδα επαρκεί μέχρι τον Ιούνιο». Η στασιμότητα των διαπραγματεύσεων στην πρωτεύουσα της Λετονίας οδηγεί σε πολιτικές εξελίξεις καθώς αποφασίζεται στη νέα διαπραγματευτική ομάδα να προστεθεί και ο οικονομολόγος Ευκλείδης Τσακαλώτος. Από την πλευρά του ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ξεκαθαρίζει τον επόμενο μήνα ότι τα περιθώρια για τη χώρα μας στενεύουν και πως κινούμαστε προς τη λάθος κατεύθυνση.
Οι διαπραγματεύσεις δεν προχωρούν ικανοποιητικά και το προηγούμενο πρόγραμμα χρηματοδότησης τελειώνει τον Ιούνιο. Τα μέσα ενημέρωσης κάνουν λόγο για οικονομικό Αρμαγεδδώνα που ενσκήπτει οσονούπω πάνω από τη χώρα ενώ κάποια τηλεοπτικά κανάλια βάζουν στην οθόνη μέχρι και ρολόι με αντίστροφη μέτρηση μέχρι τη στιγμή που η Ελλάδα θα βρεθεί εκτός προγράμματος χρηματοδότησης την 30ή Ιουνίου. Μετά την εμπλοκή που υπήρξε στις 24 Ιουνίου λόγω διαφωνίας των εταίρων με την τελευταία ελληνική πρόταση που κατατίθεται, επανέρχεται πλέον σχεδόν νομοτελειακά το ενδεχόμενο διεξαγωγής δημοψηφίσματος.
Ένταση στο Υπουργικό Συμβούλιο
Ο Αλέξης Τσίπρας ανακοινώνει την πρότασή του σε μια έντονα φορτισμένη σύσκεψη του κυβερνητικού συμβουλίου στο Μέγαρο Μαξίμου το βράδυ της Παρασκευής 26 Ιουνίου που λίγη ώρα αργότερα θα μετατραπεί σε Υπουργικό Συμβούλιο. Όπως είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε σήμερα συνομιλώντας με πρόσωπα που μετείχαν σε αυτή τη συνεδρίαση, τα μέλη της κυβέρνησης είχαν χωριστεί στα δύο εκείνη τη νύχτα. Υπέρ της επανεξέτασης της συμφωνίας που μας πρότειναν οι θεσμοί ακόμη κι αν πρόβλεπε δύσκολα δημοσιονομικά μέτρα, είχαν ταχθεί ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γιάννης Δραγασάκης, ο Υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης Γιάννης Βούτσης, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος ο Υπουργός Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας και Τουρισμού Γιώργος Σταθάκης αλλά και ο γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου και νομικός Σπύρος Σαγιάς.
Ποιοι τάχθηκαν υπέρ του δημοψηφίσματος
Την ίδια ώρα ζητούσαν από τον πρωθυπουργό να συνεχίσει να τηρεί μια σκληρή γραμμή και να προχωρήσει στη διεξαγωγή δημοψηφίσματος ζητούσαν ο Υπουργός Οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης και ο Υπουργός Επικρατείας Νίκος Παππάς. Η συνεχής επιμονή του νυν προέδρου του ΜέΡΑ25 να ζητά δημοψήφισμα προκάλεσε την αντίδραση πολλών παριστάμενων. Οι κ.κ. Δραγασάκης και Σταθάκης καθώς επίσης και η αναπληρώτρια Υπουργός Εργασίας για την καταπολέμηση της ανεργίας Ράνια Αντωνοπούλου ζητούν να αποπεμφθεί ο κ. Βαρουφάκης από την κυβέρνηση. Μαζί τους τάσσεται και ο επικεφαλής του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνώμων και μετέπειτα αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Γιώργος Χουλιαράκης.
«Είσαι πολιτικός απατεώνας»
Μάλιστα τρεις ημέρες αργότερα, Σαγιάς και Βαρουφάκης αντάλλαξαν βαριές κουβέντες και παρ’ ολίγο να πιαστούν στα χέρια. «Είσαι πολιτικός απατεώνας» φέρεται να είπε ο υπουργός Οικονομικών στον γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου. «Απατεώνας είσαι και φαίνεσαι» απάντησε ο κ. Σαγιάς που υποστήριζε ότι «με το δημοψήφισμα καταστρέφουμε τη χώρα». Το αποτέλεσμα ήταν αφενός να παραιτηθεί ο κ. Σαγιάς και αφετέρου να διεξαχθεί το δημοψήφισμα.
Δύο έγγραφα, ένα ερώτημα
Στη μια το πρωί της 26ης προς την 27η Ιουνίου ο πρωθυπουργός απευθύνει μήνυμα προς τον ελληνικό λαό που καλείται να αποφασίσει με την ψήφο του «εάν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup στις 25 Ιουνίου και αποτελείται από δύο έγγραφα, τα οποία συγκροτούν την πρόταση επί της οποίας προτείνεται το δημοψήφισμα».
Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» (Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού) και το δεύτερο «Preliminary Debt sustainability analysis» (προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους). Όσοι από τους πολίτες της χώρας απορρίπτουν την πρόταση των τριών θεσμών θα έπρεπε να ψηφίσουν: ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΟΧΙ. Όσοι από τους πολίτες της χώρας συμφωνούν με την πρόταση των τριών θεσμών θα έπρεπε να ψηφίσουν: ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΝΑΙ». Ελάχιστοι είναι οι Έλληνες που κάθισαν να διαβάσουν τα σχετικά κείμενα που συν τοις άλλοις στην πορεία τροποποιήθηκαν κιόλας.
Τα συλλαλητήρια και οι θέσεις των κομμάτων
Ο κόσμος διχάζεται. Στην πλατεία Συντάγματος διεξάγονται ογκώδη συλλαλητήρια τόσο υπέρ του «Ναι» όσο και υπέρ του «Όχι». Η κυβέρνηση τάσσεται ανοικτά υπέρ του «Όχι», όπως επίσης και ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ με τους ΑΝΕΛ, ενώ και η Χρυσή Αυγή καλεί τους ψηφοφόρους της να ρίξουν αρνητική ψήφο στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου. Η Νέα Δημοκρατία υποστηρίζει ότι το ερώτημα είναι ουσιαστικά «Ναι ή Όχι στην ευρωζώνη» και τονίζει ότι οι πολίτες θα πρέπει να ταχθούν υπέρ του ναι στην παραμονή μας στο κοινό νόμισμα. Ανάλογη είναι και η θέση του Ποταμιού.
Το ΠΑΣΟΚ θεωρεί το δημοψήφισμα αντισυνταγματικό παίρνοντας θέση για καταψήφιση της διεξαγωγής του, το ΚΚΕ δηλώνει πως ο λαός πρέπει να πει το μεγάλο όχι στη συμφωνία, ενώ ο ΛΑ.Ο.Σ. κάνει λόγο για αποχή του κόσμου ώστε να μην διαταραχθεί η εθνική ενότητα. Σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, κατά τη διάρκεια της ονομαστικής ψηφοφορίας που διεξήχθη τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Ιουνίου, 178 βουλευτές τάχθηκαν υπέρ της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος και 120 κατά, επί συνόλου 298 παριστάμενων.
Αντιδράσεις από το εξωτερικό
Μόλις γνωστοποιήθηκε η διενέργεια του δημοψηφίσματος υπήρξαν έντονες αντιδράσεις στο εξωτερικό. Ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ δήλωσε ότι «στο δημοψήφισμα οι Έλληνες πολίτες καλούνται να απαντήσουν αν θα παραμείνουν στο ευρώ ή θα επιστρέψουν στην δραχμή», άποψη που συμμερίστηκαν σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις των μεγάλων χωρών της γηραιάς ηπείρου όπως είναι η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία. Μάλιστα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέφρασε την έκπληξή της για το γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση ζητά τη γνώμη του λαού για την πρόταση της 25ης Ιουνίου, ενώ στις 26 Ιουνίου υπήρχε μια άλλη, επικαιροποιημένη πρόταση.
Η κυβέρνηση Τσίπρα απάντησε πως δεν ενημερώθηκε για την νέα αυτή πρόταση και πως σε γνώση της υπήρχε μόνο η πρόταση που της είχε τεθεί στις 25 του μηνός και είχε τεθεί ως τελεσίγραφο από τον πρόεδρο του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ.
Ο κ. Γιούνκερ πάντως αρνήθηκε κατηγορηματικά πως υπήρξε κάποιο τελεσίγραφο προς την Ελλάδα και αντέτεινε πως δεν λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο οι θεσμοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επί της ουσίας δηλαδή καλούμασταν να αποφασίσουμε για μια πρόταση που πλέον δεν υπήρχε στο τραπέζι. Ο δρόμος όμως δεν είχε γυρισμό.
Δημοψήφισμα εν μέσω capital controls
Στις 28 Ιουνίου η κυβέρνηση αναγκάζεται να κλείσει τις τράπεζες και να εφαρμόσει έλεγχο στα τραπεζικά εμβάσματα για τρεις εβδομάδες όπως επισημαίνει και όλοι τρέχουν καθημερινά στα ATM’s για να βγάλουν τα 60 ευρώ που μπορούν να σηκώνουν καθημερινά – αρκεί βέβαια να έχουν χρήματα στον τραπεζικό τους λογαριασμό. Εν μέσω των capital controls οι δημοσκοπήσεις αρχικά δείχνουν ότι θα επικρατήσει το «Ναι» και μάλιστα με διαφορά αλλά όσο προχωρούν οι μέρες τα αποτελέσματα των σφυγμομετρήσεων δείχνουν ότι θα υπάρξει ντέρμπι.
Αγωνία για το αποτέλεσμα στο Μαξίμου
Την βραδιά των αποτελεσμάτων στο Μέγαρο Μαξίμου επικρατεί αναστάτωση. Η κυβέρνηση επισήμως έχει ταχθεί υπέρ του «Όχι», αλλά μύχια αρκετά μέλη επιθυμούν να επικρατήσει το «Ναι» προκειμένου να «λυθούν τα χέρια» του οικονομικού επιτελείου και να επέλθει μια συμφωνία ώστε να προχωρήσει το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα παρακάτω.
Πρωθυπουργός και υπουργοί παρακολουθούν με αγωνία τα αποτελέσματα στην τηλεόραση. Θα επικρατήσει το «Όχι» με ποσοστό 61,31% έναντι 38,69% του «Ναι». Τόσο μεγάλη διαφορά της τάξης του 22,62% δεν την περίμενε κανείς.
Ο Αλέξης Τσίπρας και οι παριστάμενοι ξεσπούν σε χειροκροτήματα και χαμογελούν. Στο χώρο βρίσκονται μεταξύ άλλων ο Πάνος Σκουρλέτης, ο Δημήτρης Στρατούλης, ο Τέρενς Κουίκ, ο Αλέξης Χαρίτσης και η Θεανώ Φωτίου. Ο ελληνικός λαός έχει συνταχθεί για δεύτερη φορά μαζί τους μετά τις εθνικές εκλογές του Ιανουαρίου. Όσο περνά η ώρα όμως σκέφτονται την επόμενη μέρα αναλογιζόμενοι με ποιο τρόπο θα διαχειριστούν το αποτέλεσμα. Ο αρχικός ενθουσιασμός δίνει τη θέση του στον προβληματισμό.
«Τι κερδίσαμε ρε συ, ο Αλέξης ζήτησε την παραίτησή μου»
Ο πρωθυπουργός αποσύρεται στο γραφείο του και ο Υπουργός Επικρατείας Αλέκος Φλαμπουράρης στο δικό του. Λίγα λεπτά αργότερα φθάνει στο Μαξίμου και ο Βαρουφάκης. Μόλις τον βλέπει ένας από τους κορυφαίους υπουργούς της κυβέρνησης σπεύδει να τον συγχαρεί. «Συγχαρητήρια Γιάννη, κερδίσαμε».
Ο μέχρι τότε επικεφαλής του οικονομικού επιτελείου θα του απαντήσει: «Τι κερδίσαμε ρε συ, ο Αλέξης ζήτησε την παραίτησή μου…». Όλοι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι η κυβέρνηση ετοιμάζεται για αναδίπλωση. Το κλίμα που επικρατεί τώρα είναι εκ διαμέτρου αντίθετο με αυτό της πλατείας Συντάγματος που ο κόσμος έχει στήσει χορό και πανηγυρίζει.
* Ο Γεώργιος Σαρρής είναι δημοσιογράφος – μέλος της ΕΣΗΕΑ, τιμηθείς από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το Βραβείο Αθ. Μπότση για την αντικειμενική και με πληρότητα παρουσίαση ιστορικών πολιτικών θεμάτων.
