Σαν την πτώση του Τείχους του Βερολίνου ή την κατάρρευση της Lehman Brothers, η πανδημία του κορονοϊού θα είναι αναμφίβολα ένα καταλυτικό γεγονός για την ανθρωπότητα.
Ένα κατακλυσμιαίο ουσιαστικά γεγονός, τις μακροπρόθεσμες συνέπειες του οποίου μόλις και μπορούμε να τις φανταστούμε σήμερα.
Ένα όμως είναι σαφές και διαφαίνεται ήδη: όπως ακριβώς ο κορονοϊός διεκδικεί ανθρώπινες ζωές, βάζει την καθημερινότητά μας στον πάγο και δοκιμάζει κρατικούς μηχανισμούς και κυβερνήσεις, με τον ίδιο τρόπο θα οδηγήσει σε μόνιμες αλλαγές σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο με τρόπους που θα κριθούν μόνο εκ των υστέρων.
Ακόμα κι έτσι όμως, με το πέπλο μυστηρίου που καλύπτει συνήθως μια κρίση παγκόσμιων διαστάσεων την ώρα που συμβαίνει, κάποιοι έχουν ήδη μια άποψη για το πώς θα είναι ο κόσμος μας όταν βγει από την τραγική περιπέτεια που διανύουμε.
Το Foreign Policy ρώτησε ακαδημαϊκούς και στοχαστές για την επαύριο του COVID-19, ποιες είναι οι προβλέψεις τους κοντολογίς για έναν κόσμο που μόλις και ανατέλλει…
«Ένας κόσμος λιγότερο ανοιχτός και λιγότερο ελεύθερος»
Η πανδημία θα ισχυροποιήσει την έννοια του κεντρικού κράτους και θα ενισχύσει τον εθνικισμό, προβλέπει ο Stephen Walt, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Χάρβαρντ. Κυβερνήσεις κάθε είδους θα υιοθετήσουν ολοένα και περισσότερα επείγοντα μέτρα για να διαχειριστούν την κρίση, καταλήγοντας σε πιο ανελεύθερες καταστάσεις.
Κάποιοι μάλιστα ηγέτες, μας λέει ο ακαδημαϊκός, θα το σκεφτούν δυο φορές να απεμπολήσουν τις αυξημένες εξουσίες που τους χάρισε η κρίση.
Η COVID-19 θα επιταχύνει επίσης τη μετατόπιση της ισχύος και της επιρροής από τη Δύση στην Ανατολή. Νότια Κορέα και Σιγκαπούρη έχουν ανταποκριθεί μέχρι στιγμής καλύτερα από τον καθένα στην πανδημία και η Κίνα αντέδρασε τελικά σωστά, παρά τα αρχικά λάθη.
Η αντίδραση σε Ευρώπη και ΗΠΑ, από την άλλη, ήταν αργή και αποσπασματική, κρίνει πάντα ο Stephen Walt, κλωνίζοντας τελικά την παντοδυναμία της Δύσης. «Αυτό που δεν θα αλλάξει είναι η θεμελιωδώς συγκρουσιακή φύση της παγκόσμιας πολιτικής. Οι προηγούμενες επιδημίες δεν σταμάτησαν τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων ούτε εγκαινίασαν μια νέα εποχή παγκόσμιας συνεργασίας», παρατηρεί.
«Τελικά», όσο οι πολίτες στρέφονται στις εθνικές κυβερνήσεις για βοήθεια, η πανδημία «θα δημιουργήσει έναν κόσμο λιγότερο ανοιχτό, με λιγότερη ευημερία και λιγότερο ελεύθερο»…
«Το τέλος της παγκοσμιοποίησης όπως την ξέρουμε»
Ο κορονοϊός θα είναι το σημείο καμπής, το καρφί που θα τρυπήσει τη βάρκα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Αυτό διαβλέπει ο Robin Niblett, διευθυντής του περίφημου think tank Chatham House, ενός ανεξάρτητου θεσμού διεθνών σχέσεων με έδρα το Λονδίνο.
Η οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη της Κίνας είχε προκαλέσει ήδη την πολεμική αντίδραση της Αμερικής, μας λέει ο Niblett, που προσπαθούσε να αναγκάσει τους συμμάχους της να κάνουν το ίδιο. Η πανδημία του κορονοϊού ωθεί σήμερα κυβερνήσεις, κοινωνίες και εταιρίες να ενδυναμώσουν την ικανότητά τους να επιβιώνουν σε παρατεταμένες περιόδους οικονομικής απομόνωσης.
«Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μοιάζει εξαιρετικά απίθανο να επιστρέψει ο κόσμος στην ιδέα της αμοιβαία επωφελούς παγκοσμιοποίησης που καθόρισε τις αρχές του 21ου αιώνα», παρατηρεί. Και χωρίς κίνητρα να προστατευθούν τα κοινά οφέλη της διεθνοποιημένης οικονομίας, η αρχιτεκτονική της παγκοσμιοποίησης θα ατροφήσει γρήγορα.
Το μεγάλο ζητούμενο, για τον Robin Niblett, είναι πώς θα αντιδράσουν οι ισχυροί ηγέτες. «Θα χρειαστεί τρομακτική πειθαρχία από πλευράς παγκόσμιων ηγετών ώστε να διατηρηθεί η οικουμενική συνεργασία και να μη διολισθήσει σε ανοιχτό γεωπολιτικό ανταγωνισμό».
Οι ηγέτες που θα αποδείξουν στον λαό τους ότι διαχειρίστηκαν αποτελεσματικά την κρίση, καταλήγει, θα το εξαργυρώσουν σε πολιτικό κεφάλαιο. Όσοι αποτύχουν όμως δύσκολα θα αντισταθούν στον πειρασμό να κατηγορήσουν άλλους για τη δική τους ανεπάρκεια…
«Οι δημοκρατίες θα βγουν από το καβούκι τους»
Η πανδημία του κορονοϊού θα οξύνει τα πολιτικά πνεύματα, φέρνοντας στην επιφάνεια όλες τις ρητορικές και τα αντίπαλα στρατόπεδα. Αυτό «προφητεύει» ο G. John Ikenberry, καθηγητής πολιτικής και διεθνών σχέσεων στο Πρίνστον, πως η κρίση θα τροφοδοτήσει κάθε αντιδραστική δύναμη στη μεγάλη σκακιέρα της Δύσης.
Όσοι αντιτίθενται στον τρόπο που δουλεύει σήμερα ο κόσμος, οι εχθροί της παγκοσμιοποίησης, οι εθνικιστές, ακόμα και οι φιλελεύθεροι διεθνιστές, όλοι θα αποκομίσουν ισχυρές ενδείξεις ότι οι απόψεις τους είναι σωστές.
«Με δεδομένη την οικονομική καταστροφή και την κοινωνική κατάρρευση που ξεδιπλώνεται, είναι δύσκολο να δεις κάτι άλλο από την ενίσχυση του εθνικισμού, τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων κ.λπ.», παρατηρεί.
Βρίσκοντας αναλογίες με το παγκόσμιο οικονομικό κραχ της δεκαετίας του 1930, ο Ikenberry επιχειρηματολογεί πως το ίδιο θα γίνει και τώρα. Η τότε κατάρρευση έδειξε πόσο διασυνδεδεμένες ήταν οι κοινωνίες και πόσο τρωτές φυσικά στη «μόλυνση», γι’ αυτό και ηγέτες όπως ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ απάντησαν στο πρόβλημα σκαρώνοντας μια νέα παγκόσμια τάξη με διεθνιστικό πρόσημο.
Η μεταπολεμική αυτή τάξη ανέλαβε να φτιάξει ένα ανοιχτό μεν σύστημα, με δικλείδες ασφαλείας ωστόσο και ικανότητες να διαχειρίζεται την αλληλοεξάρτηση των δυτικών κρατών. Κανείς δεν μπορούσε πια να κρύβεται εντός των συνόρων του, σημειώνει ο ακαδημαϊκός, όλοι έπρεπε να συνεργαστούν σε πολλαπλά επίπεδα δημιουργώντας μια πραγματικά παγκόσμια υποδομή.
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι άλλες δυτικές δημοκρατίες ίσως ταξιδέψουν στις ίδιες αλληλουχίες αντιδράσεων, πυροδοτούμενες από μια ασταθή έννοια ευπάθειας. Η αντίδραση μπορεί να είναι πιο εθνικιστική αρχικά, αλλά μακροπρόθεσμα οι δημοκρατίες θα βγουν από το καβούκι τους για να βρουν έναν νέο τύπο πραγματιστικού και προστατευτικού διεθνισμού»…
«Περισσότερα αποτυχημένα κράτη»
Τα περισσότερα κράτη θα γίνουν εσωστρεφή, τουλάχιστον για κάποια χρόνια, καθώς οι κυβερνήσεις τους θα λειτουργήσουν ενδοσκοπικά, κοιτώντας δηλαδή τι συμβαίνει εντός των συνόρων τους αντί στη διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα. Αυτό προβλέπει ο Richard Haass, πρόεδρος του περιβόητου αμερικανικού think tank Council on Foreign Relations.
«Περιμένω μεγαλύτερες κινήσεις στην κατεύθυνση της επιλεκτικής αυτάρκειας (και, ως αποτέλεσμα, της αποσύνδεσης), με δεδομένο πόσο τρωτή είναι η εφοδιαστική αλυσίδα. Ακόμα μεγαλύτερη αντίδραση στη μαζική μετανάστευση. Και μικρότερη προθυμία ή δέσμευση για την αντιμετώπιση περιφερειακών ή παγκόσμιων προβλημάτων», τονίζει.
Πολλές θα είναι οι χώρες που δύσκολα θα ξανασηκώσουν κεφάλι από την οικονομική καταστροφή που θα επιφέρει ο κορονοϊός, διαβλέπει, και αυτή η κρατική αδυναμία και οι αποτυχημένες κοινωνίες θα επικρατήσουν τελικά σε ένα καλό τμήμα του κόσμου.
Η τωρινή κρίση θα συμβάλει περαιτέρω στην επιδείνωση των παγκόσμιων σχέσεων και την εξασθένιση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. «Μια κρίση που έχει τις ρίζες της στην παγκοσμιοποίηση θα αποδυναμώσει αντί να προσθέσει στην προθυμία του κόσμου και την ικανότητά του να τη διαχειριστεί», καταλήγει…
