Τα συμπτώματα της δυσλεξίας, της δυσαριθμησίας και της δυσγραφίας

Τα προβλήματα εμφανίζονται όχι μόνο στο σχολείο αλλά και στην καθημερινότητα. Τα άτομα που τα παρουσιάζουν όμως έχουν συχνά, πολύ υψηλή νοημοσύνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Λίγο πριν ανοίξουν τα σχολεία, η ψυχίατρος παιδιών και εφήβων, Μαρία Παπαδημητρίου, μας αναλύει τα πρόδρομα«σημάδια» των μαθησιακών δυσκολιών, τα αίτιά τους αλλά και τους τρόπους θεραπευτικής αντιμετώπισης που όλοι οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν.

– Να ξεκινήσουμε με τη δυσλεξία; Τι ακριβώς είναι;

Η δυσλεξία είναι η λεγόμενη διαταραχή της ανάγνωσης που είναι και η συχνότερη. Στη δυσλεξία έχουμε μια ελειμματική ικανότητα της αναγνώρισης των λέξεων, μια βραδεία και μη ακριβή ανάγνωση και μια ελλειπή κατανόηση συνολικά αυτού που διαβάζει κάποιος. Η δυσλεξία δεν αφορά μόνο το σχολείο. Μπορεί ας πούμε ένας ενήλικας να πάρει ένα manual μιας συσκευής και να μη μπορεί να καταλάβει το σύνολο των πληροφοριών που διαβάζει, πρέπει κάποιος να του εξηγήσει και προφορικά. Στο 40% των περιπτώσεων αυτών υπάρχει κληρονομικότητα.

– Ποια είναι τα σημάδια που αν τα παρατηρήσουν οι γονείς θα πρέπει να απευθυνθούν σε έναν ειδικό για να διαπιστώσουν αν το παιδί έχει δυσλεξία;

Μπορεί το παιδί να κάνει ανάγνωση συλλαβιστά. Οτιδήποτε και αν διαβάσει να μην μπορεί να το αποδώσει εύκολα μετά, να δυσκολεύεται, να σταματάει, να τα παρατάει και να μη θέλει να συνεχίσει. Υπάρχουν προβλήματα που αφορούν στο να αναγνωρίσει γραπτώς τις λέξεις ενώ στο δημοτικό δυσκολεύεται να αντιστοιχήσει εικόνες με λέξεις. Τα παιδιά με δυσλεξία έχουν προβλήματα ορθογραφίας τα οποία πολλές φορές είναι και παράδοξα, δηλαδή τη μια στιγμή μπορεί μια λέξη να τη γράφει σωστά και την άλλη λάθος. Συχνά, οι ενήλικες τα παρεξηγούν όλα αυτά και τα αποδίδουν σε τεμπελιά ή θεωρούν ότι το παιδί τα κάνει επίτηδες. Ακόμα, είναι πιθανόν να υπάρχει μια τεράστια αντίδραση του παιδιού όσον αφορά το διάβασμα, που δεν ταιριάζει στην προσωπικότητα και στον χαρακτήρα του. Πολλοί γονείς λένε «η ζωή μας έγινε κόλαση από τότε που ξεκίνησε το σχολείο».

– Αντιλαμβάνονται λοιπόν, αυτά τα ύποπτα σημάδια οι γονείς από το νηπιαγωγείο και το δημοτικό. Σε ποιον ειδικό πρέπει να απευθυνθούν;

Ο παιδίατρος είναι πάντα σημείο αναφοράς και θα κατευθύνει κατάλληλα τους γονείς εάν ερωτηθεί. Χρειάζεται όμως να γίνει μια πολύπλευρη αξιολόγηση. Το παιδί πρέπει να το δει ένας κλινικός ψυχολόγος που θα κάνει ένα τεστ που δίνει τη δυνατότητα να δούμε συνολικά πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός του. Θα πρέπει να το δει επίσης, ένας ειδικός παιδαγωγός- σχολικός ψυχολόγος και έπειτα και ένας παιδοψυχίατρος. Τις περισσότερες φορές χρειάζεται πέρα από τη μαθησιακή παρέμβαση του παιδιού χρειάζεται και συμβουλευτική των γονέων.

Χρειάζεται προσοχή γιατί υπάρχουν διάφορα θεραπευτικά κέντρα αμφιβόλου ποιότητας όπου γίνονται κάποιου είδους αξιολογήσεις και έπειτα διαγνώσεις από την πρώτη δημοτικού. Θα πρέπει να γνωρίζουμε πως η οριστική διάγνωση δεν μπορεί να γίνει πριν την τρίτη δημοτικού, δεν μπορεί ένας ειδικός να πει με βεβαιότητα, πόσο σοβαρή είναι η διαταραχή αυτή νωρίτερα.

– Και τι συμβαίνει μετά τη διάγνωση; Θεραπεύεται η μαθησιακή δυσκολία;

Η οριστική διάγνωση μας βοηθά στο να δώσουμε σε αυτό το παιδί την ικανότητα εφόσον υπάρχει μαθησιακή διαταραχή και ξέρουμε πια και τη βαρύτητά της να έχει και συγκεκριμένους τρόπους αξιολόγησης και εξέτασης στο γυμνάσιο και το λύκειο.

– Πώς εξετάζεται ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες;

Στο δημοτικό, ο δάσκαλος δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στα προφορικά και επιλέγει κατάλληλους τρόπους παιδαγωγικούς ώστε ό, τι γραπτό υπάρχει σε εξέταση, να μπορεί να το αναπληρώσει με αντίστοιχους προφορικούς τρόπους. Άλλα παιδιά βέβαια, μπορεί απλά και μόνο να χρειάζονται περισσότερο χρόνο στην εξέταση.

Στο γυμνάσιο ο προφορικός βαθμός μετρά πολύ περισσότερο. Δε σταματάνε όμως και τα γραπτά γιατί το παιδί δουλεύει πάνω στη δυσκολία του. Δε θεραπεύεται ποτέ αλλά δε θα παραμείνει στάσιμη στο πέρασμα του χρόνου. Έχουμε περιπτώσεις που στο λύκειο, οι καθηγητές δεν αντιλαμβάνονται καν ότι υπάρχουν δυσκολίες ακριβώς γιατί οι δυσκολίες αυτές έχουν «δουλευτεί» κατάλληλα και δεν γίνονται αντιληπτές.

Στις πανελλήνιες τα παιδιά γράφουν μαζί με τους υπόλοιπους εξεταζόμενους και στο τέλος, στέκονται μπροστά στους καθηγητές,  λύνουν ξανά τα θέματα προφορικά και οι καθηγητές σημειώνουν.

– Η δεύτερη μαθησιακή δυσκολία είναι η δυσαριθμησία. Θέλετε να μας πείτε μερικά πράγματα γι’ αυτή;

Είναι η διαταραχή των μαθηματικών. Τα παιδιά εδώ, έχουν δυσκολία στη μάθηση και στην ανάκληση αριθμών. Δε μπορούν να θυμηθούν απλές μαθηματικές πράξεις, έχουν πολύ αργό ρυθμό κατά τους υπολογισμούς και κάνουν και μπορεί να κάνουν λάθη ακόμα και στην πρόσθεση. Επίσης, έχουμε δυσκολίες που αφορούν και τις γλωσσικές ικανότητες και τις αντιληπτικές ικανότητες, να αναγνωρίσεις και να κατανοήσεις τα σύμβολα δηλαδή. Υπάρχουν και θέματα με τη συγκέντρωση.

– Και ποια άλλη μαθησιακή διαταραχή υπάρχει;

Υπάρχει επίσης και η διαταραχή της γραπτής έκφρασης που είναι πιο σπάνια, παλαιότερα λεγόταν δυσγραφία. Αφορά κυρίως τα ελλείματα στη χρήση της γλώσσας και είναι πιο δύσκολο να ανιχθευτεί. Μιλάμε για παιδιά που έχουν κακή ορθογραφία, λάθη στη γραμματική, στα σημεία στίξης και πολύ κακό γραφικό χαρακτήρα. Περνά αρκετός καιρός για να αρχίσουν να γράφουν κείμενα αυτά τα παιδιά και υπάρχει πολύ κακή οργάνωση του κειμένου. Δύσκολα μπαίνει μια διάγνωση τελική πριν τα επτά, συνήθως γίνεται μετά τα δέκα έτη. Από την αρχή της δευτέρας δημοτικού συνήθως καταλαβαίνουν οι εκπαιδευτικοί ότι υπάρχει πρόβλημα. Ισχύει και εδώ ότι στην Τρίτη δημοτικού βάζουμε την οριστική διάγνωση.

– Πού οφείλονται οι μαθησιακές δυσκολίες; Γνωρίζουμε ποια είναι τα αίτιά τους;

Η αιτιολογία των μαθησιακών διαταραχών δεν είναι ξεκάθαρη. Αυτό που συμβαίνει σίγουρα είναι ότι σε κάποιες περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με το λόγο με τη γραπτή έκφραση και τα μαθηματικά υπάρχει μια διαφορετικού τύπου μορφολογία του εγκεφάλου. Δεν μιλάμε για μια παθολογία, δε λείπει η παραγωγή κάποιας ουσίας όπως συμβαίνει με κάποιες παθήσεις ή δεν λείπει κάποιο ανατομικό στοιχείο.

Οι άνθρωποι με μαθησιακές δυσκολίες έρχονται αντιμέτωποι με τον «τρόπο των πολλών». Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι φτιαγμένο για τους πολλούς και σε αυτό το σύστημα τα παιδιά με εκπαιδευτικές δυσκολίες δε μπορούν να ανταποκριθούν με ευκολία παρότι τα περισσότερα από αυτά έχουν ένα IQυψηλότερο από το αναμενόμενο.

– Αληθεύει ότι και ο Αϊνστάιν είχε μαθησιακές δυσκολίες;

Ο Αϊνστάιν είχε σοβαρότατες διαταραχές της ανάγνωσης. Ο Μπιλ Γκέιτς έχει πολύ σοβαρή διαταραχή και ο Στηβ Τζόμπς επίσης, είχε. Και δεν είναι τυχαίο που όλοι αυτοί οι άνθρωποι ασχολήθηκαν με πράγματα έξω από την «πραγματικότητα» και την καθημερινότητα που ήταν πιο κοντά στον τρόπο λειτουργίας του δικού τους εγκεφάλου. Το ζητούμενο με της μαθησιακές δυσκολίες είναι να έχει το παιδί την κατάλληλη πλαισίωση ώστε να μπορέσει να δείξει τις ικανότητές του. Τα παιδιά αυτά διαπρέπουν και συχνά, βρίσκονται παραπάνω από τον μέσο όρο.

– Έχουν δηλαδή κάποιες συγκεκριμένες κλίσεις;

Έχουν πολύ ανεπτυγμένη την ικανότητα της τοποθέτησης των πραγμάτων στο χώρο, οπότε πολλές φορές έχεις ένα παιδί της δευτέρας δημοτικού που μπορεί και αντιλαμβάνεται καλύτερα τη γεωμετρία ας πούμε, από έναν τελειόφοιτο λυκείου. Ή βλέπεις παιδιά που μπορούνε και προσανατολίζονται πολύ καλά στο χώρο ή ζωγραφίζουν εξαιρετικά ή έχουν εξαιρετικές συνθετικές ικανότητες σκέψης. Μπορούν να φτιάξουν μια ιστορία, να σου αφηγηθούν ή να σου αναπαράξουν μια ιστορία με τρόπο που δεν ανταποκρίνεται στην ηλικία τους και στο επίπεδο των γνώσεών τους.

– Πολλές φορές τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες παρεξηγούνται άδικα, όσοι δε γνωρίζουν τι συμβαίνει μπορεί να τα θεωρήσουν αμελή, αδιάφορα για τα μαθήματα.

Είναι το σύνηθες αυτό που περιγράφετε, μπορεί να θεωρηθούν τεμπέλικα, αδιάφορα, αντιδραστικά, κάποιοι αδίκως λένε ότι δεν πρόκειται να καταφέρουν πράγματα στη ζωή τους. Πολλές φορές οι γονείς φτάνουν σε εμάς ζητώντας βοήθεια και θέλουν να θεραπεύσουμε το «κακό παιδί», να το φέρουμε στον «ίσιο δρόμο». Οι μαθησιακές δυσκολίες πολλές φορές συνοδεύονται από κάποιες αμιγώς ψυχιατρικές διαταραχές γιατί ένα παιδί που δεν καταφέρνει να ενταχθεί νιώθει ότι οι άλλοι δεν το καταλαβαίνουν αλλά και το ότι το ίδιο δεν καταλαβαίνει τους άλλους. Το παιδί που είναι μέσα στην τάξη και δεν καταλαβαίνει τι γίνεται, δεν υποφέρει μόνο το ίδιο αλλά καταλαβαίνει ότι και οι άλλοι δυσκολεύονται επειδή δεν συμμετέχει.

– Τι συναισθήματα αναπτύσσουν αυτά τα παιδιά σε αμήχανες καταστάσεις;

Τα παιδιά αυτά συμβαίνει συχνά να έχουν μεγάλη αγωνία, να είναι αποθαρυμμένα να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοεικόνα. Να βιώνουν μια απογοήτευση που κρατά χρόνια, αν δεν έχει γίνει διάγνωση, να έχουν κακές σχέσεις με τους συνομιλήκους τους. Ειδικά στις τάξεις του δημοτικού το να είσαι ο κακός μαθητής είναι δυστυχώς, ένα «στίγμα».