Βοηθώντας το παιδί να αναπτύξει συναισθηματική νοημοσύνη

Υπάρχει και ένα άλλο είδος νοημοσύνης, ιδιαίτερα σημαντικό, που καμιά φορά παραβλέπεται. Πρόκειται για τη συναισθηματική νοημοσύνη.

Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα κάποιου να αναγνωρίζει και να κατανοεί τη συναισθηματική κατάσταση τόσο του ίδιου όσο και των άλλων ανθρώπων και να ανταποκρίνεται σε αυτές με τον κατάλληλο τρόπο.

Μπορεί να είναι πολύ πιο σημαντική από τον δείκτη νοημοσύνης (νοητικό δυναμικό), τόσο για την επίτευξη της επιτυχίας στον επαγγελματικό, μαθησιακό, ακαδημαϊκό τομέα, όσο και για τη διαμόρφωση καλών διαπροσωπικών σχέσεων, με αποτέλεσμα να διευκολυνθούν η μάθηση και η διαχείριση όλων των καταστάσεων.

Τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν τη συναισθηματική νοημοσύνη τους με τη βοήθεια των γονιών τους, αν και εκείνοι είναι καλοί «δέκτες» των συναισθημάτων των γύρω τους και ειδικά της συναισθηματικής κατάστασης των παιδιών τους.

Πώς αναγνωρίζουμε τι νιώθει το παιδί

Για να μπορέσουν οι γονείς να νιώσουν αυτό που νιώθουν τα παιδιά τους θα πρέπει αρχικά να έχουν επίγνωση των δικών τους συναισθημάτων.

Η συναισθηματική επίγνωση σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε πότε βιώνουμε ένα συναίσθημα, πως μπορούμε να καταλάβουμε και να κατονομάσουμε τα συναισθήματά μας και ότι είμαστε ευαίσθητοι στην εκδήλωση των συναισθημάτων των άλλων.

Τα παιδιά συχνά εκφράζουν τα συναισθήματά τους με έμμεσο τρόπο, είναι δύσκολο για εκείνα να μπορέσουν να τα αποκωδικοποιήσουν και να τα επεξεργαστούν, όπως θα έκανε ένας ενήλικος, ώστε να μπορέσουν να τα επικοινωνήσουν με έναν ώριμο τρόπο.

Ετσι λοιπόν θα πρέπει να εκπαιδευτούμε στο να ακούμε προσεκτικά και να παρατηρούμε τα μηνύματα που τα παιδιά κρύβουν ασυνείδητα στις αλληλεπιδράσεις τους, στα παιχνίδια τους και στην καθημερινή τους συμπεριφορά.

Για παράδειγμα, ένα παιδί τριών ετών δεν μπορεί να πει «Συγνώμη μαμά που ήμουν τόσο ανήσυχος, αλλά νιώθω μεγάλο άγχος από τότε που με πήγατε σε καινούργιο παιδικό σταθμό».

Ενα παιδί οκτώ χρονών μπορεί να μην μπορεί να πει «Νιώθω πολύ άσχημα όταν σας βλέπω να καβγαδίζετε με τον μπαμπά για τα οικονομικά», παρ’ όλο που ακριβώς αυτό αισθάνεται.

Τα συναισθήματά των παιδιών μέχρι τα πέντε έτη αποκαλύπτονται συχνά μέσα από τα φανταστικά τους παιχνίδια.

Η προσποίηση, η χρησιμοποίηση διαφορετικών ρόλων και η δημιουργία φανταστικών σεναρίων επιτρέπουν στα παιδιά να δοκιμάζουν με ασφάλεια διάφορα συναισθήματα, χωρίς να νιώθουν καμία ενοχή και κριτική.

Γι’ αυτό, όσοι γονείς επαγρυπνούν μπορούν να κατανοήσουν τους φόβους των παιδιών τους ακούγοντας αυτά που λένε στα παιχνίδια τους.

Αποδεχόμαστε τα αρνητικά συναισθήματα

Αποδεχόμενοι τα συναισθήματα των παιδιών μας τα βοηθάμε να αποκτήσουν την ικανότητα να ηρεμούν μόνα τους τον εαυτό τους, μία ικανότητα που θα τους φανεί χρήσιμη σε όλη τους τη ζωή. Ορισμένοι γονείς προσπαθούν να αγνοήσουν τα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών τους πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο αυτά θα ξεχαστούν.

Σπάνια όμως συμβαίνει κάτι τέτοιο. Αντίθετα, τα αρνητικά συναισθήματα υποχωρούν όταν τα παιδιά μπορούν να μιλήσουν γι’ αυτά, όταν μπορούν να τα κατονομάσουν και να νιώσουν ότι τα καταλαβαίνουμε.

Γι’ αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά τους από νωρίς, προτού κλιμακωθούν και μεταβληθούν σε έντονες κρίσεις. Το παιδί μαθαίνει ότι είστε σύμμαχός του, οπότε και οι δύο σχεδιάζετε πλέον από κοινού πώς θα ενεργήσετε. Ετσι, αν προκύψει μια μεγάλη κρίση είστε έτοιμοι να την αντιμετωπίσετε μαζί.

Πώς εκπαιδεύουμε το παιδί

* Προκειμένου να συντονιστούμε με τα συναισθήματα του παιδιού απαιτείται η εστίαση της προσοχής μας στη γλώσσα του σώματός του, στις εκφράσεις του προσώπου του, και στις χειρονομίες του. Φυσικά είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζετε ότι και το παιδί μπορεί να διαβάζει εξίσου καλά και ακόμα καλύτερα τη δική σας γλώσσα του σώματος.

Τα παιδιά έχουν την ικανότητα να διαβάζουν τα συναισθήματά μας με τις ψυχικές κεραίες που διαθέτουν, και δύσκολα μπορούμε να τα παραπλανήσουμε.

Η προσοχή σας θα βοηθήσει το παιδί να καταλάβει πως αντιμετωπίζετε σοβαρά τα θέματα που το απασχολούν και ότι είστε διατεθειμένοι να αφιερώσετε χρόνο σε αυτά. Πολλές φορές βοηθάει να καθρεφτίζουμε στο παιδί αυτό που παρατηρούμε.

Για παράδειγμα, μπορείτε να πείτε «Δείχνεις λίγο στενοχωρημένη σήμερα» ή «Παρατήρησα ότι δεν χαιρέτησες τον φίλο σου φεύγοντας από το σχολείο, μου φάνηκες θυμωμένος».

Επιπλέον, η αναφορά παρεμφερών παραδειγμάτων από τη δική σας ζωή είναι ένας αρκετά αποτελεσματικός τρόπος για να δείξετε την κατανόησή σας και έτσι το παιδί να σας αισθανθεί σύμμαχο και να νιώσει μεγάλη ανακούφιση, όταν το ίδιο το πρότυπό του έχει αντιμετωπίσει μία παρόμοια κατάσταση.

* Είναι πολύ σημαντικό το παιδί να μάθει να εκφράζει λεκτικά τα συναισθήματά του όπως τα βιώνει.

Ο γονέας χρειάζεται να το βοηθήσει σε αυτό με το να του προσφέρει τη λέξη για να περιγράψει το έντονο συναίσθημα του παιδιού του. Για παράδειγμα, όταν το παιδί δεν μπορεί να εξωτερικεύσει και να λεκτικοποιήσει αυτό που νιώθει, τότε ο γονέας είναι χρήσιμο να καθρεφτίσει ο ίδιος το συναίσθημα.

Μελέτες έχουν δείξει ότι ο λεκτικός χαρακτηρισμός του συναισθήματος έχει ηρεμιστικό αποτέλεσμα στο νευρικό σύστημα και βοηθά τα παιδιά να ανακουφιστούν συναισθηματικά.

Οταν συζητάμε για ένα συναίσθημα που βιώνουμε, ενεργοποιούμε τον αριστερό λοβό του εγκεφάλου, που είναι το κέντρο της γλώσσας και της λογικής. Αυτό με τη σειρά του μας επιτρέπει να συγκεντρωθούμε και να ηρεμήσουμε.

Οι γονείς λοιπόν είναι σημαντικό να βοηθήσουν τα παιδιά τους να βρίσκουν λέξεις οι οποίες περιγράφουν αυτό που νιώθουν. Ετσι το βοηθούν να αναπτύξει το κατάλληλο λεξιλόγιο με το οποίο θα εκφράζει τα συναισθήματά του.

Οταν ο γονέας είναι ικανός να ακούει προσεκτικά το παιδί του και το βοηθάει να κατονομάσει και να κατανοήσει καλύτερα τα συναισθήματά του, τότε έχει κατακτήσει με φυσικό τρόπο μία διαδικασία επίλυσης προβλημάτων.

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει πέντε στάδια:

1) Θέτω όρια

2) Καθορίζω τους στόχους

3) Σκέφτομαι τις πιθανές λύσεις

4) Εκτιμώ τις προτεινόμενες λύσεις σε συνάρτηση με τις οικογενειακές αξίες

5) Βοηθώ το παιδί μου να επιλέξει μία λύση

Βασικές αρχές για τους γονείς

Κάποιες στρατηγικές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατάκτηση της συναισθηματικής νοημοσύνης από την πλευρά των γονέων είναι οι εξής:

• Αποφύγετε τις υπερβολικές επικρίσεις, τα ταπεινωτικά σχολεία ή την ειρωνεία.
• Χρησιμοποιήστε την κλιμάκωση και την επιβράβευση.
• Αγνοήστε τις γονικές σας προτεραιότητες.
• Δημιουργήστε έναν νοερό χάρτη της καθημερινής ζωής του παιδιού σας.
• Προσπαθήστε να είστε σύμμαχός του.
• Σκεφτείτε τις εμπειρίες των παιδιών σας σε σύγκριση με παρόμοιες εμπειρίες ενηλίκων.
• Μην προσπαθήσετε να επιβάλετε τις δικές σας λύσεις στα προβλήματα του παιδιού σας.
• Ενδυναμώστε το παιδί σας προσφέροντάς του επιλογές, σεβόμενοι την επιθυμία του.
• Συμμεριστείτε τα όνειρα και τη φαντασία του παιδιού σας.
• Να είστε ειλικρινείς μαζί του.
• Διατηρήστε την υπομονή και την ψυχραιμία σας καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας.
• Μάθετε να περιορίζετε τη γονεϊκή σας εξουσία.
• Πιστέψτε στη θετική φύση της ανάπτυξης του ατόμου.
• Αφιερώστε ποιοτικό χρόνο.
• Εκπαιδευτείτε στο να μάθετε να διαχωρίζετε πότε το συναίσθημα του παιδιού σας είναι αληθινό και πότε το χρησιμοποιεί για να σας χειριστεί.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την Κωνσταντίνα Βολοσυράκη, Ψυχολόγο MSc – Ψυχοθεραπεύτρια