Τι έγινε στο ελληνικό ποδόσφαιρο τον καιρό της Κατοχής

Η αγωνιστική δραστηριότητα, ακόμη και στα πρωταθλήματα των χωρών που ξεκίνησαν τον πόλεμο και είχαν τον ρόλο κατακτητή, για κάποιες σεζόν χρειάστηκε να διακοπεί. Για παράδειγμα, στη Γερμανία του ’40 (που είχε στο πρωτάθλημά της και τις αυστριακές ομάδες) δεν παίχτηκε ποδόσφαιρο από το 1945 μέχρι και το 1947, ενώ στην Ιταλία κάτι αντίστοιχο συνέβη τη σεζόν 1944-45. Στην Ελλάδα, που δέχθηκε την επίθεση των δύο αυτών χωρών, επίσημες ποδοσφαιρικές διοργανώσεις δεν υπήρχαν από το 1940 μέχρι και το 1945. Το τελευταίο πρωτάθλημα πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το κατέκτησε η ΑΕΚ (το δεύτερο στην ιστορία της), ενώ αυτό της επανέναρξης… ανηφόρησε στη Θεσσαλονίκη και τον Άρη.

Η μπάλα σταμάτησε λίγες ώρες πριν το «Όχι»

Το οξύμωρο στην υπόθεση της Ελλάδας είναι ότι παραμονή της 28ης Οκτωβρίου παιζόταν μπάλα, στα πλαίσια του πρωταθλήματος των πόλεων. Ο Πειραιάς κέρδισε με 3-1 την Πάτρα και η Αθήνα με 6-0 τον Βόλο. Τα ξημερώματα της επομένης, ο πρεσβευτής της Ιταλίας στη χώρα μας, Μανουέλε Γκράτσι, θα μετέβαινε στο σπίτι του Ιωάννη Μεταξά και θα του έδινε το τελεσίγραφο με το οποίο ζητούσε η χώρα του να κάνει… παρέλαση εντός των ελληνικών συνόρων, αποκτώντας ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της. Η ιστορία από εκεί και πέρα, είναι λίγο-πολύ γνωστή. Όχι, όμως, και το τι έγινε σε ποδοσφαιρικό επίπεδο…

Φυσικά, με την κήρυξη του πολέμου, το πρωτάθλημα της σεζόν 1940-41 διεκόπη αυτόματα. Επίσης, τα περισσότερα γήπεδα χρησιμοποιήθηκαν ως νοσοκομεία και αποθήκες, οπότε δεν υπήρχε… χώρος για ποδοσφαιριστές, προπονητές και διαιτητές. Οι ομάδες ανέστειλαν τη λειτουργία τους και περιορίστηκαν στο να δίνουν φιλικά.

Για την ιστορία, το πρωτάθλημα είχε ξεκινήσει στις 6 Οκτωβρίου και γινόταν σε τρεις ομίλους, των Ενώσεων Αθήνας, Πειραιά και Μακεδονίας. Στην πρωτεύουσα η ΑΕΚ είχε μέχρι να ηχήσουν οι σειρήνες τρεις νίκες, όσες και ο Απόλλωνας και οι δύο τους ήταν επικεφαλής του ομίλου. Στο λιμάνι, ο Ολυμπιακός είχε κάνει και εκείνος το 3-0-0, ενώ στον Βορρά, ο Άρης και ο ΠΑΟΚ είχαν από δύο νίκες και μία ισοπαλία, τη μεταξύ τους.

Το τουρνουά των πόλεων είχε ξεκινήσει στις 16 Ιουνίου, σε ένα παιχνίδι μεταξύ Ξάνθης και Καβάλας. Κάποιες ημέρες αργότερα, τον Ιούλιο για τη Θεσσαλονίκη και τον Σεπτέμβριο για την Αθήνα, πραγματοποιήθηκαν και τα Κύπελλα Στρατού Ξηράς και Αεροπορίας, αντίστοιχα, στα πλαίσια… προετοιμασίας για τον Β’ Π.Π., ο οποίος ήδη μαινόταν στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Το λίγα ματς που παίχτηκαν και τα τουρνουά δίχως τέλος

Δύο χρόνια μετά την κήρυξη του πολέμου, οι αθλητές της χώρας οργανώθηκαν στην Ένωση Ελλήνων Αθλητών, που στόχο είχε τη βοήθεια των φυλακισμένων και των φυματικών συναδέλφων τους, οι οποίοι νοσηλεύονταν κατά κύριο λόγο στη «Σωτηρία». Χάρη στο συγκεκριμένο σωματείο έγιναν αρκετοί ποδοσφαιρικοί αγώνες, κυρίως με φιλανθρωπικό προσανατολισμό. Φυσικά, υπήρξαν και κάποιοι σύλλογοι που αγωνίστηκαν κόντρα σε ομάδες των κατοχικών δυνάμεων, αλλά η τάση που επικρατούσε ήταν να… σνομπάρουν τους κατακτητές.

Παράλληλα, η Ένωση αυτή προσπάθησε να διοργανώσει -έστω και με άτυπο τρόπο- ένα πρωτάθλημα, ώστε οι παίκτες να έχουν τη δυνατότητα να… ξεσκουριάζουν. Λίγα πράγματα είναι γνωστά από αυτό το τουρνουά, το οποίο ουσιαστικά δεν τελείωσε ποτέ. Τα λίγα στοιχεία που έχουν διασωθεί, δείχνουν ότι ΑΕΚ, Παναθηναϊκός, Απόλλωνας, Ολυμπιακός και Προοδευτική έπαιξαν κάποιους αγώνες μεταξύ τους. Τα αποτελέσματα, φυσικά, λίγη σημασία έχουν…

Μετά από αυτή τη διοργάνωση, ξεκίνησε μια νέα, υπό την αιγίδα της ΕΠΟ αυτήν τη φορά. Ούτε αυτή είχε καλύτερη τύχη, καθώς δεν ολοκληρώθηκε. Σε αυτήν συμμετείχαν η ΑΕΚ, ο Αρίωνας, το Παγκράτι, ο Εθνικός Πειραιά, η Άμυνα, ο Αστέρας, ο Ατρόμητος και ο Θησέας.

Μεταξύ των πρωτοβουλιών με ιδιαίτερο χαρακτήρα εκείνη την εποχή, ήταν και αυτή του Πανιωνίου, ο οποίος σε ένα φιλικό που έδωσε, τα έσοδα πήγαν για την επισκευή του αντιτορπιλικού «Έλλη». Οι Νεοσμυρνιώτες ήταν ένας σύλλογος που έπληξε αρκετά ο πόλεμος, καθώς κατά τη διάρκεια εκείνης περιόδου, περίπου 150 μέλη του επιστρατεύτηκαν.

Τον Μάιο του 1943 διοργανώθηκαν ποδοσφαιρικοί αγώνες και από τον δήμο Πειραιά. Βάσει των όσων έχουν γίνει γνωστά, σε αυτούς συμμετείχαν ο Ολυμπιακός και ο Παναθηναϊκός, ενώ τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς έγινε και ένα Κύπελλο Χριστουγέννων, στον τελικό του οποίου κοντραρίστηκαν οι δύο «αιώνιοι». Αυτή είναι μάλιστα και η μόνο διοργάνωση στα χρόνια της Κατοχής που ολοκληρώθηκε. Αντίθετα, ελάχιστα είναι γνωστά για έναν θεσμό που πήγε να δημιουργηθεί το 1944 μεταξύ ομάδων του λεκανοπεδίου…

Το φιλικό που μετατράπηκε σε διαδήλωση

Την άνοιξη του 1942, Παναθηναϊκός και ΑΕΚ θα έδιναν φιλικό παιχνίδι στο επιταγμένο από τους Γερμανούς γήπεδο της λεωφόρου Αλεξάνδρας, το οποίο είχε ήδη αποκτήσει προβολείς προερχόμενους από τις ΗΠΑ, κάτι πρωτοπόρο για την εποχή (όπως απεικονίζεται και από τη φωτογραφία στην επίσημη ιστοσελίδα του «τριφυλλιού»). Περίπου 15.500 θεατές έκαναν την εμφάνισή τους, με τους παίκτες να έχουν κανονίσει το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων να πάει για τις ανάγκες του νοσοκομείου «Σωτηρία». Όμως, τέτοια κοσμοσυρροή οι κατακτητές δεν μπορούσαν να την αφήσουν… ανεξέλεγκτη και ορίζουν διαιτητή έναν Αυστριακό, που στόχο είχε να ελέγχει τι γίνεται. Επίσης, δεν επιτράπηκε στους Έλληνες να πάρουν μέρος από τα έσοδα, με αποτέλεσμα οι δύο ομάδες να αποφασίσουν να μην αγωνιστούν.

Είναι χαρακτηριστική η διήγηση του αρχηγού της Ένωσης, Κλεάνθη Μαρόπουλου: «Βγήκαμε στον αγωνιστικό χώρο και οι δύο ομάδες μαζί, χαιρετίσαμε τους φιλάθλους, κι αντί να αρχίσουμε τον αγώνα, ανεβήκαμε στις εξέδρες και αρχίσαμε να εξηγούμε στον κόσμο τι ακριβώς είχε γίνει. Ο κόσμος δέχτηκε τις εξηγήσεις μας. Αυτό που επακολούθησε δεν μπορούσαμε να το φανταστούμε. Αγανακτισμένοι οι φίλαθλοι όρμησαν στον αγωνιστικό χώρο και κυριολεκτικά δεν άφησαν τίποτε όρθιο. Οι ξύλινες εξέδρες ξηλώθηκαν, τα δοκάρια ξεριζώθηκαν, συνθήματα υπέρ των ποδοσφαιριστών ακούστηκαν. Τα επεισόδια πήραν έκταση και γρήγορα σχηματίστηκε αντιφασιστική διαδήλωση που έφτασε μέχρι την Ομόνοια. Οι φίλαθλοι – διαδηλωτές διαλύθηκαν μόνο με την εμφάνιση των γερμανικών δυνάμεων κατοχής».

Οι ποδοσφαιριστές με την αντιστασιακή δράση

Το ποδόσφαιρο αποτελούσε πάντα διέξοδο για τον λαό και ένα «όχημα» εκτόνωσης για όσα τον βασανίζουν. Ειδικά για την εργατιά και κυρίως την περίοδο της κατοχής, το λαοφιλέστερο άθλημα του πλανήτη δεν θα μπορούσε να μην έχει μια τέτοια χροιά. Όπως έδειξε το φιλικό Παναθηναϊκός-ΑΕΚ, που μετατράπηκε σε διαδήλωση, όταν η μπάλα κυλούσε, δημιουργούσε και μια… χιονοστιβάδα γεγονότων.

Οι αθλητές πάντα έχουν τον χαρακτήρα του λαϊκού ήρωα. Ειδικά σε εκείνες τις εποχές, κάποιοι πήγαν αυτήν τη φράση σε πολύ πιο κυριολεκτικό επίπεδο. Κάποιοι από αυτούς δεν ήταν απλώς μέλη των ελληνικών δυνάμεων, είχαν δημιουργήσει τις δικές τους αντιστασιακές ομάδες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Γιώργου Ιβανόφ, ο οποίος είχε στο πλευρό του τον Μιχάλη Παπάζογλου του Παναθηναϊκού. Η ομάδα τους ήταν εξπέρ στα σαμποτάζ. Κατάφεραν να καταστρέψουν 30 αεροπλάνα των Γερμανών και να βυθίσουν με νάρκες τρία ελαφρά πολεμικά πλοία τους.

Από την πλευρά του, ο διευθυντής του γηπέδου της λεωφόρου Αλεξάνδρας, Αντώνης Βρεττός, είχε μετατρέψει κάποιους απρόσιτους χώρους του γηπέδου σε χώρους αντίστασης όπου μαζεύονταν και άκουγαν τις ειδήσεις από «λαθραία» ραδιόφωνα, ενώ σήκωσε στον… χώρο ευθύνης του και την ελληνική σημαία, για την τόνωση του φρονήματος των Αθηναίων. Μάλιστα, στις 8 Οκτωβρίου του 1944, οι Αθηναίοι διάβασαν έκπληκτοι έξω από τη Λεωφόρο την ανακοίνωση: «Την προσεχή Κυριακή μέγας ποδοσφαιρικός αγών Παναθηναϊκού-Αγγλικής Αεροπορίας. Ζήτω η Ελευθερία», που είχε γραφτεί δια χειρός Βρεττού.

Τη δική του, ξεχωριστή σελίδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αλλά και αργότερα, με την εκτέλεσή του, έπαιξε ο Νίκος Γόδας. Ο ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού που συμμετείχε ενεργά στο αντάρτικό με τον ΕΛΑΣ. Ένας άλλος «ερυθρόλευκος» που έμεινε στην ιστορία για τη μάχη του στο μέτωπο, ήταν ο Αχιλλέας Γραμματικόπουλος. Μάλιστα, ο τερματοφύλακας τον Πειραιωτών πολεμούσε δίπλα στον Δημήτρη Πιερράκο του Παναθηναϊκού, έναν από τους καλύτερους επιθετικούς της εποχής και πρώτο σκόρερ το 1936. Μάλιστα, ο άσος του τριφυλλιού» έχασε τη ζωή του το 1940 στη μάχη του Πόγραδετς, στο αλβανικό μέτωπο.

Και η ΑΕΚ είχε τη δική της μεγάλη απώλεια εκείνη την περίοδο: τον Σπύρο Κοντούλη, που σκοτώθηκε καθοδόν για τον τοίχο της Καισαριανής τον Ιούνιο του 1944. Δύο σημαντικές απώλειες είχε και ο ΠΑΟΚ, με τον τερματοφύλακά του, Νίκο Σωτηριάδη, ο οποίος «έπεσε» στην Κλεισούρα τον Ιανουάριο του 1941, αλλά και τον αμυντικό του, Γιώργο Βατίκη, ο οποίος είχε την ίδια τύχη στον Μοράβα το 1940. Οι τρεις τους απαθανατίζονται αγκαλιά σε μια φωτογραφία πριν τον τελικό Κυπέλλου του 1939, η οποία υπάρχει στο αρχείο ιστορίας και των δύο «δικεφάλων».

Μια από τις ομάδες που πλήρωσε με βαρύ τίμημα τον πόλεμο του ’40 ήταν ο Ολυμπιακός Βόλου. Σε αυτόν θρήνησαν τους Κυριάκο Μαυραντζούλη στη μάχη της Κλεισούρας και τους Νίκο Μαλαβέτα, Φάνη Σωτηρίου, που βρήκαν το θάνατο στη διάρκεια των σκληρών χρόνων της Κατοχής.

Η ένωση που έφερε ο πόλεμος και οι νίκες μέσω ποδοσφαίρου

Πιθανότατα, το περισσότερο αντάρτικο αίμα κατά τη διάρκεια του Β’ Π.Π. να χύθηκε στην Καισαριανή. Όμως, η περιοχή είχε για χρόνια τον δικό της «εμφύλιο», που δεν σταμάτησε ούτε στα πρώτα χρόνια της Κατοχής. Μέχρι που το 1943, με τον γερμανικό ζυγό να γίνεται πιο βαρύς και με την κόντρα να δείχνει ότι δεν έχει κανένα νόημα, ο Εθνικός Καισαριανής και ο Αστέρας Καισαριανής ενώνονται, για να δημιουργηθεί ο γνωστός μας Εθνικός Αστέρας.

Στην Καλαμάτα, οι Γερμανοί νικούσαν συνέχεια τους Ιταλούς και έτσι αποφάσισαν να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους κόντρα σε μια μεικτή ομάδα της περιοχής. Οι ντόπιοι τους νίκησαν με πρωταγωνιστές τους αδελφούς και αυτό νευρίασε πολύ τους κατακτητές. Έτσι, ορίστηκε ρεβάνς, στο οποίο πίσω από το τέρμα υπήρχε ένα μυδραλιοβόλο. Μπορεί να φανταστεί κανείς το αποτέλεσμα…

Στη Σάμο, οι Ιταλοί είχαν κάνει απόβαση με πάνω από 20.000 στρατιώτες, οι οποίοι πολλές φορές αντιμετώπιζαν ομάδες της περιοχής, όπως το Βάθυλο και τον Απόλλωνα, με τους ντόπιους να κρατούν ψηλά το φρόνημά τους και μέσα από το ποδόσφαιρο. Κάτι αντίστοιχο γινόταν και στο Λουτράκι, όπου ο τοπικός Ολυμπιακός δεν σταμάτησε να λειτουργεί τα χρόνια της Κατοχής, αντιμετωπίζοντας τις ομάδες των Γερμανών (υπήρχαν πολλοί διεθνείς τους τότε στην πόλη), με στόχο πάντα τη νίκη και για λόγους γοήτρου.

Όταν η δράση άρχισε ξανά

Με την απελευθέρωση της χώρας, άρχισε ξανά και η δράση. Το πρωτάθλημα της σεζόν 1945-46 μετείχαν αποκλειστικά σύλλογοι από τις τρεις ιδρυτικές της Ενώσεις :ΕΠΣ Αθηνών, ΕΠΣ Πειραιώς, ΕΠΣ Μακεδονίας, με τους νικητές τους να δίνουν μεταξύ τους αγώνες για τον τίτλο.

Η Ένωση, με δεδομένη την πίεση χρόνου για έναρξη του Πανελλήνιου, ορίστηκε να μετάσχει λόγω καλύτερου συντελεστή τερμάτων από τον Αστέρα Αθηνών στους τελικούς, καθώς η ΕΠΣΑ υποχρεώθηκε από την ΕΠΟ να διακόψει το πρωτάθλημά της 7 αγωνιστικές πριν τη λήξη του. Οι άλλες δύο ομάδες ήταν ο Ολυμπιακός και ο Άρης. Με την ολοκλήρωση και των έξι αγώνων, την πρώτη θέση κατέλαβαν οι Θεσσαλονικείς. Στη συνέχεια, όμως, έγιναν δεκτές οι ενστάσεις των αντιπάλων του για αντικανονική χρησιμοποίηση του Σιώτη, κατακυρώνοντας με 2-0 σε «ερυθρόλευκους» και «κιτρινόμαυρους» τις νίκες. Τελικά, το πρωτάθλημα πήγε στη Βόρεια Ελλάδα, καθώς οι «κίτρινοι» δικαιώθηκαν στην έφεση που υπέβαλαν.

Όπως επεισοδιακά εξελίχθηκε το προηγούμενο πρωτάθλημα πριν τον πόλεμο, έτσι ολοκληρώθηκε και το πρώτο μετά από αυτόν. Για τον Άρη ήταν ο τελευταίος πρωταθληματικός τίτλος μέχρι στιγμής στην ιστορία του, ενώ για την ΑΕΚ χρειάστηκε να περάσουν 23 χρόνια για να ανέβει ξανά στην κορυφή.